KirkçEŞme tesisleri

KÖPRÜLER

bak. AYVANSARAY KÖPRÜLERİ; BOĞAZİÇİ KÖPRÜSÜ; FATİH SULTAN MEHMET KÖPRÜSÜ; GALATA KÖPRÜLERİ; HALİÇ KÖPRÜLERİ; UNKAPANI KÖPRÜLERİ

KÖPRÜLÜ KÜLLİYESİ

Eminönü İlçesi'nde, Çemberlitaş semtinde, Divanyolu Caddesi üzerinde yer alır.

IV. Mehmed dönemi (1648-1687) sadrazamlarından, "Köprülü" lakabı ile tanınan Mehmed Paşa tarafından yaptırılan külliye 1072/l66l'de tamamlanmış olan dershane-mescit, medrese odaları, dükkânlar, çeşme, türbe ve sebilden oluşmaktaydı. Daha sonra bunlara Köprülü Mehmed Paşa'nın oğlu Sadrazam Fazıl Ahmed Paşa tarafından 1087/l676'dan önce yaptırılan kütüphane (bak. Köprülü Kütüphanesi) ile Vezir Hanı(->) ilave edilmiştir. Ayrıca türbenin etrafına zamanla ilave edilen mezarlarla bir de hazire oluşmuştur.

1288/1871'de Divanyolu'nun genişletilmesi sırasında külliyeye ait sebil; türbe, dershane-mescidin revaklı girişi ve medrese odalarının bu' bölümü yıktırılmış, bunlardan türbe, dershane-mescidin doğusun-

Köprülü Külliyesi'nin avlusundan bir görünüm. Yavuz Çelenk, 1994

da 19. yy'ın mimari anlayışına uygun olarak yeniden inşa edilmiş, yıktırılan medrese odalarının Divanyolu Caddesi'ne bakan cephesi de aynı mimari anlayışa göre yenilenmiştir. Dershane-mescit kapısı üzerinde 1290/1873 tarihini veren tek satırlık Arapça kitabe ile Vezir Hanı kapısı üzerinde 1312/1894 tarihini veren tamir kitabesi bulunmaktadır.

Divanyolu Caddesi ile Peykhane Soka-ğı'nın kesiştiği yerde külliye yapılarından dershane-mescit, çeşme, medrese, dükkânlar ve türbe yer alır. Peykhane Sokağı üzerinde dükkânlar, medrese girişi ve çeşme, köşede Divanyolu Caddesi üzerinden girişi bulunan dershane-mescit ile bunun doğusunda türbe bulunmaktadır. Bu yapılar doğu ve güney yönde "L" şeklinde sıralanan medrese odalarıyla çevrelenmiştir. Biraz doğuda ayrı bir ada üzerinde kütüphane binası bulunmaktadır. Aslında Köprülü ailesine ait büyük bir arsa üzerinde inşa edildiği anlaşılan kütüphane binası ile medrese arasında bugün Boyacı Ahmet Sokağı ile yeni binalar vardır. Divanyolu'nun karşı tarafında biraz içeride ise Vezir Hanı diye tanınan yapı yer almaktadır.

Dershane-Mescit: Divanyolu Caddesi ile Peykhane Sokağı'mn kesiştiği köşede yer alan yapı kesme taştan inşa edilmiştir. Sekizgen planlı olan yapı kasnaklı kubbe ile örtülmüştür. Gövdenin köşeleri yuvarlak iri kaval silmelerle yumuşatılmıştır. Çift sıra pencere düzenine sahip yapıda alt sıradaki pencereler sivri boşaltma kemerleri altında dikdörtgen açıklıklı ve mermer sövelidir. Üst sıradaki pencereler ise içten yuvarlak, dıştan sivri kemerli olarak düzenlenmiştir. Yapıda, biri kuzeyde Divanyolu Caddesi'ne açılan, diğeri güneyde medrese avlusuna açılan iki kapı vardır. Kuzeydeki kapı iki yanda mukarnaslı başlıklara sahip taş sütunlara oturan sivri kemerli niş şeklinde düzenlenmiş olup altta basık kemerli bir açıklığa sahiptir. Sütun başlıkları hizasında uçları palmetli bir kartuş içinde 1290/1873 tarihini taşıyan, tek satırlık, sülüs hatlı Arapça kitabe yer alır. Medrese avlusuna açılan kapı üstte kö-

şeleri pahlanmış dikdörtgen şeklinde mermer söveli ve basık kemerli açıklığa sahiptir. Burada da kemer üstünde uçları palmetli bir kartuş içinde tek satırlık Arapça kitabe vardır.

Yapıda mihrabın karşısında sonradan ilave edilmiş olan ahşap bir mahfil bulunmaktadır. Mahfilin sağında merdivenlerle ulaşılan üst pencere sonradan 19- yy'da yapılmış olan ahşap cumba şeklindeki minareye geçit vermektedir.

Yapıda geç devirde yapılmış olan mermer mihrap bulunmaktadır. Üstte istiridye kabuğu şeklinde düzenlenen yarım daire şeklindeki nişin iki yanında ve ortasında birer halat silme görülmektedir. Mihrap, yanlarda oval formlu kaidelere oturmuş kare kesitli plastik taşıyıcılarla sınırlanmıştır. Köşeli sütunlar üstünde volütlü başlıklar vardır. Bunların üzerinde düz başlıklara sahip kare kesitli sütunlar devam etmektedir. Volütlü başlıkların üst kısmında sütunlar birer iri yaprakla dekorlanmıştır. Mihrabın taç kısmı yine iki yandaki başlıklar üzerinden çıkan birer iri yaprak ile ortada bir vazodan çıkıp iki yana doğru sarkarak devam eden yapraklarla süslenmiştir. Yapıda bugün mevcut olan ahşap minber yeni olup sade bir işçiliğe sahiptir. Oval formlu bir kaideye sahip olan vaaz kürsüsü, yarım yuvarlak şekilde olup üzerinde ajurlu ahşap korkuluğu bulunmaktadır.

Yapının içi yenilenmiş olan kalem işleri ile süslenmiştir. Kubbe ortasında yazı madalyonunun etrafı rumîli, palmetli bor-dürlerle çevrelenmiştir. Kubbe içinde her cepheye bir tane gelecek şekilde sekiz şemse motifi vardır. Bunların içlerinde rumî kompozisyonları bulunmaktadır. Kubbe kasnağında yine içleri rumîlerden oluşan bir sıra palmet dizisi ile bunun altında geometrik ve stilize çiçeklerden oluşan birer bordur vardır. Üst sıra pencere aralarında ve alt sıra pencere üstlerinde palmet şeklinde süslemeler bulunur.

Medrese Odaları: Peykhane Sokağı ü-zerinde yer alan, üstte sivri kemerli olarak düzenlenen, altta ise basık kemerli açıklı-