KirkçEŞme tesisleri

KIZ SANAYİ MEKTEPLERİ

İlki 1869'da Yedikule'de açılan ve yetişkin kızlara el becerisine dayalı sanat eğitimi veren kurs nitelikli okullar. "Inas Sanayi Mektepleri" adıyla da anılmıştır.

Tuna valiliği sırasında Rusçuk'ta başlattığı yenilikçi eğitim uygulamalarını istanbul'da da gündeme getiren Midhat Paşa' nın önerisi ile 18ö9'da kimsesiz kız çocukları için Yedikule'de ilk sanayi mektebi a-

çildi. 50 kızpğrencinin alındığı bu okulda Tophane-i Amire'nin gereksinimi olan elbiseler dikiliyordu. Yedikule'deki Baruthane binasında faaliyet gösteren askeri dikim sanayiine dönük bu okulda okuma yazmadan çok el becerisi kazandırma amaçlı bir program uygulanıyordu. Buna koşut olarak Maarif Nezareti de 1878'de Üsküdar' da, 1879'da da Aksaray'da ve Cağaloğlu'n-da yeni birer kız sanayi mektebi açtı. Bunlar yatılı statüde ve okuma yazma eğitimine daha çok önem veren programlara sahipti. 1884'te Yedikule'deki ilk kız sanayi mektebi kapatılarak öğrencileri bu okullara kaydırıldı. Aynı yıl kız sanayi mektepleri için 5 sınıflık ders programı hazırlanarak yürürlüğe kondu ve bir yönetmelik yayımlandı. Programa göre, 1. sınıfta usul-i cedide veçhile elifba, Kuran-ı Kerim, dikiş, el örmesi; 2. sınıfta akaid-i diniye, risa-le-i ahlak, yazı, nakış, kasnak, resim; 3. sınıfta muhtasar kavaid-i Osmaniye, imla, muhtasar ilm-i hesap, kaneva, biçim, resim; 4. sınıfta muhtasar tarih ve coğrafya, malumat-ı nafia, yazı ve inşa, çiçek, biçim ve dikişin envai; 5. sınıfta, ilm-i tedbir-i menzil, hıfzısıhha, dikiş ve resim, biçimin envai dersleri vardı. Ayrıca sınıflarda elişleri çalışmaları sırasında suzenî, oya ve yazma

gibi eski istanbul el sanatlarına, son sınıflarda ise piyano ve musiki-i Osmani eğitimlerine de yer verilmekteydi. Bu okullara alınan kız öğrencilerde yetim ve yoksul olma koşulu aranıyordu. Öğrencilerin tüm gereksinmeleri okullarca karşılanmaktaydı. 1900'de kız rüştiyeleri ile eşitlenen kız sanayi mekteplerine yeni dersler kondu. O yıl Cağaloğlu Kız Sanayi Mektebi'nde 86'sı yatılı 94'ü gündüzlü 180 öğrenci vardı. Aksaray Kız Sanayi Mektebi ise tamamen gündüzlüye çevrilmiş olup 156 öğrenci okuyordu. 1913 te kız sanayi mekteplerinin programları daha da genişletilerek hesap, Fransızca, musiki, ulum-i diniye, Türkçe, usul-i defterî, hat, terbiye-i bedeniye, tamir, çamaşır yıkama gibi dersler eklendi. 1912'de Üsküdar Kız Sanayi Mektebi kapatıldı, bunun yerine daha modern bir program uygulayan Kız Sanat Mektebi açıldı. Burada Belçika metodu ile konfeksiyon ve beyaz işler şubeleri vardı. Okula Almanya'dan yönetici ve öğretmenler getirilmişti. Bu okul 1920'de Üsküdar Inas Sultanisi'ne dönüştürülmüştür. II. Meşru-tiyet'teki yenilikler sırasında Cağaloğlu'n-daki kız sanayi mektebi Sultanahmet'teki Tunuslu Mahmud Paşa Konağı'ndan önce Tevfik Paşa Konağı'na, buradan Çarşam-

Günümüzde Cağaloğlu Kız Meslek Lisesi olarak

kullanılan eski Kız Sanayi Mektebi. Turgut Erhişi/ Obscura, 1994

ba'daki Said Paşa Konağı'na, daha sonra Çapa'da Derviş Paşa Konağı'na, en son Aksaray'da Sinekli Bakkal'daki bir binaya, son olarak da Saraçhanebaşı'ndaki Kırmızı Konak'a taşındı ve Selçuk Kız Sanat Mektebi adını aldı. Bu okullar, Cumhuri-yet'in ilanından sonra ilkin kız enstitüleri, daha sonra kız meslek liseleri(->) adım almıştır.

Bibi. Ergin, Maarif Tarihi, II, 686 vd; F. R.

Unat, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, Ankara, 1964, s. 80e, 80f, 141, 148, 149.

İSTANBUL