Jo`rayeva A

       1.2 Metall ionlari – kofaktorlar  retinde 

 

Fermentlar- 

ning sinflari 

Ferment nomi va shifri  Metall 

Katalizlaydigan reaktsiyasi 

Oksido- 

reduktazalar 

Alkogoldegidrogenaza 

(1.1.1.1.) 

 

Nitratreduktaza 

(1.7.99.4.) 

Ferredoksingidrogenaza 

(1.12.7.1.) 

Zn 

 

 

 

Mo 

Fe 

Spirt 

va 

aldegidlarni 

oksidlanishi,  aldegidni  spirtga 

qaytarilishi. 

HNO

3

 

ning 

HNO

2

 

ga 

qaytarilishi. 

Turli xil moddalarni qaytarishda 

molekulyar 

vodoroddan 

foydalanish. 

Gidrolazalar  α-amilaza (3.2.1.1.) 

 

 

Dipeptidaza (3.4.13.11) 

ATF aza (3.6.1.4.) 

Ca (Zn) 

 

Zn 

Mg 

Kraxmalning 

α-1,4-glikozidli 

bog`larining gidrolizi. 

Dipeptidlar gidrolizi. 

ATF gidrolizi 

Liazalar 

Fosfopiruvatgidrataza 

Mg, Zn, 

Mn 

2-fosfoglitseratning  fosfoenol- 

piruvat hosil qilib gidratlanishi 

 

Metall  ionları  aktiv  orayda,  iri  organikalıq  molekula  (mısalı,  gem)  quramında 

yamasa apofermentdagi aminokislota qaldıg'i menen tikkeley baylanısqan bolıwı 

múmkin.  Oksidoreduktazalar  tásirinde  elektronlar  tasılıwı  hám  substratni 

oksidleniw  dárejesi  ózgeriwinde  metallar  valentligini  ózgeriwshenligi  menen 

kofaktor retinde qatnasadı (Fe, Mo, Cu, Co). 

Eger  metallar  katalizda  tikkeley  qatnasıw  etpey,  basqa  maqsetlerde,  mısalı, 

substratni  bólew  ushın  xızmet  qilsa,  ol  jaǵdayda  oksidoreduktazalarga 

oksidleniw dárejesi turaqlı bolǵan metallar kiredi. 

Substratlar  gidrolizi  reakciyasın  katalizlovchi  metallofermentlar  turaqlı 

jánelentlikka iye metallar: rux, kaltsiy, magniy tutadı, kemnen-kem  jaǵdaylarda 

oksidleniw  dárejesi  ózgeriwshen  metallar,  mısalı,  marganetsni  ushıratıw 

múmkin. 

Ferment  katalitik  tásirinde  metallarni  wazıypası  neden  ibarat?  Ferment 

funksiyasında  metall  ionları  qatnasıwın  bir  neshe  qıylı  jolları  anıqlanǵan. 

Birinshiden,  metall  aktiv  oraydıń  ayriqsha  elektrofil  toparı  retinde  substratning 

keri zaryadlanǵan gruppaları  menen óz-ara tásirlesedi. Bunday  metall  -substrat 

kompleksleri ferment menen ańsat reakciyaǵa kirisiwedi. 

---

13 

 

Ekinshiden,  ózgeriwshen  valentlikka  iye  bolǵan  metall  elektron  tasılıwında  ózi 

qatnasıwı múmkin, yaǵnıy katalitik bólim wazıypasın atqaradı.  

Úshinshiden,  metall  apofermentning  uchlamchi  hám  tórtlamchi  strukturasında 

katalitik aktiv konformatsiyasini qáliplestiredi. 

Tórtinshiden,  metallar  geyde  apoferment  hám  koferment  ortasında  ayriqsha 

kópir wazıypasın atqaradı. 

Metallar organizmge  vitaminli kofermentlarga uqsas awqat menen birge kiredi. 

Awqat  quramında  olar  muǵdarı  jetkilikli  bolmasa,  organizm  element 

almasinuvida  saldamlı  buzılıwlar  gúzetiledi.  Bul  bolsa  metallarning  joqarı 

dárejedegi biologiyalıq aktivlikke iye ekenligin tastıyıqlaydı. 

Fermentlerdiń tásir qılıw mexanizmi jáne onıń molekulyar tiykarları. 

Fermentlerdiń katalitik tásir mexanizmin anıqlaw enzimologiyaning tiykarǵı 

hám eń quramalı wazıypalarınan bolıp tabıladı. Fermentler tásirinde 

aktivlashishning ulıwma teoriyası joq, hár bir fermenttiń tásir mexanizmi onıń 

ayriqsha spetsifik uchlamchi strukturası, funktsional gruppaları, substrat menen 

dúgisken degi konformatsion ózgeriwi menen  támiyinlenedi. 

---

14