Kalkinma plani

III. BÖLGE PLANLAMASI

a) Mevcut Durum
509. Bölgelerarası gelişmişlik farklarının azaltılması, geri kalmış bölgelerde yaşayan nüfusun refah düzeylerinin yükseltilmesi, göç eğilimlerinin istikrarlı bir dinamiğe kavuşturulması hedeflerine ulaşmak için, bölge planlama çalışmalarına devam edilmektedir.
510. Toplam yatırım tutarı 32 milyar dolar olan GAP’a bugüne kadar 14 milyar dolar tutarında bir harcama yapılmıştır. Yatırımların gerçekleşme oranı yüzde 44 civarındadır. Bu harcamaların çok büyük bir bölümü ulusal kaynaklardan karşılanmıştır.
511. GAP kapsamında bugüne kadar sulama ve enerji amaçlı 10 adet proje (Atatürk Barajı ve HES, Karakaya Barajı ve HES, Kralkızı Barajı ve HES, Dicle Barajı ve HES, Çağ Çağ HES, Hancağız, Derik-Dumluca, Hacıhıdır, Devegeçidi, Çınar-Göksu) ile 8 adet sulama projesi (Silvan I. ve II. Kısım, Silopi-Nerdüş, Akçakale Yeraltı Sulaması-YAS, Ceylanpınar YAS, Şanlıurfa-Harran Ovası sulamasının bir kısmı, Nusaybin, Suruç YAS, Garzan-Kozluk) tamamlanmıştır.
512. GAP kapsamında bugün için sulanabilen alan; 186 bin hektar Fırat Havzasında, 26 bin hektar alanda Dicle Havzasında olmak üzere toplam 212 bin hektardır. Hedeflenen sulama alanı münferit projeler dahil 1,8 milyon hektar olup, hedefin ancak yüzde 12'si gerçekleştirilmiştir. Sulama projelerinin yüzde 9'u inşa halindedir.
513. GAP’ın enerji projelerinin yüzde 62’si işletmede, yüzde 12'sinin yatırımı sürmekte, yüzde 19'unun projesi hazır ve yüzde 7'si ise planlama aşamasındadır.
514. Tamamlanan Atatürk, Karakaya, Kralkızı ve Karkamış Barajları hidroelektrik santrallerinden 15 Ocak 2000 tarihi itibarıyla kümülatif olarak 161.194 milyon kWh enerji elde edilmiştir.
515. GAP çerçevesinde yap-işlet-devret modeli (Birecik Barajı) ve anahtar teslimi (Karkamış Barajı) ile gerçekleştirilmekte olan projelere devam edilmektedir.
516. GAP Master Planında, 1987-2005 döneminde GSYİH'nın yıllık ortalama yüzde 6,8 hızında bir büyüme göstermesi hedeflenmiş ancak, 1987-1998 döneminde yıllık ortalama yüzde 4,2'lik bir büyüme gerçekleşmiştir.
517. Kişi başına GSYİH’nın, 1987-2005 döneminde yıllık ortalama yüzde 3,7 oranında bir büyüme göstermesi hedeflenmiş ancak, 1987-1998 döneminde yıllık ortalama büyüme hızı yüzde 1,4 olmuştur.
518. 1987-1997 döneminde yıllık ortalama büyüme hızı Türkiye genelinde sanayide yüzde 5,5, tarımda yüzde 1,2 iken, GAP Bölgesinde sanayide yüzde 5,0, tarımda da yüzde 5,3 olmuştur. Bölgenin tarım sektöründeki büyüme hızı Türkiye ortalamasının oldukça üzerindedir.
519. GAP Bölgesinin sosyal yapısına ve sorunlarına çözüm amacıyla sürdürülebilir kalkınmaya yönelik GAP Sosyal Eylem Planı hazırlanmıştır.
520. Sosyal Eylem Planı çerçevesinde GAP Bölgesinde yatırım yapmak isteyen yerli ve yabancı yatırımcıya danışmanlık hizmeti vermek amacıyla; Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep, Mardin ve Şanlıurfa illerinde Girişimci Destekleme ve Yönlendirme Merkezleri (GİDEM) ile kadının statüsünün yükseltilmesi ve kalkınma sürecine entegrasyonu amacıyla Çok Amaçlı Toplum Merkezleri (ÇATOM) kurulmuştur.
521. GAP'ın 2010 yılına kadar tamamlanabilmesi için çalışmalar hızlandırılacaktır.
522. Doğu Anadolu Bölgesine yönelik olarak, bölgenin kalkınmasına yeni bir ivme kazandırmak üzere, bölgenin öncelikli sektörleri olan tarım ve hayvancılık başta olmak üzere, tüm ekonomik ve sosyal sektörleri içerisine alan, plan olgusunun mekansal boyutunu ön plana çıkaran, bölgenin gelişme potansiyellerinden daha fazla yararlanılmasına ağırlık veren, özel kesimin bölgede gelişimini öngören ve özel sektör için uygun yatırım ortamı oluşmasını amaçlayan Doğu Anadolu Projesi Ana Planı (DAP) hazırlanmaktadır.
523. Ana Plan; Doğu Anadolu Bölgesinde yeralan 14 ili (Ağrı, Ardahan, Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Hakkari, Iğdır, Kars, Malatya, Muş, Tunceli, Van) ve bu bölge ile homojenlik gösteren Gümüşhane ve Bayburt illerini kapsamaktadır. Ana Plan alanı 158.972 km² olup, nüfusu 1997 itibarıyla 5,9 milyondur.
524. Ana Plan çalışması kapsamında; mevcut durumun sektörel bazda tespiti ve analizi, bölgesel potansiyelin belirlenmesi, bölgenin Türkiye içindeki konumunun diğer bölgeler ile mukayeseli olarak tespiti, bölgesel gelişme stratejisi ve senaryoların oluşturulması, orta ve uzun dönem bölgesel gelişme ana planının hazırlanması ve Doğu Anadolu Bölgesinin diğer bölgeler ve komşu ülkeler ile etkileşiminin incelenmesi yer almaktadır. Plan çalışmasının 2000 yılının sonunda tamamlanması programlanmıştır.
525. Doğu Karadeniz Bölgesinin potansiyellerini harekete geçirerek, sürdürülebilir kalkınmayı gerçekleştirmek ve bölge ile ülkenin diğer bölgeleri arasındaki gelişmişlik farklarını azaltmak amacıyla Devlet Planlama Teşkilatının koordinasyon ve denetiminde, Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA) tarafından yürütülen Doğu Karadeniz Bölgesel Gelişme Planı (DOKAP) çalışmalarında son aşamaya gelinmiştir.
526. DOKAP kapsamında; Artvin, Bayburt, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize ve Trabzon olmak üzere Doğu Karadeniz Bölgesindeki yedi il yer almaktadır. Plan alanı 39.203 km² olup, toplam bölge nüfusu 1997 yılı itibarıyla 2,9 milyondur.
527. Plan hazırlıkları sırasında; Sosyal Yapı Araştırması, Doğal Yapı Araştırması, Kentsel Etki Alanları Araştırması, Sanayi Araştırması, DOKAP Tanıtım Programı ve Coğrafi Bilgi Sistemi (GIS) çalışmaları gerçekleştirilmiştir.
528. DOKAP Ana Planında farklı sektörlerle ilgili toplam 10 program paketi ve 53 proje yer almaktadır. Bu programlarla, ulaştırma ve telekomünikasyon ile kentsel altyapının iyileştirilmesi, daha az gelişmiş iç bölgelerin büyümelerine ivme kazandırılması, toprak verimliliğinin ve çevre kalitesinin artırılması amaçlanmaktadır.
529. Bölgesel gelişmenin başarılı ve hızlı bir şekilde sağlanabilmesi için, hem kamu sektöründe hem de özel sektörde dış kaynakların harekete geçirilmesi gerekmektedir. Bu amaçla DOKAP Kimliğinin Oluşturulması Özel Programı belirlenmiştir. Bu Program; turizm, sanayi ve ticaretin yanısıra yüksek teknoloji gerektiren sanayi alanlarında girişimciliği özendirmeyi, yeni istihdam olanakları yaratmayı ve bu yolla DOKAP bölgesine, Karadeniz Bölgesi öncelikli olmak üzere, yurtiçi ve yurtdışı kamu ve özel sektör yatırımlarını çekmeyi amaçlamaktadır.

Göstergelere_Göre__Karşılaştırılması'>TABLO : 12 - Plan Bölgelerinin Seçilmiş Göstergelere Göre

Karşılaştırılması

			Zonguldak
Göstergeler	Birim	GAP	Bartın	DAP	DOKAP	Türkiye
			Karabük
Alan	km^2	75.561	7.079	158.972	39.203	774.815
Nüfus (1997)	kişi	6.128.973	1.027.208	5.868.535	2.911.108	62.865.574
Nüfus yoğunluğu	kişi/km^2	81	12	37	74	81
Nüfus artış oranı (1990-97)	Binde	24,2	19,3	6,9	3,0	15,1
Kentleşme oranı ^(1)	Yüzde	64,1	43,3	53,5	48,6	65,0
Kişi başı GSYİH (1998)	Bin TL	990	1.838	674	1.103	1.830
Kişi başı GSYİH (1998)	Endeks değ.	54,1	100,5	36,9	60,3	100,0
GSBH^(2) / GSYİH (1998)	Yüzde	5,3	1,6	3,4	2,8	100,0

Kaynak: DİE, GAP İdaresi, Zonguldak-Bartın-Karabük Bölgesel Gelişme Planı (DPT), DAP ve DOKAP Ara Raporları (DPT).

⁽¹⁾ Kent nüfusu, il ve ilçe merkezlerinde belediye sınırları içindeki nüfusu kapsamaktadır.

⁽²⁾ GSBH: Gayri Safi Bölge Hasılası
530. Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi ile, Yeşilırmak Havzası'nda ekolojik dengeyi bozmadan, arazinin uygun ve ekonomik kullanımı, doğal kaynakların güncel takibinin ve yönetilmesinin sağlanması, bu kapsamda erozyonun önlenmesi, su kirliliğinin belirlenmesi ve meraların ıslahı, orman alanlarının belirlenmesi ve takibi, kentleşme ve sınaileşmenin izlenmesi ve planlı gelişimi konularında, sorunların çözümü amaçlanmaktadır. Proje kapsamında Coğrafi Bilgi Sistemi Altyapısı kurulması çalışmaları TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezince yürütülmektedir.
531. Doğu Akdeniz Bölgesi Gelişme Projesi, Devlet Planlama Teşkilatı ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Devlet Planlama Örgütü tarafından başlatılmıştır.
532. 1999 yılında meydana gelen Marmara ve Bolu-Düzce depremleri, ülkemizin gerek nüfus gerekse ekonomik aktivite bakımından en yoğun bölgesini etkilemiş, özellikle Kocaeli, Sakarya ve Yalova’da ağır can ve mal kaybına yol açmıştır.
533. Kocaeli, Sakarya, Yalova illerine öncelik vermek üzere Marmara Bölge Planı hazırlık çalışmaları başlatılmıştır.
b) Amaçlar, İlkeler ve Politikalar
534. Ülke düzeyindeki sosyoekonomik planlar ile yerel düzeydeki ayrıntılı fiziki planlar arasında yatay ve dikey ilişkilerin kurulması ile ulusal önceliklerin yerel ölçekteki gereksinimlere yanıt verecek biçimde mekana yansıtılması; yerel ve bölgesel kaynakların harekete geçirilmesi için kamu ve özel sektör açısından yapılacakların belirlenmesi, bölge planlama çalışmalarının temel amacıdır.
535. Bölge planlama; bölgelerin farklı imkanlara, özelliklere ve sorunlara sahip olduğu gerçeğinden hareketle, kapsamlı ve katılımcı bir yaklaşımla ele alınacaktır. Bölge planları, ulusal öncelikleri ve yerel talepleri yansıtarak sektörlerarası bağları kuracak, bölge için stratejik vizyon geliştirecek ve dinamik bir yapılanmaya sahip olacaktır.
536. Bölge planlama çalışmaları VIII. Plan döneminde de hızlandırılarak sürdürülecektir.

537. GAP Master Planının revizyon ve güncelleştirme çalışması ile, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin değişen demografik, toplumsal, çevresel ve ekonomik koşulları dikkate alınarak 2010 yılı perspektifi için öngörülen yeni hedef ve stratejiler ortaya konulacaktır.

538. GAP kapsamındaki sulama projelerine öncelik verilecektir.
539. Doğu Anadolu Projesinde (DAP) temel amaç, bölgenin diğer bölgelere göre geride olan sosyoekonomik gelişmesini hızlandıracak, özel sektörün bölgede gelişmesini sağlayacak ve uygun yatırım iklimini oluşturacak politika ve uygulamaları ortaya koymaktır. DAP, belirlenen hedef ve stratejiler doğrultusunda VIII. Plan döneminde uygulamaya konulacaktır.
540. Doğu Karadeniz Bölgesel Gelişme Planında, bölgenin ekonomik yapısını güçlendirmek ve bu yolla yeni istihdam olanakları yaratmak, gelir düzeyini yükseltmek ve bölgede sermaye birikimini sağlamak, bölgeden dışarıya göçü ve bölge içi farklılıkları azaltarak sosyal dayanışmayı teşvik etmek ve bölgenin kaynaklarını harekete geçirmek temel hedef olarak belirlenmiştir.
541. Bu hedefler doğrultusunda belirlenen bölgesel gelişme politikası; ulaşım ve iletişim altyapısının güçlendirilmesi, çok amaçlı su kaynaklarının geliştirilmesi ve yönetilmesi, toprak mülkiyeti ve kullanımının iyileştirilmesi, mahalli idarelerin güçlendirilmesi ve insan kaynaklarının geliştirilmesi olmak üzere beş ögeden oluşmaktadır.
542. VIII. Plan dönemi DOKAP Ana Planının Birinci Dönemini oluşturmakta olup, Ana Planın bu dönem için öngördüğü projelerin uygulamaya konulması amaçlanmaktadır.
543. Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi kapsamında, bölgenin önem arz eden sorunlarını çözmek için temel stratejileri belirleyecek ve tüm sektörel hedefleri kapsayacak bir Bölgesel Gelişme Ana Planı çalışmasına başlanacaktır.
544. Doğu Akdeniz Bölgesi Gelişme Planı ile, bölgenin geliştirilmesinin yanında Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ile ekonomik, sosyal ve kültürel ilişkilerin güçlendirilmesi amaçlanmaktadır.
545. Marmara Bölge Planı ile, depremin yarattığı olumsuzlukların giderilmesi, kentsel alanlara yönelik göçün istikrarlı bir yapıya kavuşturulması, tarım, sanayi, ticaret, konut, turizm, vb. konulara ilişkin yerleşim alanlarının afet riskleri de dikkate alınarak hazırlanacak bir arazi kullanım planına göre yönlendirilmesi, çevre ve mekan kalitelerinin korunarak kentsel büyümenin denetim altına alınabilmesi ve sosyoekonomik orta vadeli gelişme deseninin belirlenmesi amaçlanmaktadır.
c) Kurumsal ve Hukuki Düzenlemeler
546. Planların, Programların ve Bölgesel Planların hazırlık, uygulama, koordinasyon ve izleme aşamalarının etkinliğini artırmak üzere, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığınca ihtiyaç duyulan merkezlerde birimlerin oluşturulması için düzenlemeler yapılacaktır.