KirkçEŞme tesisleri

MEHMED V

344

345

MEHMED V

Tahttan indirilmesinde en önemli neden ava düşkünlüğü olan IV. Mehmed, bu tutumunun giderek daha çok tepki çekmesi üzerine cuma günleri ava gitmemekte, diğer günlerde ise seherden önce çıkıp akşam karanlığında dönmekteydi. Yakın çevresini ise canbazlar, pehlivanlar, doğancılar, tazı yetiştiriciler, seyisler almıştı. Edebiyattan, müzikten fazla hoşlanmayan IV. Mehmed, bazen haftalarca süren büyük av partilerinde, yöre halkını da hizmete koştururdu. Filibe civarındaki bir sürek avında 35.000 kişiye büyük bir orman sürdürmüştü. Vani Mehmed Efendi'ye güveni cilan IV. Mehmed, yakın adamlarından cilan Abdi Ağa'ya, günlük yaşamım aynen yazmasını emretmiş, bazen de onun, her olayı yazıp yazmadığını kontrol etmiştir. Vekayiname-i Abdi denen eser, IV. Meh-med'in av serüvenlerini, eğlencelerini de ayrıntılarıyla vermektedir. Enderunlu Mehmed Halife'nin kaleme aldığı Tarih-i Gıl-manîde IV. Mehmed'in l665'e kadarki padişahlığını anlatır. Bu eserde, IV. Mehmed' in istanbul'daki çalgıcı ve oyuncu kollarının faaliyetlerini yasakladığı, Ahmed Kolu, Petko Kolu, Cevahir Kolu gibi, dönemin en yetenekli halk sanatçısı ekiplerini dağıtıp bireylerini küreğe koydurtması, yine halk kültürünün oluştuğu kahvehaneleri kapattırması, kimi zaman amcası IV. Murad'ın örnek alarak içki, tütün yasakları uygulatması, kent yaşamını etkilemiştir, istanbul'da olduğu zamanlar çoğu kez Alay Köşkü'nde oturup Paşa Kapısı'na girip çıkanları izlediği, bir seferinde kırmızı kalpaklı, sarı mest pabuçlu bir gayrimüslimin girdiğim görünce soruşturduğu, Eflâk voyvodasının kapı kethüdası olan bu adamı subaşına yakalattırıp dövdürdüğü, sonra da başı ve ayağı çıplak evine gön-derttiği bilinir. Yeniçerilerin ipekli serpuş kullanmalarını, kuşaklarına hançer sokmalarını da yasaklamıştır.

IV. Mehmed dönemi İstanbul'u ile ilgili betimlemeleri, günlük yaşamdan kesitleri, kentin topografyasını ve tarihi eser zenginliğini veren yerli ve yabancı kaynaklar arasında ilk sırayı kuşkusuz, bu padişahla çağdaş olan Evliya Çelebi'nin(~0 ünlü Seyahatname'si alır. Eremya Çelebi Kömür-ciyan(->) da İstanbul Tarihi adlı eserinde kentin tüm semtlerini ve eserlerini tanıtmıştır. Yabancı gezgin ve sanatçılardan An-toine Galland'm(-0, 1672-1673 arasına ilişkin olarak tuttuğu günlük anılar, özellikle istanbul'un kültür ortamı konusunda önemli bir kaynaktır. Ayrıca gelenekler, yabancıların ve gayrimüslimlerin yaşamlarından kesitler de eserde yer almıştır. Je-an de Thevenot ise 1655-1656 İstanbul' unu Relation d'un voyagefait au Levant adlı eserinde anlatmıştır. Jean-Baptiste Ta-v'ernier (1605-1680) ise Nouvelle Relation de l'interiur de serrail du grand seig-neurndlı eserinde İstanbul'u ve saray çevresini betimler. 1678-1080 arasında İstanbul'da bulunan ve İstanbul gravürleri yapan Cornelius de Bruyriın(-0 A Voyage to the Levant adlı eseri de önemlidir.

l689'da, II. Süleyman'ın Edirne'ye gidişi sırasında kapalı araba ile İstanbul'da

Edime Sarayı'na nakledilen IV. Mehmed, burada ölmüş, cenazesi İstanbul'a getirilerek Yeni Cami Türbesi'ne gömülmüştür. Bilinen hasekileri Emetullah Gülnûş Valide Sultan(->) Hatice, Afife, Gülbeyaz, Gülnar ve Güneş'tir. Gülnûş'tan doğan iki oğlu II. MustafaC-») ve III. Ahmed(->) olup kızlarından Hatice Sultan, ilkin Sarıkçı Mustafa Paşa (1675), daha sonra da Morali Hasan Paşa (1691) ile evlenmiştir. Adı bilinmeyen bir kızı Merzifonlu Kara Mustafa Paşa (1675) ile Ümmügülsüm Sultan, Küçük Osman Paşa (1694), Fatma Sultan Tırnakçı İbrahim Paşa (1695) ve adı bilinmeyen bir kızı da Kasım Mustafa Paşa (1687) ile evlenmişlerdir.

Bibi. Evliya, Seyahatname, I; Mehmed Halife, Tarih-i Gılmanî, (haz. K. Su), İst., 1976; Abdi, Vekayiname, Topkapı Sarayı Ktp. K. no. 915; Silahdar Tarihi, I, 473 vd; Tarih-i Naima, IV, 7, 326 vd, V, VI; Tarih-i Raşid, I; J. von Hsm-meı,'Osmanlı Devleti Tarihi, XI, ist., 1947; Dimitri Kantemir, Osmanlı İmparatorluğunun Yükseliş ve Çöküş Tarihi, II, Ankara, 1979, s. 169 vd; C. Baysun, "Mehmed IV", İA, VII, 547-557; Danişmend, Kronoloji, III, 412-464; A. Galland, İstanbul'a Ait Günlük Hatıralar, I-II, Ankara, 1949-1973; Kömürciyan, İstanbul Tarihi; Uluçay, Padişahların Kadınları.

NECDET SAKAOĞLU