Kalkinma plani

IV. KALKINMADA ÖNCELİKLİ YÖRELERİN GELİŞTİRİLMESİ

a) Mevcut Durum
547. 2000 yılı itibarıyla Kalkınmada Birinci Derecede Öncelikli Yöreler 49 il ve 2 ilçeyi kapsamakta olup, bu yörelerin yüzölçümü ülke yüzölçümünün yüzde 55’ini, nüfusunun ise yüzde 36’sını oluşturmaktadır.
548. Planlı dönemde geri kalmış bölgelerin kalkınmasında ve bölgelerarası gelişmişlik farklarının azaltılmasında olumlu gelişmeler sağlanmasına rağmen, bölgelerarası dengesizlikler hedeflenen ölçüde giderilememiştir.
549. Kalkınmada Öncelikli Yörelerin önemli bir bölümünü oluşturan Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da güvenli ortamın sağlanmış olmasına rağmen; komşu ülkelerdeki siyasi sorunların bu yörelerdeki ekonomik faaliyetleri olumsuz yönde etkilemiş olması, bu bölgelerde kişi başına düşen GSYİH’nın düşük seviyelerde bulunması; iç talebin daralmasında, yeni yatırım girişimlerinin azalmasında ve mevcut tesislerin düşük kapasitede çalışmasında etkili olmuştur. Ayrıca, bu yörelerde; yayla ve mera hayvancılığına ilişkin sorunlar, bölge içi göçün devam etmesi ve işsizliğin artma eğilimine girmiş olması, sosyal ve ekonomik gelişmenin önünde duran önemli engeller olarak görülmektedir.
550. Kalkınmada Öncelikli Yörelerde nitelikli işgücü ve sermaye yetersizliği ile pazarlama güçlükleri, özel girişimcilerin yatırım yapma isteklerini sınırlamaktadır. Aynı nedenlerle, kamunun fiilen üretimde bulunan 187 tesisi ile özel kesimin 3.170 tesisi düşük kapasitede çalışmaktadır.
551. VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde, ülkemizin nispî olarak geri kalmış illerinden oluşan bu yörelerin daha hızlı gelişmesini sağlamak için yatırım ve personel politikalarına önem verilmiştir.
552. Kalkınmada Öncelikli Yörelerde Teşvik Belgeli Yatırımlar, Devlet Yardımları Kararı çerçevesinde Gümrük ve Fon Muafiyeti, Katma Değer Vergisi İstisnası ve Yatırım İndirimi gibi teşvik araçlarından yararlandırılmaktadır. Ayrıca bu yörelerdeki Küçük ve Orta Boy İşletmeler (KOBİ) yatırım ve işletme kredisi ile desteklenmektedir.
553. Kalkınmada Öncelikli Yörelerdeki tarım, imalat sanayii, turizm ve diğer kamu hizmetleri kapsamına giren projelerin desteklenmesi amacıyla İl Özel İdareleri ve Belediyelerin gerçekleştirecekleri projelerin desteklenmesine devam edilmektedir.

554. Olağanüstü Hal Bölgesinde ve Kalkınmada Öncelikli Yörelerde İstihdam Yaratılması ve Yatırımların Teşvik Edilmesi ile ilgili 4325 Sayılı Kanun çerçevesinde, Olağanüstü Hal Bölgesindeki illerin de dahil olduğu 22 ilde uygulanmak üzere; Gelir ve Kurumlar Vergisi İstisnası, Çalışanlardan Kesilen Vergilerin Ertelenmesi, İşlemlerde Vergi, Resim ve Harç İstisnası, Sigorta Primi İşveren Paylarının devletçe karşılanması ve Bedelsiz Yatırım Yeri Tahsisi gibi ilave teşvik araçları uygulamasına devam edilmektedir.

555. Türkiye’de hizmet veren 17 serbest bölgenin 5’i, Kalkınmada Öncelikli Yörelerde yer almaktadır.
556. Türkiye genelinde, 1999 yıl sonu itibarıyla tamamlanmış bulunan 43 Organize Sanayi Bölgesinin 13’ü Kalkınmada Öncelikli İllerde bulunmaktadır.
557. Ülke genelinde,1999 yılı sonu itibarıyla toplam 304 Küçük Sanayi Sitesi tamamlanmış olup, yaklaşık 73 bin civarında işyerini kapsamaktadır. Kalkınmada Öncelikli Yörelerde bu süre içerisinde 133 Küçük Sanayi Sitesi tamamlanmıştır. Toplam 28.048 iş yerinden oluşan Küçük Sanayi Sitelerinin istihdama katkısı yaklaşık 168 bin kişi olarak tahmin edilmektedir.
558. 1998-1999 öğretim yılı itibarıyla Türkiye genelinde 171 Yatılı İlköğretim Bölge Okulunun 151’i Kalkınmada Öncelikli İllerde bulunmaktadır.
559. 1998-1999 öğretim yılında ülke genelindeki toplam 53 Devlet Üniversitesinden 13’ü, Kalkınmada Öncelikli Yörelerde yer almaktadır.
b) Amaçlar, İlkeler ve Politikalar
560. Ekonomik ve sosyal kalkınmada bölgelerarası gelişmişlik farkları azaltılacak, başta Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri olmak üzere Kalkınmada Öncelikli Yörelerin gelişmesine hız kazandırılmaya devam edilecektir.
561. Bölgelerarası gelişmişlik farklarının azaltılması ve gelişme imkanlarının belirlenmesi amacıyla, bölge planlaması yapılan alanlarda, bu planlarla uyumlu olarak ilgili kurumlarca fiziksel planlama çalışmaları sürdürülecektir.
562. Nitelikli eleman temini için; eğitim, öğretim, sağlık ve yayım hizmetleri ile teknik hizmetlerde çalışan kamu personelinin bu yörelerde uzun süreli kalmasını özendirecek ilave tedbirlerin alınması konusunda çalışmalar başlatılacaktır.
563. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri başta olmak üzere, Kalkınmada Öncelikli Yörelerde aile işletmeciliğinin geliştirilmesine ve istihdam artırıcı projelerin devamına hız verilecek ve fiziki ve sosyal altyapı yatırımlarına öncelik verilmeye devam edilecektir.
564. Olağanüstü Hal Bölgesinde ve Kalkınmada Öncelikli Yörelerde İstihdam Yaratılması ve Yatırımların Teşvik Edilmesi ile ilgili 4325 sayılı Kanun çerçevesinde illerde ilave teşvik araçlarının uygulanması sürdürülecektir.
565. Kalkınmada Öncelikli Yöreler kapsamında bulunan 26 ilde Yarım Kalmış, İşletme Sermayesi Yetersizliği Nedeniyle İşletmeye Geçememiş veya Kısmen İşletmeye Geçmiş Yatırımların Ekonomiye Kazandırılmasına Dair Karar çerçevesinde, yatırım ve işletme kredisi imkanının sağlanmasına devam edilecektir.
566. Hayvancılığın öncelikli faaliyet dalı olduğu illerde mera ıslahına ve mera yönetimi çalışmalarına önem verilerek önem verilecektir.
567. Kalkınmada Öncelikli Yörelerde, insan gücü kaynaklarının harekete geçirilmesi, merkezi nitelik taşıyan köylerin güçlendirilmesi ve tarım ve hayvancılığa dayalı sanayilerin desteklenmesine devam edilecektir.
568. Yatılı İlköğretim Bölge Okullarının ve Mesleki Teknik Okulların yaygınlaştırılması çalışmalarına devam edilecektir. Koşulların elverdiği yerlerde taşımalı eğitim yaygınlaştırılacaktır.
569. Beceri kazandırma ve meslek edindirme kurslarının yaygınlaştırılması sağlanacaktır.

V. KIRSAL KALKINMA

a) Mevcut Durum
570. Bölgesel gelişmişlik farklılıklarının azaltılması ve kırsal alanda kalkınma çalışmaları için VII. Beş Yıllık Plan döneminde; Bingöl-Muş ve Yozgat Kırsal Kalkınma Projelerinin uygulanmasına devam edilmiş, Ordu-Giresun Kırsal Kalkınma Projesi başlatılmıştır.
571. 1999 yılı sonu itibarıyla, Bingöl-Muş Kırsal Kalkınma Projesi kapsamında; 1.187 hektar alan sulamaya açılmış, 50 köy ünitesine içmesuyu tesisi, 226 km. köy yolu tesviyesi, 222 km. stabilize yol yapılmış, 308 hektar alan ağaçlandırılmış, 6.935 hektarlık alanda enerji ormanı tesis edilmiş, 3.707 çiftçiye eğitim verilmiş, 44 adet arıcılık ve 228 adet halı-kilim ünitesi kurulmuştur.

572. 1999 yılı sonu itibarıyla, Yozgat Kırsal Kalkınma Projesinde ise 3.919 hektarlık alan sulama imkanına kavuşturulmuş, 25 köy ünitesine içmesuyu tesisi yapılmış, 3.485 hektar alan ağaçlandırılmış, 900 hektar alanda enerji ormanı tesis edilmiş, 105.962 adet tabii ve sun'i tohumlama, 64.452 çiftçiye eğitim verilmiş, 2,4 milyon büyük ve küçük baş hayvan aşılaması gerçekleştirilmiştir.

573. Ordu-Giresun Kırsal Kalkınma Projesine, 1998 yılından itibaren hız kazandırılmış olup, yayım hizmetlerinin yanısıra, 40 adet çiftçi eğitim kursu, 50.000 adet tabii ve sun'i tohumlama faaliyetleri gerçekleşmiştir.
574. Sivas-Erzincan ve Gümüşhane-Bayburt-Rize Kırsal Kalkınma Projeleri ise etüd safhasındadır.
575. Ülkemizde kırsal alanda örgütlenmenin; merkezi yönetimin taşra teşkilatları, yerel yönetimler, birlikler, kooperatifler, ortaklıklar, vakıflar ve sivil toplum örgütlenmeleri şeklinde oluştuğu görülmektedir.
576. Kırsal kalkınmanın yaygınlaştırılarak hızlandırılmasını sağlayacak olan kırsal alandaki idari örgütlenme çalışmaları henüz istenen düzeye getirilememiştir. Mevcut yapının da çağın gereklerine uygun olarak yeniden yapılandırılması ihtiyacı sürmektedir.
577. Tarımsal yayım ve eğitim hizmetlerinin yetersizliği nedeniyle; bilinçsiz gübreleme ve ilaçlama, anız yakma, nadasa bırakma ve topografik yapıya uygun olmayan toprak işleme faaliyetleri, verimliliği olumsuz yönde etkilemeye devam etmektedir.
578. Orman içi yerleşimlerin düzenlenmesi, ormanların korunması ve geliştirilmesine yönelik olarak, orman-köylü ilişkilerini düzenleyen uygulamalarda, devletin sağlayacağı destek ve etkin yönlendirme ihtiyacı devam etmektedir.
b) Amaçlar, İlkeler ve Politikalar
579. Sürdürülebilir kalkınma ilkesi çerçevesinde yerel potansiyellerin harekete geçirilerek, gelir ve istihdamın artırılması temel amaçtır.
580. Kırsal alanda istihdamın artırılması, insangücü kaynaklarının geliştirilmesi, kırsal nüfusun gelirini artırıcı ekonomik faaliyetlerin desteklenmesi, yaşam kalitesinin iyileştirilmesi, etkili örgütlenme ve her düzeyde katılımcılık önem taşımaktadır. Sivil toplum örgütlerinin kalkınma sürecine katılımlarını artırıcı düzenlemeler yapılacaktır.
581. Kırsal altyapı hizmetlerinin yaygınlaştırılması ve etkinliğinin artırılmasında merkezi kamu kuruluşları, yerel yönetimler ve sivil toplum örgütlerinin eşgüdüm içerisinde çalışmaları sağlanacaktır.
582. Tarıma dayalı sanayi geliştirilerek paketleme, muhafaza etme ve pazarlama yöntemleri konusunda gerekli teknik destek verilecektir.
583. Sulama projelerinin, arazi toplulaştırma ve tarla içi geliştirme hizmetleri ile birlikte yürütülmesine önem verilecektir.

584. Kırsal alanda yaşayan nüfusun gelirini artırmak ve işsizliği azaltmak için yöresel potansiyeli bulunan; turizm, el sanatları, hayvancılık, dokumacılık gibi alanlarda girişimciler desteklenecektir.

585. Kırsal alanda yaşayan ve kamulaştırma nedeniyle baraj gölü altında kalan yerleşim birimlerindeki nüfusun yeni iskan alanlarında ekonomik ve sosyal yaşantılarının iyileştirilmesine özen gösterilecektir.