Kalkinma plani

II. MAKROEKONOMİK ÖNGÖRÜLER

1. GİRİŞ

287. 1997 yılının ikinci yarısında Güneydoğu Asya ülkelerinde yaşanan ekonomik kriz ve bir yıl sonra ortaya çıkan Rusya krizi, ülkemizde dış kaynak yetersizliğine ve kamu borçlanmasında iç piyasalara daha fazla yönelinmesine neden olmuştur. Artan iç borç stoku nedeniyle, iç borç faiz ödemeleri bütçenin en büyük kalemlerinden biri haline gelmiş, kamu gelir ve faiz dışı harcamalarından oluşan bütçe birincil dengesinin, kamu maliyesi performansı açısından gösterge niteliği en aza inmiştir. 1998 yılında, kamu kesiminde sürdürülebilir bir dengenin sağlanması amacıyla uygulamaya konan istikrar programı ve dış talep yetersizliğine bağlı olarak yavaşlayan ekonomi, Marmara ve Bolu-Düzce depremlerinin de olumsuz etkisiyle 1999 yılında yüzde 6,4 oranında küçülmüştür.

288. Bu gelişmeler sonucunda, ekonomik istikrarı yeniden sağlamaya yönelik olarak 2000-2002 dönemini kapsayan 3 yıllık Makroekonomik Program, IMF Stand-By Anlaşması desteği ile uygulamaya konulmuştur. Program temel olarak “bağlı kur politikası” aracıyla, 2002 yılının sonunda enflasyonu tek haneli rakamlara düşürmeyi hedeflemektedir. Bu bağlamda, TEFE yıllık artışının 2000 yılı sonu itibariyle yüzde 20, 2001 yılı sonunda yüzde 10 ve 2002 yılı sonunda da yüzde 5 düzeyine düşeceği tahmin edilmektedir. Ayrıca, 2000-2002 döneminde ekonomik büyümenin yüzde 5’ler seviyesinde gerçekleşmesi, öngörülen yapısal reformlar ile kamu kesimi dengesinin yeniden sürdürülebilir bir yapıya kavuşturulması amaçlanmıştır. Bu çerçevede, dış kaynak ve özelleştirme gelirleri ile kamunun iç borç stoku ve faiz yükünün azaltılması planlanmakta ve bunun sonucunda, iç borç kullanımının kısa vadeden uzun vadeye doğru kayması ve reel faizlerin düşmesi beklenmektedir. Enflasyonu düşürme programı, enflasyon hedefiyle tutarlı gelirler politikası ve sıkı maliye politikasıyla desteklenmektedir.

289. VIII. Planın 2001-2002 dönemi makroekonomik istikrarın sağlanacağı, 2003-2005 dönemi ise yapısal reformlara devam edilerek, kamu gelir ve harcamalarının orta vadeli planlanabileceği, enflasyonun tek haneli rakamlar seviyesinde tutulması için gerekli politikaların uygulanarak, büyümenin sürdürülebilir bir yapıya kavuşturulacağı bir dönem olacaktır.

2. MİLLİ GELİR TAHMİNLERİ

290. VIII. Plan döneminde yıllık ortalama olarak GSYİH’nin yüzde 6,5, GSMH’nın ise yüzde 6,7 oranında artacağı tahmin edilmektedir. Sektörler itibariyle yıllık ortalama katma değer artış hızının tarımda yüzde 2,1, sanayide yüzde 7 ve hizmetlerde yüzde 7,5 olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Böylece, Plan dönemi sonunda tarımın GSYİH içindeki payının yüzde 17,2’den yüzde 14,0’e düşmesi, sanayinin payının yüzde 23,3’den yüzde 23,8’e ve hizmetlerin payının ise yüzde 59,5’den yüzde 62,2’ye yükselmesi beklenmektedir.

TABLO: 1- Ana Sektörler İtibariyle Katma Değer Gelişmesi
(1998 Fiyatlarıyla, Trilyon TL.)

Sektörler	2000(1)		2001-2005	2005
	Katma	GSYİH	Yıllık Ortalama	GSYİH
	Değer	İçindeki pay(%)	Değişme(%)	içindeki pay(%)
1. Tarım	9001,5	17,2	2,1	14,0
2. Sanayi	12178,8	23,3	7,0	23,8
3. Hizmetler	31090,1	59,5	7,5	62,2
GSYİH (P.F.)	52270,5	100,0	6,5	100,0
Dış Alem Faktör Gelirleri	587,4	1,1	-	2,2
GSMH (P.F.)	52857,9	101,1	6,7	102,2

(1) Gerçekleşme Tahmini

Tahminler ve öngörüler DPT Makroekonometrik modeli DPTMAKROM vasıtasıyla elde edilmiştir.

TABLO: 2 - Üretimde Sektörel Gelişmeler

(1998 Fiyatlarıyla)

Sektörler	2000(1)	2001-2005	2005
	Sektörel	Yıllık Ortalama	Sektörel
	Paylar (%)	Artış(%)	Paylar (%)
Tarım	14,8	3,8	13,9
Sanayi	34,2	4,4	33,0
Hizmetler	51,0	6,0	53,1
Toplam	100,0	5,2	100,0

(1) Gerçekleşme Tahmini

Tahminler ve öngörüler DPT Makroekonometrik modeli DPTMAKROM vasıtasıyla ve 1996 Yılı Girdi-Çıktı Tablosundan yararlanarak elde edilmiştir.

291. Plan döneminde GSMH büyümesine en yüksek marjinal katkının Toplam Faktör Verimliliğinde (TFV) öngörülen artıştan gelmesi beklenmektedir. TFV artışı; üretim artışının sermaye, işgücü gibi geleneksel üretim faktörlerindeki değişme tarafından açıklanamayan kısmıdır. Sürdürülebilir büyüme açısından önemli bir olgu olan TFV’nin başlıca belirleyicileri; eğitim, Ar-Ge harcamaları, doğrudan yabancı sermaye yatırımları, dışa açıklık, kurumsal yapı ve altyapı yatırımlarıdır. Türkiye ekonomisinde son otuz yıllık dönemde yılda ortalama yüzde 15’ler civarında seyreden ve son yıllarda yüzde 20 düzeyini aşan TFV’nin büyümeye katkısının Plan dönemi boyunca yüzde 30’lara yükseleceği tahmin edilmektedir. Plan döneminde TFV artışı, kamu kaynaklarının artan ölçüde eğitim, sağlık, Ar-Ge, haberleşme ve enerji yatırımlarına yönlendirilmesiyle mümkün olacaktır.
292. Plan döneminde, büyümenin üretim yönünden geleneksel belirleyicileri olan sermaye stoku ve istihdamda da belirgin bir artış öngörülmektedir. Kamu ve özel yatırımlarda gerçekleşmesi beklenen artış nedeniyle toplam sabit sermaye yatırımlarının yılda ortalama yüzde 7,1 oranında artacağı tahmin edilmektedir. İstihdam yapısının tarımdışı sektörler lehine değiştirilmesi, işgücü piyasasının etkinleştirilmesi ve bilgi çağının gerekleri doğrultusunda nitelikli işgücünün büyümeye katkısının artırılması sağlanacaktır.
293. Plan döneminde nüfus artış hızının düşüş eğiliminin süreceği tahmin edilmektedir. 2000 yılında cari olarak yaklaşık 3.000 dolar düzeyinde olan kişi başına GSMH'nın, 2005 yılında 4.300 dolar seviyesine yükseleceği tahmin edilmektedir.

3. BÜYÜMENİN TALEP BİLEŞENLERİ

294. Makroekonomik Programın uygulanma döneminde (2000-2002) GSMH’nın yılda ortalama yüzde 6,3 büyümesi öngörülmektedir. VIII. Plan döneminde ise GSYİH’nın reel olarak yılda ortalama yüzde 6,5, net dış alem faktör gelirlerinde beklenen olumlu gelişmelerin etkisiyle GSMH’nın yılda ortalama yüzde 6,7 büyüyeceği tahmin edilmektedir.

295. VIII. Plan döneminde toplam sabit sermaye yatırımlarının, büyük ölçüde reel faiz oranındaki düşüşe bağlı olarak yılda ortalama yüzde 7,1 oranında reel artış göstermesi ve cari GSMH içindeki payının da 2005 yılı itibariyle yüzde 21,5 düzeyinde gerçekleşmesi beklenmektedir.
296. Plan döneminde kamu sabit sermaye yatırımlarının yıllık ortalama yüzde 8,5 artması planlanmakta ve özel sabit sermaye yatırımlarının ise yüzde 6,5 artacağı tahmin edilmektedir. Özel sabit sermaye yatırım harcamalarında öngörülen artış, ağırlıklı olarak makina-teçhizat yatırımlarından kaynaklanmaktadır.
297. Plan döneminde iç borç faiz ödemelerinin GSMH içindeki payının önemli derecede düşmesine bağlı olarak kamudan özel kesime yapılan transferlerin azalmasıyla, özel harcanabilir gelirin GSMH içindeki payı 2000 yılındaki yüzde 95,5 düzeyinden (kamu kesimi harcanabilir gelirinin GSMH içindeki payı yüzde 4,5; Tablo 8) Plan dönemi sonunda yüzde 83 düzeyine (Tablo 8) inmesi beklenmektedir. Ancak özel kesim tasarruf oranlarının da düşmesi sonucunda Plan döneminde ortalama özel tüketim eğiliminin belirgin bir değişiklik göstermemesi beklenmektedir.

TABLO: 3 – GSMH’nın Harcamalar İtibariyle Yüzde Artışları
(1998 Fiyatlarıyla, Trilyon TL.)

		2001-2005
		Yıllık Ort.
	2000 (1)	% Artış
Toplam Tüketim Harcamaları	43004,8	6,5
Özel Kesim Tüketim Harcamaları	36038,3	6,3
Özel Kesim Dayanıklı Tüketim Harcamaları	11931,8	6,6
Özel Kesim Dayanıksız Tüketim Harcamaları	24106,5	6,2
Kamu Kesimi Tüketim Harcamaları	6966,5	7,6
Toplam Yatırım Harcamaları	12096,5	6,7
Sabit Sermaye Yatırımları	11826,4	7,1
Özel Kesim	8140,8	6,5
Özel Kesim Makina-Teçhizat Yatırımları	4013,1	7,4
Özel Kesim Konut Yatırımları	3055,1	5,5
Özel Kesim Konut Dışı Bina Yatırımları	1072,6	6,0
Kamu Kesimi	3685,6	8,5
Stok Değişmesi	270,1	-
Mal ve Hizmet İhracatı	12776,5	8,4
Mal ve Hizmet İthalatı	15607,3	8,2
Gayri Safi Yurtiçi Hasıla	52270,5	6,5
Net Dış Alem Faktör Gelirleri	587,4	-
Gayri Safi Milli Hasıla	52857,9	6,7

Kaynak: DİE

(1) Gerçekleşme tahmini

Tahminler ve öngörüler DPT Makroekonometrik modeli DPTMAKROM vasıtasıyla elde edilmiştir.

298. 2000-2005 döneminde özel tüketim harcamalarının cari GSMH içindeki payının yüzde 68’den yüzde 66,4’e düşmesi, kamu tüketim harcamalarının payının ise yüzde 14’den yüzde 15’e yükselmesi öngörülmektedir.

299. Dış talebin olumlu seyredeceği, turizm gelirlerinin önemli ölçüde artacağı ve Plan döneminin ilk iki yılında tüketim artışını sınırlı tutacak politikaların uygulanacağı varsayımıyla toplam mal ve hizmet ihracatının ortalama yıllık yüzde 8,4 oranında artacağı tahmin edilmektedir. Buna karşılık mal ve hizmet ithalatının aynı dönemde ortalama yıllık yüzde 8,2 oranında artması beklenmektedir.


TABLO: 4 – GSMH’nın Harcamalar İtibariyle Yüzde Dağılımı

(Cari Fiyatlarla)

	2000 (1)	2005
Toplam Tüketim Harcamaları	82,0	81,5
Özel Kesim Tüketim Harcamaları	68,0	66,4
Özel Kesim Dayanıklı Tüketim Harcamaları	28,7	28,5
Özel Kesim Dayanıksız Tüketim Harcamaları	39,3	38,0
Kamu Kesimi Tüketim Harcamaları	14,0	15,0
Toplam Yatırım Harcamaları	22,0	21,5
Sabit Sermaye Yatırımları	21,6	21,5
Özel Kesim	14,6	14,3
Özel Kesim Makina-Teçhizat Yatırımları	8,3	8,4
Özel Kesim Konut Yatırımları	4,8	4,5
Özel Kesim Konut Dışı Bina Yatırımları	1,5	1,4
Kamu Kesimi	7,0	7,2
Stok Değişmesi	0,5	0,0
Mal ve Hizmet İhracatı	23,0	24,8
Mal ve Hizmet İthalatı	28,2	29,8
Gayri Safi Yurtiçi Hasıla	98,9	98,0
Net Dış Alem Faktör Gelirleri	1,1	2,0
Gayri Safi Milli Hasıla	100,0	100,0