KirkçEŞme tesisleri

1. Yan Yana Tek Dizi: Tek dizi hücre
den oluşan medreselerde dershane hüc
relerin ucunda (5) veya aralarında (6) yer
almaktadır. Mevcut İstanbul medreseleri
arasında "5" tipinin uygulaması Süleyma
niye Darülhadis Medresesi'nde görülmek
tedir. Bugün çok değişmiş olan Malulza-
de Medresesi'nin planı da dershanenin
hücrelerin ucunda yer aldığı tek sıra hüc
re şemasına uymaktadır.

2. Karşılıklı İki Dizi: Hücrelerin kar
şılıklı iki sıra halinde dizildikleri bu plan
düzeninde dershane genellikle simetri ek
seni üzerinde, hücrelerden bağımsız ola
rak yer almaktadır. İstanbul'daki en erken
uygulaması Eyüb Sultan Medresesi (1458-
1459), 16. yy'dan diğer bir örnek Sokol
lu Mehmed Paşa Medresesi'dir (Eyüp) .

3. "L"Plan: Hücrelerin "L" oluşturacak
biçimde iki kol üzerinde dizildikleri bu
plan düzeninde, dershane-hücre ilişkile
ri aşağıdaki çeşitlemeleri göstermektedir:
a. Dershane hücrelerden ayrı olarak avlu
nun boş kalan köşesinde yer almaktadır:

11

17

12

j 18

Nişancı Mehmed Bey, Köprülü Mehmed Paşa, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa medreseleri, b. Dershane "L"nin bir ucuna bitişiktir: Galata'da Valide Kethüdası Mehmed Paşa, Eyüp'te Hacı Beşir Ağa medreseleri, c. Dershane kendisine eş değerli ikinci bir kütle ile birlikte, hücrelerden ayrı olarak avlunun bir kenarını sınırlayacak şekilde yerleşmiştir: Feyzullah Efendi Medresesi.

4. "U" Plan: Hücrelerin "U" oluşturacak
düzende, üç kol üzerinde dizildiği bu plan
tipinin çeşitlemeleri genel olarak hücre-
dershane ilişkilerine göre oluşmaktadır, a.
Yalın "U": Bu durumda medrese ya cami
ile aynı avluyu paylaşmaktadır ve dersler
camide yürütülmektedir veya medrese ca
mi ile aynı külliye içindedir fakat ayrı bir
avlusu vardır. Her iki durumda da dersler
camide yapıldığına göre bu dizilişi dersha-
nesiz kabul etmemek gerekir; ancak aynı
avluyu paylaşan ve dershaneli olan "U"
plandan ayırmak için "yalın U" deyimi kul
lanılmıştır: Sinan Paşa Medresesi (Beşik
taş), b. Dershane "U"nun açık olan kısmın-
dadır. Bu tipin uygulamalarında dershane
genel olarak simetri ekseni üzerinde yer
almaktadır (II. Bayezid, Sultan Selim), fa
kat Koca Sinan Paşa Darülhadisi'nde ol
duğu gibi asimetrik yerleşmiş olan dersha
ne örneği de vardır, c. Dershane "U"nun
simetri ekseni üzerinde, hücreler arasın
da yer almaktadır: Kara Ahmed Paşa, So
kollu Mehmed Paşa (Kadırga), Bayram Pa
şa. Mevcut en erken Osmanlı medresesin
de ilk örneğini gördüğümüz bu plan tipi
aynı zamanda en sık kullanılan plan se
masıdır, d. Dershane "U"nun bir ucuna
birleşmektedir: Cafer Paşa (Eyüp), Kazas
ker Mustafa Efendi, Cedid Mehmed Efen
di, Damat İbrahim Paşa Darülhadisi (Acı-
musluk). e. Dershane "U"nun yan kenar
larından biri üzerinde yer almaktadır: Şeh
zade, Cedid Abdürrahim medreseleri, f.
Dershane yaklaşık olarak aynı boyutta
olan ikinci bir kütle ile birlikte "U"nun a-
çıklığı üzerinde yer almaktadır: Damat İb
rahim Paşa Darülhadisi (Şehzadebaşı).

5. Dikdörtgen Plan: Hücrelerin ve

4. MEDRESETÜ'L-EİMME

326

327