KirkçEŞme tesisleri

LALELİ

188

189

LALELİ BABA TUKBESI

Laleli, 1875

Tasbasma haritalardan yararlanılarak 1964'te İstanbul Belediyesi tarafından hazırlanan haritalardan çizilmiştir. istanbul Ansiklopedisi

var ki yangın, istanbul gibi, Laleli'yi de birkaç kez yok etmiştir. 1732 Koska yangını, 1782'de Laleli Külliyesi'nin vakıf dükkânlarını harap eden yangın, 1855 Koska-La-leli yangını ve nihayet yerleşmenin büyük bir bölümünü yok eden 1911 yangını semtin tarihini belirleyen birçok yapıyı ortadan kaldırmıştır. Yeri saptanamayan, fakat bu bölgede var olduğu anlaşılan bir lale bah-

çesi yakınında olduğu için Lalezar Mescidi denen yapı, Ragıb Paşa Kütüphanesi(->) ö-nünde olan ve Ordu Caddesi'nin açılışı sırasında ortadan kalkan, kurucusunun Mimar Kemaleddin olduğu söylenen Mimar Kemaloğlu Mescidi, Molla Kestel Mescidi yanında olduğu için Molla Kestel Medresesi denilen Hekimzade Medresesi, 15-16. yy'ın birçok küçük boy yapısı ile birlikte

Laleli'de Ordu

Caddesi ile

Büyük Reşit

Paşa

Caddesi'nin

kesiştikleri

köşe.

Nazım Timuroğlu,

1994

\

yok olmuştur. Evliya Çelebi de Laleli'deki bir-iki yapıya değinir. 1649 tarihli Kızla-rağası Abbas Ağa Sebili bunlardan biridir (Laleli Çeşmesi yakınında, Mesih Paşa Ma-hallesi'nde bulunan bu sebil, 1909 yangınında yanmıştır). Hadîka, aynı ağanın bu civarda bir de tek hamam yaptırdığını yazar. Bölgenin büyük yangınlar ve Patrona Halil Ayaklanması'ndan sonra 18. yy'ın ortalarına doğru Hasan Paşa Hanı'mn inşasıyla birlikte yeni bir yapılanma dönemine girdiği düşünülebilir. Bu dönem, Laleli Külliyesi'nin büyük katkısı ile Laleli'ye son dönem öncesine kadar uzanan mimari karakterini kazandırmıştır. Külliye ile birlikte Taş Han'ın (diğer bir adı Çukur Çeşme Ha-nı'dır) yaptırılması da Şehzadebaşı ile Aksaray arasında ikincil bir ticaret alanının varlığını ortaya koymaktadır.

Laleli'nin Osmanlı dönemindeki kentsel görünümüne farklı bir boyut ve semte ö-nem kazandıran eser, III. Mustafa'nın Laleli Külliyesi'dir. 1763'te biten külliye, Nuru-osmaniye'den sonra istanbul'un son büyük sultan külliyesidir. Caminin boş bir bostana yapılmış olması, istanbul'daki yangınların kentin anayolu üzerindeki mahalleleri bile tümüyle yok ettiğini gösteren ka-

rakteristik bir olaydır. Laleli'nin, 18. yy'da geçirdiği iki büyük yangından sonra yeniden yapılanması sırasında, külliyenin inşası gündeme getirilmiştir. Cuma namazlarını değişik camilerde kılan III. Selim (hd 1789-1807), sık sık Laleli Camii'ne gelerek cuma namazını kıldıktan sonra babasının mezarını ziyaret etmeyi âdet haline getirdiği için, onun döneminde Laleli özel bir önem kazanmış olmalıdır. III. Selim öldükten sonra babasının türbesine gömülmüştür.

Sultanın külliyesinin inşaatı başladıktan kısa bir süre sonra çağının aydın devlet adamlarından biri olan Koca Ragıb Paşa, Mısır ve Suriye'deki görevleri sırasında topladığı değerli kitaplarını korumak ve topluma mal etmek için Laleli'de küçük bir külliye yaptırmıştır. Büyük depremden sonra, bu külliye de tamir görmüştür. Özellikle 17. yy'dan başlayarak yaygınlaşan bu tür camisiz kültür kurumları istanbul için karakteristiktir. Bunlar mimarilerinin mütevazı boyutları, fakat incelmiş mimari özellikleriyle istanbul'a karakter kazandıran yapılardır.

18, yy'ın sonundaki yangın tamirlerinden sonra I. Dünya Savaşı'na gelene kadar Laleli'nin kent içi işlevlerinde bir değişiklik olmamıştır. Fakat 1918 yangınından sonra bölge ortogonal (ızgara planlı) bir sokak sistemine göre planlanmıştır. Bu yeni adalarda Cumhuriyet döneminin ilk apartmanları yapılmış ve kentin orta sınıfına, eski ailelerine ve profesyonel sınıflarına mensup aileler bu semtte oturmuşlardır. Laleli'nin 20. yy'ın birinci çeyreğindeki en ö-nemli yapısı Mimar Kemaleddin Bey'in 1918 Cibali yangınında açıkta kalmış aileler için yaptığı Harikzedegân Apartmanla-n'dır (bak. Tayyare Apartmanları). Bağış yoluyla sağlanan paralarla 1919-1922 Mütareke yıllarında Laleli Külliyesi'nin o dönemlere yıkılmış bulunan medresesinin arsasına inşa edilen bu toplukonutlar 1980' lerde restore edilerek otele dönüştürülmüştür. Kemaleddin Bey'in bu gösterişli yapıları çevredeki yeni kagir apartmanlarla birlikte Beyoğlu bölgesinin, Nişantaşı ve Şiş-

Laleli'de Tayyare Apartmanları ve çevresi. Yavuz Çelenk, 1994