KirkçEŞme tesisleri

MEHMED H

dershanenin avlunun dört kenarım çevreleyecek biçimde sıralandığı bu düzenin alt bölümlerinde, a. dershane hücreler arasında yer almamaktadır. Bu durumda kütlesi hücrelerden koparılmış bir cami veya mescit-dershane bulunmaktadır: I. Abdül-hamid Medresesi, b. Dershane kenarlardan birinin ortasında yer almaktadır: Meh-med Ağa, Kılıç Ali Paşa, Nuruosmaniye medreseleri, c. Dershane dikdörtgenin bir köşesinde, dışa çıkıntılı olarak yer almaktadır: Sultan Ahmed Medresesi.

6. Sekizgen plan: Hücreler ve dershanenin sekizgen planlı bir avluyu çevreledikleri plan düzenidir. Osmanlıların iki kez uyguladıkları bu şemanın ilk örneği Amas-ya'daki Kapı Ağası (1488), ikincisi İstanbul'daki Rüstem Paşa (1547-1550) medreseleridir.

Yapı adasının biçimi, boyutları gibi arsa koşullan ile zorlanan bazı uygulamalarda (Mihrimah Sultan-Edirnekapı), Siyavuş Paşa, Kuyucu Murad Paşa, Çinili vb) belirli bir şemaya girmeyen planlar ortaya çıkmıştır. Bazı yapıların planları ise belirli bir şemaya yaklaşmakla birlikte, tam şema-laştırılamayan, örneğin "L" veya "U" tiplerine girmeyen, arada kalan uygulamalardır. Örneğin Efdalzade, Şemsi Paşa, Beşir Ağa (Babıâli), Kaba Halil Efendi medreseleri.

istanbul, Osmanlı medreselerinin tarihi gelişimini, klasik ve barok dönemin mimari tasarım açısından en seçkin örneklerini barındıran açık bir müze niteliğindedir. Ne yazık ki depremler, bakımsızlık, gecekondulaşma, yapılan kötü onarımlar birçok özgün ayrıntının yok olmasına, değiştirilmesine neden olmaktadır. Davud Paşa, Esekapısı, Nişancı Mehmed Bey, Ke-penekçi Sinan, Siyavuş Paşa, Beşir Ağa (Eyüp) medreseleri bu zengin mirasın acil yardım bekleyen örneklerinden yalnız birkaçıdır.

Bibi. Z. Ahunbay, "Mimar Sinan'ın Eğitim Yapıları", Mimarbaşı Koca Sinan, Yaşadığı Çağ ve Eserleri, ist., 1988, s. 239-309; Mür'i't-Te-varih. I; Ayvansarayî, Hadîka, I-II; Ayverdi, istanbul Haritası; C. Baltacı, XV-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, tst., 1976; Barkan-Ay-verdi, Tahrir Defteri; M. C. Baysun, "Osmanlı Devri Medreseleri", lA, VIII, 71-77; Evliya, Se-yahatname, 1-2, (1969); S. Eyice, "Galata", lA, V/2, 1214/144-1214/157; ay, "İstanbul'un Tarihi Eserleri", lA, V/2, 1214/44-1214/144; ay, "Osmanlı Medreselerinin Mimarisi", İA, VIII, 116-118; J. de Hammer, "Liste deş medreses ou houtes ecoles de Constantinople d'apres l'ordre chronologique de leur fondation", His-toire de l'Empire Ottoman, XVIII, Paris, 1841, s. 110-128, 129-136; İnciciyan, İstanbul; İstanbul Müftülüğü Arşivi, Ders Vekaleti ve Müderris Defteri, 1330; İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY no. 8869, istanbul'da Mevcut Medreselerin Esamisi; İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY no. 9069, Dersaadet ve Bi-lâd-ı Selâsede VakiMedaris veDerununda Sakin Nüfusun Mikdarmı Mübeyyin Hülasa; Konyalı, Üsküdar Tarihi, II, 287-295; Kuran, Mimar Sinan; Kütükoğlu, İstanbul Medreseleri; Kütükoğlu, Darü'l-Hilafe; Müller-Wiener, Bildlexikon; Z. Nayır, Osmanlı Mimarlığında Sultan Ahmet Külliyesi ve Sonrası (1609-1690), İst., 1975; M. K. Özergin, "Eski Bir Rûz-nameye Göre İstanbul ve Rumeli Medreseleri", TED, S. 4-5 (1974), 263-290; J. Pervititch, istanbul Sigorta Haritası, (Türkiye Sigortacılar Da-

ire-i Merkeziyesi tarafından telif edilmiştir), ist., 1922-1941; Uzunçarşılı, İlmiye; M. Ş. Yalt-kaya, "Tanzimattan Evvel ve Sonra Medreseler", Tanzimat, I, ist., 1940; Demircanlı, Evliya Çelebi.

ZEYNEP AHUNBAY