KirkçEŞme tesisleri

KURŞUNLU MAHZEN CAMÜ

bak. YERALTI CAMİİ

KURŞUNLU MAHZEN KÖŞKÜ

Beyoğlu îlçesi'nde, Karaköy'de, Mustafa Paşa Mahallesi'nde, Kemankeş Caddesi ü-zerinde, bugünkü Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü binasının yerinde bulunmaktaydı.

Tamamen ortadan kalkmış olan bu köşk, Osmanlı kaynaklarında "Kurşunlu Mahzen" olarak anılan, 18. yy'ın ortalarında "Kurşunlu Mahzen Camii" veya "Yeraltı Ca-mii"(->) adlarıyla camiye çevrilen Bizans alt yapısının bir köşesine oturmaktaydı. Ha-dîka'da köşkün Rebiülahir 1128/17l6'da Sadrazam Şehit Ali Paşa (ö. 1716) tarafından yaptırıldığı, 1235/1819 başlarında yangın geçirdiği, akabinde Sadrazam Derviş Mehmed Paşa'nın (ö. 1837) köşkü o-narttığı, 1237/1821-22'de ise yanına İstanbul Limam'na girip çıkan gemilerin yoklaması için bir resmi dairenin (kalemin) yerleştirildiği belirtilmektedir. İstanbul'un en az tanınmış hünkâr köşklerinden birisi o-lan bu yapının II. Mahmud döneminde özgün kullanımını yitirmeye başladığı ve resmi hizmetlere tahsis edildiği anlaşılmakta, günümüzde aynı yerde bulunan bina da bu geleneği sürdürmektedir.

Baker ile Lewis'in 1813 ve 1824 tarihli litografileri, Meyer'in 1824'te yaptığı desen, son olarak da Robertson'un 1854'e ait bir fotoğrafı köşkün 1819 onarımından önceki ve sonraki dış görünümünü belgelemektedir. İnşa edildiği dönemde yalı konumunda olan ahşap köşk yüksek kagir duvarlara oturmakta, rıhtıma açılan basık kemerli ve saçaklı kapıdan yandaki avluya (veya sete) girilmekte, buradan da çift kollu ve merdivenli bir geçitle arkadan köşke giril-

Meyer'in çizgileriyle Kurşunlu Mahzen Köşkü'nün 19. yy başındaki görünümü. Eldem, Köşkler ve Kasırlar

mektedir. Haçvari bir kitleye sahip olan yapının merkezi sofalı ve dört eyvanlı bir divanhane şeklinde tasarlandığı hemen kesin gibidir. Deniz cephesinde ve arka cephede yer alan eyvanlar, uzun ve kavisli eliböğründelerin taşıdığı çıkmalar teşkil eder. Deniz tarafındaki çıkmanın eliböğ-ründeleri ahşapla kaplanarak son derecede ahenkli ve hareketli bir görünüm elde edilmiştir. Köşk çepeçevre, duvarların yarı yüksekliğindeki dikdörtgen pencere sıraları ile kuşatılmış, pencerelerden geriye kalan cephe yüzeyleri düşey ahşap kaplamalarla donatılmıştır. Yangından önce kurşunla kaplı olduğu ve beş adet alemin yer aldığı anlaşılan, geniş saçaklı çatının onarımdan sonra kiremitle örtüldüğü ve alemlerin ortadan kalktığı gözlenmektedir.

Kurşunlu Mahzen Köşkü'nün tasarımıyla ve özellikle cephe düzenlemesi ile Top-kapı Sarayı'ndaki 1754 tarihli III. Osman Köşkü'ne(->) öncülük ettiği, ayrıca S. H. El-dem'e Taşlık'taki Şark Kahvesi'nin biçim-lendirilmesinde ilham kaynağı olduğu söylenebilir.