KirkçEŞme tesisleri

Mizzi Köşkü

Tuğiacı, istanbul Aâalan, II

danın sağında ve solunda, basık kemerli, ince uzun birer pencere görülür. Üst katta veranda kemerlerinin hizasında yer alan üçlü pencere grupları, 19- yy'da özellikle izmir ve civarındaki Rum evlerinde görülen çıkmaları hatırlatan bir tasarım sergiler. Üst katta, köşkün sağ köşesi pahlanarak buraya bir teras yerleştirilmiş, verandanın solundaki pencerenin üzerine de ince uzun bir pencere açılmıştır.

Giriş cephesinden bakıldığında köşkün solunda yükselen kare kesitli kule bir burç görünümündedir. Tasarımına egemen olan bu yabancılığa rağmen son dönem Osmanlı kösklerindeki cihannüma modasının çerçevesinde değerlendirilebilen bu kulede, zemin kat hizasında basık kemerli bir pencere, üst kat hizasında, önü balkon şeklinde değerlendirilmiş ve bir saçakla taçlandırılmış, dikdörtgen açıklıklı bir kapı bulunmaktadır. Bu ilginç balkon yanlardan korkuluk duvarları ile kuşatılmış, önüne, kıvrımlı dallardan oluşan madeni bir korkuluk konmuş, saçak ise iri konsollarla desteklenmiştir. Saçağın bitiminde başlayan ve merdiveni aydınlatan üç adet dar ve uzun pencere kulenin diğer cephelerinde de tekrar edilmiştir. Köşkün ikinci sahibi Giovanni Mizzi tarafından kulenin üzerine, içinde bir teleskopun bulunduğu, çepeçevre camla kaplı, kendi ekseni etrafında dönebilen bir rasathane kulesinin yaptırıldığı bilinmektedir. Bibi. Tuğlacı, istanbul Adaları, I, 349-350.

M. BAHA TANMAN

MODA

Kadıköy İlçesi'nde semt.

Kadıköy'den güneye doğru deniz kenarı boyunca yayılır; doğusunda Bahari-ye(->) semtiyle birleşir. İdari açıdan, Kadıköy İlçesi'nin Cafer Ağa Mahallesi'yle ör-tüşür. Asıl Moda, Devriye Sokağı'nın kuşat-

tığı küçük burundur. Bu semte ününü kazandıran şık evlerin çoğu bu burunda yapılmıştır. Plajın üstündeki alana da Küçük-moda denir.

Moda'nın halkım, geçen yüzyılda, genellikle Rum ve Ermeniler oluşturuyordu. Daha sonra, çoğu Levanten bazı zenginler de buraya yerleşmeye başladı. Örneğin, İngiliz kökeniyle karışık Vitol (Whitehall) ailesinin bir kolu İzmir'den İstanbul'a geldiğinde Moda'ya yerleşti. Moda Cadde-si'nin Devriye Sokağı ile birleştiği köşeden denize kadar uzanan geniş bahçe içinde, Vitol Konağı vardı.

Moda 20. yy'ın başlarında İstanbul'un seçkin ve zengin semtlerinden biri haline geldi. Deniz kenarında, yeşilliği bol bir alan olarak bir yazlık semti özelliklerine sahipti; aynı zamanda, Kadıköy'e çok yap kın olduğu için, şehre gidip gelmesi de kolaydı. Bu özellikler Moda'nın rağbet görmesine yol açtı.

Burada inşa edilen evler, klasik konaklardan, Boğaziçi yalılarından ve Adalar'da-ki köşklerden epey farklıydı. Zaman açısından Moda, bu sayılan semtlerden sonra gelişti. Moda zenginleri Batı tipi villalar yapmayı tercih ettiler. Çoğu bahçe içinde, iki katı genellikle geçmeyen, farklı ve bireysel üsluplarda evler inşa ettiler. Moda bu anlamında bir hayli eklektik bir mimari görünüm sergilemekle birlikte, bütün olarak bakıldığında, ortak bir karakteri de olduğu görülebiliyordu.

Burundan Kadıköy'e giderken, anacad-deye açılan sokaklarda, daha çok bitişik nizam evler hâkimdi ve ara sokaklarda birbirine benzeyen cumbalı, üç veya dört katlı azınlık evleri sıralanıyordu.

Güzel Moda evlerinden bazıları yangınlarla yok oldu. Örneğin 1950'lerdeki büyük Moda yangınında, Devriye Sokağı'nın Kalamış Koyu'na bakan kolundaki Moda Palas, Mano Palas gibi küçük sevimli oteller yandı. Ama Moda'yı Moda yapan karakterini değiştiren asıl etken apartmanlaş-ma oldu. Çoğu villa sahipleri "kat karşılığı" villalarını müteahhitlere verip aldıkları fazladan katların kiralarıyla gelirlerini artırmayı tercih ettiler. Bu süreç özellikle 1960'larda hızla yayıldı ve kısa süre içinde bütün semt apartmanlaştı. Eski Mo-

da evlerinden bugüne, burundaki Frederi-ci Evi, çıkmazdaki Cimcoz Evi, cadde üstündeki, büyüklüğüyle Moda'da her zaman biraz yabancı durmuş olan Sarıca Köşkü gibi birkaç bina kaldı.

Villalar apartmanlaşırken, boş ve yeşil alanlar bu yeni düzenin mantığına daha kolay ayak uydurdular. Örneğin Bostan Sokağı ile Saint Joseph'in bahçe duvarı arasında kalan bölüm sahiden bostandı; bostan kuyusu bile vardı. Buraları tamamen apartmanlaştı; Moda Spor Kulübü'nün toprak zeminli basketbol sahasının üstüne de Moda Camii yapıldı. Küçükmoda'da "Mustafa'nın Çayırı" diye bilinen boş ve yeşillik alan da aynı şekilde apartmanlaştı.

Nüfusu genellikle gayrimüslim olduğu, Müslümanları da fazla dindar olmadığı için, ibadethaneler arasında Moda'ya son yapılan cami oldu. Bundan önce en yakın cami Kadıköy'de Altıyol'daki Osman Ağa Camii'ydi. Moda ile Bahariye sınırında, cadde üstünde, Ayia Trias Rum Ortodoks Kilisesi vardır. En yakın Ermeni (Gregoıyen) kilisesi Kadıköy çarşısı içindedir. Moda'da ayrıca bir Anglikan, bir de Katolik kurumu bulunur. Vitollerle birlikte, başka ingiliz uyruklu aileler de burada yaşadığı için Yusuf Kâmil Paşa Sokağı'nda bir İngiliz şapeli yapılmıştı (aynı sokakta bir örnek iki İngiliz evi de vardı; bunlardan biri yıkıldı). Cem Sokağı'nda ise Fransız Katolik L'As-

Moda'daki çay bahçelerinden bir görünüm.

Nazını Timuroğlu, 1993

somption Kilisesi ve Manastırı vardır. Burada kalan birkaç yaşlı rahibe, hâlâ iğne yapmak gibi hayır işleri görerek yaşamaktadır.

Moda ilkokulu eskiden "Sekizinci İlk-mektep" adıyla bilinirdi. Halen de Kadıköy' ün en nitelikli ilkokulları arasındadır. Ermeni Aramyan Ortaokulu da Moda'da, Leylek Sokağı üstündedir. Bunlardan başka çeşitli özel yuvalar açılıp kapanmaktadır. Neşe Sokağı'ndaki Rum İlkokulu öğrencisi olmadığı için kapalıdır. Bu okulun yanındaki gene Rumlara ait Moda Kültür Cemiyeti ile Kadıköy Fukaraperver Cemiyeti de faaliyetlerini durdurmuştur.

Ortaöğrenim düzeyinde St. Joseph ve Moda Maarif Koleji Bahariye sınırlarına girer. Ahmed Muhtar Paşa'nın oğlu Mazhar Muhtar Paşa'nın, Moda Caddesi ile deniz kıyısı arasındaki geniş bahçeli konağı Kadıköy Kız Lisesi olmuştur. Gene cadde üstünde ve Cem Sokağı'nın başında Kadıköy Kız Sanat Enstitüsü vardır.

Moda Plajı (Moda Deniz Hamamı diye de bilinirdi) İstanbul'un tarihi geçen yüzyılın sonlarına uzanan, en eski plajlarından biridir. Bostancı, Fenerbahçe, Moda plajları gibi eski plajlar, böyle bir yeniliği kaldırmaya daha yatkın, görece Batılılaşmış semtlerde yapılmıştı. Ama o zamanların koşullarında, kadınların denize girme yerinin ayrı olması zorunluydu. Sonraları, halk plaja alıştığı için bu zorunluluk ortadan kalktı; adı geçen eski plajlarda ise kadınlar kısmı gelenekleşerek devam etti.

Moda'da fazla kumluk olmadığı için plaj kışın kaldırılıp yazın yemden döşenen tahtalarla yapılmıştı. Eskiden bazı yüzme yarışları da bu plajda yapılırdı.

Moda, denizle ilişkisi yoğun bir semtti. Plajın ve iskelenin yanında iki kayıkhanede çeşitli boylarda tekneler barınır, ayrıca sandal kiraya verilirdi. Moda zenginleri ise genellikle denize Moda Deniz Kulü-bü'nün(->) raftmdan girer ve gene aynı kulübe ait yelkenlilerle deniz sporları yaparlardı. Son dönemlerde denizler de yoğun şekilde kirlendiği için, bu denizcilik faaliyetleri zamanla asgariye indi.

Moda Deniz Kulübü semtin kurumlarından biridir. 1950'lerde burada Demokrat Parti iktidarının etkisi vardı. Yazları mü-