KirkçEŞme tesisleri

MUSTAFA BEHÇET EFENDİ

(24 Nisan 1774, İstanbul - 31 Mart 1834, istanbul) Hekim.

Divan-ı Hümayun kâtiplerinden Mehmed Emin Şukûhi Efendi'nin oğlu, Abdül-hak Molla'nın(-») ağabeyidir. Süleymani-ye Tıp Medresesi'ni bitirdikten sonra 1791' de Sinan Ağa Medresesi müderrisliği ile görevlendirildi. 1803-1807 arasında, III. Selim'in hekimbaşılığını yaptı. Padişahın

MUSTAFA ÇAVUŞ

560

561

MUSTAFA İZZET EFENDİ

tahttan indirilmesi üzerine bu görevinden azledildi. 1812'de Mısır, 1816'da Mekke mollalığına tayin olundu. 1817'de ikinci kez hekimbaşılığa getirildi. Ancak, Rikâb-ı Hümayun Kethüdası Halet Efendi'nin(-») çekememezliği nedeniyle tekrar görevinden alınarak 1822'de kardeşi Abdülhak Molla ile birlikte Keşan'a sürüldü. Halet E-fendi idam edilince Rumeli kazaskerliği payesini aldı ve Temmuz 1823'te üçüncü kez hekimbaşı oldu. 1824'te fiilen Rumeli kazaskerliğine getirildi.

Ordunun hekim ve cerrah ihtiyacının Süleymaniye Tıp Medresesi'nden yetişen az sayıdaki hekimlerle karşılanmadığını görerek, orduya hekim ve cerrah yetiştirmek üzere yeni bir tıp okulu açılmasını önermiştir. Girişimleri sonunda, 1827'de, ilk modern tıp okulu Tıbhane-i Âmire(->) öğretime başlamış ve Mustafa Behçet E-fendi de okulun nazırlığına getirilmiştir. Zaman içinde çeşitli düzenlemeler geçirerek günümüze kadar gelen bu kurum, istanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi'nin nü-vesidir.

Orduya cerrah yetiştiren Cerrahhane-i Mamure'nin(-0 açılmasında ve karanti-na(-») uygulamasının başlatılmasında da etkin rol oynayan Mustafa Behçet Efendi, çevirileri ve yazdığı eserlerle de Türkçe tıp literatürünü zenginleştirmiştir.

Türkçe ilk fizyoloji kitabı olan, ttalyan Hekim Marc Antoni Caldani'den yaptığı Fizyoloji Tercümesi'ne bu eser yazıldıktan sonra yapılan, konuyla ilgili çalışmaları da eklemiştir. Johannes von Plench' in, Methodus nuova et Facialis Argentum vivum Avquis Venera Labe Infedis Exhi-bendi (Viyana, 1776) adlı eserini İtalyan-casından çevirerek, Makale-i Emrazi 'l-Fi-rengi adıyla Türkçeye kazandırmıştır.

George Louis Leclerc Buffon'un, Histoire Naturelle Generale etParticulaireadlı kitabının, hayvan ve bitki örtülerinin karşılaştırıldığı, birinci cildinin ikinci bölümünü Ma 'rifet-i Arz adıyla Türkçeye çevirmiştir.

Giuseppe Marshall'ın, Osservazioni sopra il vajuolo vaccino (Palermo, 1801) adıyla İtalyancaya çevirdiği Edward Jen-ner'in çiçek aşısı hakkındaki eserini, İtal-yancasından çevirerek, Risale-i Telkih-i Bakarı adım vermiştir.

Sütçocuklarında görülen bir hastalığı konu edinen, Ruhiye Risalesi de, Anton von Stoerck'ün Abhaltung von der Dro-hung derKinderblattem adlı kitapçığının çevirisidir.

Telif eserlerinin en önemlisi, 1831'de istanbul'da görülen kolera salgını nedeniyle yazdığı lllet-i Cedide (Kolera) Risa-fesz'dir (İst., 1831). Halkı bu hastalığa karşı uyarmak amacıyla yazdığı bu kitapçık Almancaya da çevrilmiştir. Hacca gidenlerin gerektiğinde başvurabilecekleri bir sağlık rehberi niteliğindeki, Tertib-i Ecza (İst., 1817), Mustafa Behçet Efendi'nin ek-lemeleriyle yayımlanmıştır. Folklorik tıp bilgilerini derlediğini Hezar Esrar'ı (İst., 1868) tamamlayamadan vefat edince kitap, kardeşi Abdülhak Molla ve .onun oğlu Hayrullah Efendi(->) tarafından tamamlanarak yayımlanmıştır. Bebek'teki yalısı

çok ünlüydü (bak. Hekimbaşı Behçet Efendi Yalısı).

Bibi. F. N. Uzluk, "Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi'nin Kitapları ve Bitik Sevgisi. Bitik Evleri", Türk Tıp Tarihi Araştırmaları, c. III (1935), s. 118-121; ay, "Mustafa Behçet ve Eserleri", Dirim, c. 29, S. 5-6 (1954); ay, "Cho-lera Asiatica'nın Epidemi Tarihi Üstüne Bir Araştırma", Türkİjiyen ve Tecrübi Biyoloji Dergisi, c. 8, S. l (1948), s. 1-30; ay, Hekimbaşı Mustafa Behçet, Ankara, (1954); E. Kâhya, "iki Osmanlıca Metinden Derlenmiş Anatomi ve Fizyoloji Terimleri", Bilim Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe, Ankara, 1978, s. 233-269; ay, "On Dokuzuncu Yüzyılın ilk Yarısında Osmanlı İmparatorluğu'nda Tıp Eğitimi ve Kalburüstü Hekimlerimiz", Erdem, S. 3 (Eylül 1985), s. 703-705.

NURAN YILDIRIM