Kimyo sanoatida suv va energiya manba’lari Tabiiy suvlarning manbalari va tavsiflari

---

Kimyo sanoatida suv va energiya manba’lari 
Tabiiy suvlarning manbalari va tavsiflari. Suv sifatining asosiy 
ko`rsatkichlari: tinikligi, rangi, xidi, mazasi, qattiqligi, umumiy tuz miqdori,
oksidlanuvchanligi, reaktsiyalari.
Suvni sanoatda ishlatish uchun tayyorlash. Suvning qayta ishlashning
mexanik, fizikaviy, fizik-kimyoviy, termik, kimyoviy va biokimyoviy usullari.
Suvni qattiqligini kimyoviy usullar yordamida yo`qotish. Ionalmashuv
jarayonlarni suvlarni yumshatish va tuzsizlantirish jarayonlarida qo`llanilishi.
Sanoat oqava suvlari va ularni tozalash. Ichimlik suvini tayyorlash.
Sanoatda energiya, uning axamiyati va man’balari. 
Tayanch iboralar: tiniqligi, rangi, xidi, mazasi, qattiqligi, umumiy tuz miqdori,
oksidlanuvchanligi, reaksiyalari atmosfera suvlari, er ust suvlari, er osti suvlari, 
suvning qattiqligi, chiqindi suvlari, chiqindi suvlarni tozalash. 
 
Kimyo sanoatida suv. 
 
Suv planetamiz yuzasini 70 % ni tashkil etadi. Uning umumiy hajmi 1 mlrd.345 mln 
km
3
(1 mlrd. tonnaga teng). Shundan 137 mln. km
3
yoki 94,1 foizi sho`r, ichishga 
yaroqsiz suv bo`lib, dengiz va okeanlarda to`plangan. Muzliklardagi (quruqlikning 
11 foizi muzliklardan iborat) suv 24 mln. km
3
yoki 1,6 % dir. Ko`l va daryolar suvi 
231,2 ming km
3
, atmosfera suvlari 14 ming km
3
, yer osti suvlari 75 ming km
3
. Yerda 
ichishga yaroqli suv miqdori 4-5 mln. km
3
yoki 0,3 % dir. Muzliklardagi suvni ham 
qo`shib hisoblaganda 2 % ga yaqin. Hozirgi kunda yer shari aholisining 1/3 qismida 
ichimlik suvi tanqis bo`lib turibdi. 
Suv xalq xo`jaligining barcha sohalarida, jumladan, kimyo sanoatida ham keng 
qo`llaniladi. Buning sababi suvda ko`pgina foydali xossalar (universal erituvchi 
ekanligi, rangsiz, hidsiz, ta’msiz, zaharsizligi, issiqlik sig`imining kattaligi va 
boshqalar) borligidandir. Suv kimyo sanoatida turli maqsadlarda ishlatiladi. 
Masalan: erituvchi sifatida yuvish ishlarida, ashyolarni flotatsiyalashda, isitish, 
sovutish maqsadlarida, issiq almashtirish jarayonlarida hatto xom ashyo, reagent 
(masalan: sulfat, nitrat, fosfat, kislotalarini, ishqor va asoslarni ishlab chiqarishda, 
vodorod olishda, gidroliz va gidratlash reaksiyalarida va boshqalarda) sifatida 
ishlatiladi. 
Suvning eng yirik iste’molchilaridan biri kimyo sanoatidir. Shuning uchun ham 
kimyo korxonalari suv manba’lariga yaqin joylarda quriladi. Masalan: ayrim 
kimyoviy mahsulotlarni 1 tonnasini ishlab chiqarish uchun quyidagicha suv 
sarflanadi: alyuminiy 1500, po`lat 270, nikel 400, viskoza ipagi 1200, sintetik 
kauchuk 1600, kapron 2500, nitrat kislota 200, sulfat kislota 50, ammiak 1000, 
fosfor 15 m
3
/t, faqat bitta kapron zavodi 120 ming kishi yashaydigan shahar 
ta’minotiga sarflanadigan suvga teng miqdorda suv sarflaydi. 
Hozirgi paytda ishlab chiqarish ehtiyoji uchun, chuchuk suvning umumiy 
miqdoridan 40 % ga yaqini sarflanmoqda. Shuning uchun ham yer sharining ba’zi 
joylarida ichimlik suvi tanqisligi kuzatilmoqda. Buni oldini olish, kimyo 
korxonalariga suv sarfiyotini kamaytirish uchun ishlab chiqarishni yopiq sistemaga 

---

o`tkazish, ishlatilgan suvni oqizib yubormay, tozalab qayta ishlatish. Ishlab 
chiqarish texnologiyasini takomillashtirish, suvdan kam foydalanuvchi texnologiya 
yaratish, suv bilan sovutish sistemalarini havoda sovutish, sitemalariga o`tkazish 
lozim. 
Tabiiy suvlar kelib chiqishiga qarab uch qismga bo`linadi: 
1. atmosfera suvlari. 
2. yer usti suvlari (daryo, ko`l, dengiz va okean suvlari). 
3. yer osti suvlari.