Kalkinma plani

ONUNCU BÖLÜM

EKONOMİDE ETKİNLİĞİN ARTIRILMASI

I. REKABET HUKUKU VE POLİTİKALARI

a) Mevcut Durum
2032. Piyasa mekanizmasının iktisadi kaynakların dağılımını mümkün olan en yüksek toplumsal refaha ulaşacak biçimde yapması, önemli ölçüde piyasalarda rekabet koşullarının varlığına bağlıdır. Bu anlayışla, 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun 13.12.1994 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
2033. Rekabet Kurumunun oluşturulması ve konuya ilişkin ikincil mevzuat VII. Plan döneminde oluşturulmuştur.
2034. Kanunda, istisna getirilmeksizin tüm mal ve hizmet piyasalarındaki teşebbüs veya teşebbüs birliklerinin rekabeti sınırlayıcı işlemleri kapsanmaktadır.
b) Amaçlar, İlkeler ve Politikalar
2035. Rekabet politikalarının amacı, mal ve hizmet piyasalarındaki rekabeti engelleyici, bozucu veya kısıtlayıcı anlaşma, karar ve uygulamaları ve piyasaya hakim olan teşebbüslerin bu hakimiyetlerini kötüye kullanmalarını önlemek, bunun için gerekli düzenleme ve denetlemeleri yaparak rekabetin korunmasını sağlamaktır.
2036. Piyasaların rekabet yapısını belirleyen en önemli unsurlardan birisi rekabet mevzuatı olmakla beraber, toplumda bir rekabet kültürü anlayışının yerleşmesi de gerekmektedir. Bu nedenle, VIII. Plan döneminde bir taraftan Rekabet Kanununun etkin bir biçimde uygulanmasına devam edilirken, diğer taraftan da rekabet kültürünün oluşturulmasını teminen toplumun rekabet kuralları konusunda bilgilendirilmesine çalışılacaktır.
2037. Rekabet politikaları aracılığıyla piyasalarda etkinliği artırabilmek için; firmaların rekabeti bozan davranışlarını düzenleyen Rekabetin Korunması Hakkında Kanunun yanı sıra, piyasaların işleyişini etkileyen diğer unsurlarda yapılacak idari ve yasal düzenlemeler kapsamında rekabet politikaları göz önünde bulundurulacaktır.
2038. 4054 sayılı Kanuna aykırı hükümler taşıyan yürürlükteki mevzuatta gerekli düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. Bu amaçla, Rekabet Kanunu ile çatışan hükümler tespit edilerek, gerekli değişiklikler yapılacaktır. Bununla beraber, rekabet mevzuatının AB mevzuatı ile uyumlu hale getirilmesi çalışmaları sürdürülecektir.

2039. Rekabet Kurulu kararlarının yargısal denetimini yapmak üzere Danıştay’da, rekabet politikaları konusunda uzmanlaşmış müstakil bir dairenin kurulması yönünde çalışmalar yapılacaktır.

2040. Rekabet Kurulunun karar alma sürecinde, ekonomik etkinliğin artırılabilmesi için özellikle şirket birleşme ve devralmaları, günümüzdeki hızlı küreselleşme hareketleri neticesinde dünya ticaretinde yaşanan gelişmeler paralelinde, piyasaların uluslararası nitelik kazanması göz önünde bulundurularak değerlendirilecektir.

2041. Özelleştirme uygulamalarında rekabetin sağlanmasına özen gösterilecektir. Rekabetin sağlanması için özelleştirilecek kuruluşların mülkiyetinin devri aşamasında pazar için rekabet kurallarının, mülkiyetinin devri sonrasında da işletmelerin faaliyet gösterecekleri piyasada pazar içi rekabet kurallarının tesis edilmesi gerekmektedir. Bununla beraber, kamu işletmeciliğinin devam ettiği sektörlerde rekabet ortamını sağlamak amacıyla bu sektörlerde yeni firmaların kamu işletmeleriyle eşit koşullarda faaliyet göstermesine imkan verecek düzenlemeler yapılacaktır. Rekabete açılamayan doğal tekel niteliğindeki sektörlerde ise özelleştirme yapılmadan önce bu sektörleri düzenleyici kural ve kurumlar oluşturulacaktır.

2042. Kamunun iktisadi hayatı etkileyen faaliyetlerinden biri olan kamu ihaleleri alanındaki mevzuat gözden geçirilerek, rekabetin tam olarak gerçekleşmesini sağlayacak değişiklikler yapılacaktır. Kamu ihalelerinde rekabet ortamını bozmaya yönelik, yarışmacılar arasında yapılacak yatay anlaşmalar veya yarışmacıların hakim durumlarını kötüye kullanmaya yönelik davranışları etkin bir biçimde izlenecek ve soruşturulacaktır.
2043. VIII. Plan döneminde devlet yardımları mevzuatının oluşturulmasında rekabet politikaları özenle gözetilecektir.
2044. Toplumun rekabet konusunda bilgilendirilmesi amacıyla eğitici yayınlar ve programlar, görsel ve işitsel medya araçları ve yazılı basın vasıtasıyla sunulacaktır. Ayrıca, üniversitelerin ilgili programlarında rekabet hukuku ve politikalarının etkili bir biçimde işlenmesi sağlanacaktır.
c) Hukuki ve Kurumsal Düzenlemeler
2045. Rekabetin Korunması Hakkında Kanunla çelişen diğer mevzuatta gerekli düzenlemelerin yapılması amacıyla, yürürlükteki mevzuatta mal ve hizmet piyasalarında rekabet kurallarının işleyişine engel olan hükümler Rekabet Kurumu tarafından tespit edilecek ve gerekli değişiklikler yapılacaktır.
2046. Rekabetin Korunması Hakkında Kanunun uygulanmasında, Rekabet Kurulu kararlarının yargısal denetimindeki etkinliği artırmak amacıyla Danıştay’da ayrı bir daire kurulacaktır.

II. FİKRİ HAKLARIN KORUNMASI

a) Mevcut Durum
2047. Yasal ve kurumsal açıdan büyük ölçüde tamamlanmış olmakla birlikte, kavramsal olarak hem eser hem de buluş sahiplerinin haklarını içeren fikri haklar sisteminin, sürekli olarak değişen ve gelişen ulusal ve uluslararası koşullar çerçevesinde güncelleştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Fikri haklar alanında eğitime önem ve öncelik verilmemektedir. Diğer taraftan, bu alanda toplumsal bilincin tam olarak oluşmaması sistem içerisinde fikri hak kayıplarına ve haksız uygulamalara neden olmaktadır. Bunların sonucunda, ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmanın itici gücü olan bireysel yaratıcılık yeni ve özgün eserlere, yeniliklere ve buluşlara yönlendirilememekte, ülke potansiyeli yeterince değerlendirilememektedir.
2048. Dünyada son dönemde özellikle bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişmeler ile artan uluslararası ilişkiler, fikri hakların korunması açısından da yenilik ve değişikliklere neden olmuştur.
2049. Eser sahibinin hakları ve komşu haklar alanında, yukarıda bahsi geçen gelişmelere uyum sağlanması amacıyla VII. Plan döneminde başlatılmış olan yasal düzenleme çalışmaları son aşamaya getirilmiş, 1995 yılında 4110 sayılı Kanunla bazı maddeleri değiştirilmiş bulunan 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda değişiklik öngören Kanun Tasarısı TBMM’ye sevk edilmiştir. Bununla birlikte, bu alanda kurumsal altyapının yetersizliğinden ve uygulamadan kaynaklanan bazı sorunların devam ettiği gözlenmektedir.
2050. 1999 yılında yürürlüğe giren “Fikir ve Sanat Eseri Sahipleri ile Komşu Hak Sahipleri Meslek Birlikleri ve Federasyonları Hakkında Tüzük” hükümleri çerçevesinde; musiki eserleri, icracı sanatçılar ve ilim ve edebiyat eserleri sahiplerine yönelik üç yeni meslek birliği kurulmuş, daha önce kurulmuş olan meslek birliklerinin yeni yapıya uygun dönüşüm çalışmaları da sürdürülmüştür.
2051. VII. Plan döneminde her türlü taşıyıcı ortama kaydedilmiş süreli olmayan yayınlarda bandrol kullanılması zorunluluğu getirilmiş olmakla birlikte, uygulamada güçlükler yaşanmaktadır.
2052. Sınai haklar alanında ise, yasal ve kurumsal altyapı VII. Plan döneminde büyük ölçüde tamamlanmış ve uygulamaya konulmuştur. Bu dönemde, Türk Patent Enstitüsü kurulmuş, patent ve faydalı modeller, markalar, endüstriyel tasarımlar ve coğrafi işaretlerin korunması için gerekli yasal düzenlemeler gerçekleştirilmiştir. İlaç üretim usullerine ve ürünlerine patent ile sağlanan koruma, Türkiye-AT Ortaklık Konseyi Kararı ile uyumlu olacak şekilde 1 Ocak 1999 tarihinde başlatılmıştır. Ayrıca, entegre devre topografyalarının korunmasına ilişkin mevzuat çalışmaları son aşamaya getirilmiştir.
2053. Sınai haklara ilişkin mevzuatta kurulması öngörülen ihtisas mahkemelerinin kuruluşuyla ilgili çalışmalarda henüz bir sonuca varılamamıştır.
2054. Sınai haklar altyapısının önemli bir unsuru olan patent ve marka vekilliği sistemi oluşturulmuş, ancak patent ve marka vekillerine ait bir birlik henüz kurulamamıştır.
2055. Sınai haklara ilişkin uluslararası anlaşmalara katılım sağlanmış; 1996 yılında Patent İşbirliği Anlaşmasına, Strazburg Anlaşmasına, Nis ve Viyana Anlaşmalarına taraf olunmuştur. Ayrıca; 1998 yılında Budapeşte Anlaşması ve Lokarno Anlaşmasına, 1999 yılında Madrid Anlaşmasına İlişkin Protokole taraf olunmuş, Avrupa Patent Sözleşmesine katılım ise 2000 yılı başında onaylanmıştır. Marka Kanunlarının Harmonizasyonu Antlaşması ve Lahey Anlaşmasına katılım çalışmaları ise sürdürülmektedir.
b) Amaçlar, İlkeler ve Politikalar
2056. Ülke koşullarını ve ihtiyaçlarını gözeten, uluslararası standartlarla uyumlu fikri haklar sisteminin bütün kurum ve kurallarıyla oluşturulması ve sürdürülmesi sağlanacak; bu çerçevede, yeni teknolojiler ve hızla gelişen alanlarda ülke potansiyelini değerlendirecek düzenlemeler yapılacaktır.
2057. Fikri haklar sisteminin temel işlevlerini yerine getiren ilgili kamu kurumları ve sivil toplum örgütlerinin etkin bir eşgüdüm içerisinde çalışmaları gerçekleştirilecektir.
2058. Fikri hakların korunması konusunda her kademede eğitim ve bilgilendirmeye öncelik verilerek, toplumsal bilinç ve kültürün oluşturulması sağlanacak, özellikle çocuklara ve gençlere yönelik programlar düzenlenecektir.
2059. Fikri haklar alanında orta ve uzun dönemde eğitimci, yargı elemanı, gözetim ve denetim elemanı ihtiyacını karşılamak için düzenlemeler yapılacaktır.
2060. Fikri haklar sistemi içinde, bilgiye kolay ve doğrudan ulaşmayı sağlayacak veri tabanları oluşturulacaktır.
2061. Fikri hakların korunması ve desteklenmesi, sanayileşme, dış ticaret ve bilim ve teknoloji politikaları ile birlikte değerlendirilerek, sözkonusu politikalar fikri haklar politikası ile eşgüdüm ve işbirliği içerisinde planlanacak ve uygulanacaktır.
c) Hukuki ve Kurumsal Düzenlemeler
2062. Eser ve komşu hak sahiplerinin haklarının daha etkin korunması amacıyla Kültür Bakanlığının ilgili birimi yeniden yapılandırılacaktır.
2063. Sınai hak sahiplerinin haklarının daha etkin korunmasını ve yeni ortaya çıkan sınai hak türlerinde uzmanlaşmayı sağlamak üzere Türk Patent Enstitüsünün kurumsal altyapısı yeniden düzenlenecektir.
2064. Fikri haklar alanında karşılaşılan anlaşmazlıkların çözümünde görev alacak ihtisas mahkemelerinin kurulması sağlanacaktır.
2065. Patent ve marka vekillerinin bir birlik altında örgütlenmelerini sağlayacak ve uluslararası standartlarda mesleki etik kurallarını belirleyecek bir yasal düzenleme gerçekleştirilecektir.

III. KAYITDIŞI EKONOMİNİN KAYIT ALTINA ALINMASI

a) Mevcut Durum

2066. Kayıtdışı ekonomi özellikle vergi, istihdam ve yasadışı faaliyetler gibi çok sayıda alanla ilgilidir.

2067. Türkiye’de bir yandan hızla artan nüfus ve göç, öte yandan üretim sürecinde ortaya çıkan oluşumlar kayıtdışı ekonominin gelişmesi için uygun bir ortam yaratmıştır.
2068. Küçük işletmelerin yaygınlığı, izlemeyi ve denetlemeyi zorlaştırdığı için, bu işletmelerin kayıtdışında kolaylıkla faaliyet göstermesine imkan vermektedir.
2069. Vergi kayıp ve kaçağı kayıtdışı ekonominin önemli bir unsurudur. Türk vergi sisteminin içerdiği istisna ve muafiyetlerin fazlalığı, yarattığı bürokrasi, vergi idaresinin yeterince etkinliğe kavuşmamış olması ve vergi denetiminin sınırlı kalması kayıtdışı ekonominin oluşumunda etkili olmaktadır.
2070. İstihdama yönelik yasal yükümlülüklerin toplam işgücü maliyeti içinde önemli bir paya sahip olması kayıtdışı istihdamı artırmaktadır. Kayıtdışı ekonomide çalışanların vergi ve sosyal güvenlik yükümlülükleri yerine getirilmediği için devlet kayba uğramaktadır. Yabancı kaçak işçi istihdamındaki artış, işçilerin sosyal güvenlik konusundaki pazarlık gücünün azalmasına ve kayıtdışı istihdamın artmasına neden olmaktadır.
2071. Kayıtdışı ekonominin bir başka boyutu da yasadışı faaliyetlerdir. Ülkemizde, 1996 tarihinde yürürlüğe giren 4208 sayılı Karaparanın Aklanmasının Önlenmesine Dair Kanun, uluslararası gelişmeler doğrultusunda bu suçlarla mücadeleyi hedef almaktadır.

b) Amaçlar, İlkeler ve Politikalar

2072. Ekonomik ve sosyal açıdan olumsuz etkileri olan kayıtdışı ekonominin kayıt altına alınabilmesi için alınacak önlemler çağdaş bir devlet olmanın gereğidir. Kayıtdışı ekonominin kayıt altına alınması için kayıtdışı faaliyete yol açan nedenlerin ortadan kaldırılması temel amaçtır.

2073. Kayıtdışı ekonominin boyutunun artması kayıtlı ekonomide bulunan kesimlerin sisteme bakışını olumsuz etkilemekte, haksız rekabet yaratmaktadır. Bu çerçevede kayıtdışı ekonominin kayıt altına alınması genel ekonomi üzerinde olumlu etkiler yaratacaktır.
2074. Ekonomik faaliyetlerin yakından izlenmesi ve ekonomi politikası araçlarının gerçekçi bir biçimde kullanılması için ekonomi ile ilgili bilgilerin daha sağlıklı olarak toplanması gereği bulunmaktadır. Bu çerçevede kayıtdışı ekonominin istatistiki olarak milli gelir hesaplarına dahil edilebilmesi için çalışmalar yapılacaktır.
2075. Kayıtdışı ekonominin kayıt altına alınması vergi gelirlerinin artırılması açısından da önemlidir. Bu çerçevede belge ve kayıt düzeninin sağlıklı işlemesini sağlamak amacıyla gerekli önlemler alınacaktır.
2076. İstihdama yönelik yasal yükümlülüklerin hafifletilmesi toplam işgücü maliyetini aşağıya çekerek kayıtdışı istihdamı azaltacak ve ekonomide etkinliği artıracaktır.
2077. Kayıtdışı ekonomiyle mücadelede, tüm kamu kurum ve kuruluşları arasında eşgüdüm sağlanması gerekmektedir. Bilgiler ve kayıtlar, inceleme elemanları tarafından mutlaka erişilebilir ve kullanılabilir olmalı ve bilgi akışı sağlanmalıdır.

2078. Toplumsal yozlaşmaya yol açan yolsuzluk ve suç ekonomisi ile mücadele stratejileri paralel ve geçişken mahiyette olduğu için birlikte uygulanmalıdır.

c) Hukuki ve Kurumsal Düzenlemeler
2079. Kayıtdışı ekonominin istatistiki olarak milli gelir hesaplarına dahil edilebilmesi için, çeşitli kuruluşlar tarafından derlenen istatistiklerin ulusal ve uluslararası alanda genel kabul görmüş tanım ve sınıflamalara uyumunu ve kurumlararası koordinasyonu sağlayacak şekilde istatistik altyapısı geliştirilecektir.
2080. Elektronik ticaretin belge sisteminde yaratabileceği olumsuzlukların önüne geçilebilmesi için, ilgili kuruluşların işbirliği ile gerekli düzenlemeler yapılacaktır.
2081. VIII. Plan döneminde vergi, çalışma hayatı, tarım gibi çeşitli alanlarda yapılması öngörülen düzenlemelerin gerçekleştirilmesi kayıtdışı ekonominin kayıt altına alınmasını büyük ölçüde sağlayacaktır.

IV. VERİMLİLİK VE KALİTE KONTROL

a) Mevcut Durum
2082. Ülkemizde verimlilik ölçme çalışmalarının, ulusal düzeyde sektörel ve işletme ölçeğinde olmak üzere, teknik ve bilimsel tanıma uygun olarak yürütülmesi, Milli Prodüktivite Merkezi (MPM)'nin kuruluşuyla birlikte başlamıştır. 1998 yılından itibaren verimlilik bilincinin oluşturulması, KOBİ’lerde verimlilik artırıcı tekniklerin yerleştirilmesi ve söz konusu tekniklerin uygulanmasını sağlayıcı nitelikte eğitim, danışmanlık ve araştırma çalışmalarını kapsayan verimlilik artırma proje uygulamalarına girişilmiştir. Kalite kavramları ve uygulamalarının yanısıra, özellikle kalite yönetimi konularında eğitim sağlayan Kalite Derneğinin de (KalDer), Ulusal Kalite Ödülünün gelişiminde önemli katkıları olmuştur. VII. Plan döneminde kamu hizmetleri de dahil her türlü mal ve hizmetin üretildiği alanlarda, özellikle sanayide verimlilik artışı sağlamak için Toplam Kalite Yönetimi gibi verimlilik arttırıcı tekniklerin tanıtımı ve kullanımının yaygınlaştırılması çabalarının yanısıra, kalitenin artmasını teşvik edecek ulusal kalite altyapısının geliştirilmesine yönelik çalışmalar değişik kuruluşlarca değişik platformlarda sürdürülmüştür.

2083. Amacı laboratuvar belgelendirme ve muayene hizmetlerini yürüterek yurt içi ve yurt dışı kuruluşları akredite etmek ve bu kuruluşların belirlenen ulusal ve uluslararası standartlara göre faaliyetlerde bulunmalarını ve bu suretle ürün/hizmet, sistem, personel ve laboratuvar belgelerinin ulusal ve uluslararası alanda kabulünü sağlamak olan Türk Akreditasyon Kurumunun (TÜRKAK) oluşturulmasıyla ilgili 4457 sayılı Kanun 27 Ekim 1999 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

b) Amaçlar, İlkeler ve Politikalar

2084. Artan rekabet ortamında, mal ve hizmet üretiminin iyileştirilmesi ve sonuçta başarı kazanmanın yolu, öncelikle, verimlilik ve kalite düzeyindeki artışa bağlı olacaktır. Verimlilik ilkelerinden hareket etmek, yatırımların üretken ve istihdamı artırıcı biçimde yönlendirilmesinde büyük önem taşımaktadır. Küreselleşmenin de etkisiyle Avrupa Birliği’ne aday ülke konumuna gelen ülkemizde faaliyet gösteren kamu ve özel kesim işletmeleri, iç ve dış pazarlarda yoğun bir rekabet ortamına girecektir.

2085. Üretici ve tüketicilerde kalite ve verimlilik bilincinin yaygınlaştırılması ve yurtdışına yönelik olarak mal ve hizmet sunumunda ulusal bir kalite imajının yaratılması; değişen tüketim taleplerinin karşılanabilmesi ve dünyadaki çeşitli pazarlara kolayca girilmesi açısından önem arzetmektedir.

2086. Verimliliğin artırılması ve kalitenin geliştirilmesi ulusal düzeyde, kamu ve özel kesim ile sivil toplum örgütlerinin katılımıyla gerçekleştirilecektir. Bu amaçla eğitim ve bilinçlendirme çalışmaları yaygınlaştırılacak, her türlü mal ve hizmet üretiminde faaliyetlerin programlanmasını ve eşgüdümünü esas alan toplam kalite yönetimi uygulamalarına önem verilecektir.

2087. Her alandaki mal ve hizmet üretiminde verimlilik artışını hedefleyen tekniklerin yaygın kullanımı için, değişik kuruluşlarca farklı platformlarda çalışmalar yürütülecektir. Verimlilik artışı ve rekabet gücüne katkıları yönüyle kalite güvencesi sistem belgelemesi, toplam kalite yönetimi ve AR-GE faaliyetleri devlet yardımları çerçevesinde ve uluslararası yükümlülüklerimize uygun biçimde desteklenecektir.

c) Hukuki ve Kurumsal Düzenlemeler

2088. Yasal düzenlemesi gerçekleştirilen Türk Akreditasyon Kurumunun en kısa zamanda hizmet vermeye başlaması sağlanacaktır.