KirkçEŞme tesisleri

KURTULUŞ BAYRAMI

128

129

KURUKAHVECİ MEHMET

KURUKAHVECİ MEHMET EFENDİ MAHDUMLARI

İstanbul'da kahveyi ilk kez öğüterek tiryakilere sunan asırlık müessese.

19. yy'ın ikinci yarısında, Hasan Efendi tarafından işletilen baharat ve çiğ kahve satan küçük bir dükkân olarak faaliyete geçti. Hasan Efendi'nin 1857'de Fatih'te doğan oğlu Mehmed Efendi, Fatih Timur-han Mektebi'nde ve daha sonra da Süley-maniye Medresesi'nde okuduktan sonra babasının dükkânında çalışmaya başladı.

Kurukahveci Mehmed Efendi

Burçak Evren koleksiyonu

O güne kadar çiğ çekirdek olarak satılan kahve, satın alındıktan sonra evlerde kahve tavalarında kavrulup el değirmenlerinde çekildikten sonra içiliyordu. Mehmed Efendi baharat ve çiğ kahve dükkânını babasından devraldıktan sonra çiğ kahve kavurup dibeklerde öğütmek suretiyle hazır çekilmiş olarak tiryakilere sunmaya başladı. Bu yenilik ve tiryakilere sağlanan kolaylık kısa sürede tanınmasına ve kahvecilik alanında ün yapmasına zemin hazırla-

Kurukahveci

Mehmet

Efendi'nin

Ihap Hulusi

tarafından

çizilmiş

iki afişi.

Burçak Evren

koleksiyonu

Kurtuluş'tan bir görünüm. Turgut Erkişi/Obscura, 1994

tavlalı ayakkabı yapımcılarının ünü tüm kente yayılmıştı. Özellikle, Beyoğlu'nda, salt Tatavlalılarm ayakkabılarını satan dükkânlar vardı.

Tatavla'nın bir de tulumbacıları ünlüydü. Bu tulumbacıların yangın söndürmekteki becerileri üzerine çeşitli yazılar yazılmış, övgüler yapılmıştır.

Paskalya yortusundan önceki perhiz döneminin ilk pazartesi günü, Tatavla'da ün-

lü Baklahorani panayırı yapılırdı. Bu panayıra kentin hemen tüm yörelerinden gelenler olur, çeşitli eğlenceler düzenlenir, salt perhiz yemekleri ve özellikle bakla yenirdi. O yüzden panayıra Bakla-Horani denirdi.

Tatavla'yı 12 kişilik bir "ihtiyar heyeti" yönetirdi, ihtiyar heyeti üyeleri, 1884' te hazırlanmış olan bir yönetmeliğe göre ve o yıllarda bölgede bulunan 1.030 e-vin 53 temsilcisince seçilirlerdi.

Tatavla'da 17. yy'ın ortalarında kurulan "Elen Okulu", 1868'de kurulan Tatav-la Lisesi (öğrenci sayısı 130), 1887'de açılan ilkokul, 1886'da açılan Merkez Okulu ve 1859'da kurulan kız lisesi (öğrenci sayısı 408) ile bölgede toplam 5 Rum okulu bulunuyordu.

Tatavla'mn spor kulüplerinin ünü, yurtdışında da yaygındı (bak. Kurtuluş Gençlik Kulübü). 1908'de kurulan Astir adlı futbol kulübünün takımı, istanbul'un önemli takımlarındandı.

Sanat etkinliklerinin de Tatavla'nın yaşamında önemli yeri vardı. 1911'de kurulan Amfion adlı müzik merkezinin mandolin orkestraları ve koroları, İstanbul'un çeşidi sanat merkezlerinde düzenli olarak konserler verirdi.

Cumhuriyet'e kadar sakinlerinin büyük çoğunluğunu Rumların oluşturduğu, ama Ermenilerin ve az miktarda Yahudilerin de yaşadıkları Tatavla, Kurtuluş olduktan sonra da bu özelliğini bir süre korudu; Cumhuriyet döneminde, önce gelir düzeyi genellikle ortanın üzerinde olan avukat, hekim gibi serbest meslek sahibi ya da çe-

şitli ticaret erbabı Türklerden de bu semte taşınanlar çok oldu. Böylece, Kurtuluş, o dönemlerde rağbet gören bir semt olma kimliğini sürdürdü. Bu durum 1950'li yıllara değin devam etti; ama özellikle 1963-1964'te yaşanan Kıbrıs gerginliği sonrasında birçok Rum Türkiye'den ayrılırken, Kurtuluş'tan da göçen çok oldu, eski mozaik zamanla tamamen dağıldı, ayrıca semt köh-neleşti, taşralılığın çeşidi özelliklerine büründü.

20. yy'ın ilk yarısında Beyoğlu-Taksim' den gelen ve Harbiye'de dağılan yolların doğuya gideni Maçka-Nişantaşı-Teşvikiye' ye, kuzeye devam edeni Osmanbey ve Şiş-li'ye, batıya ayrılanı ise Feriköy ve Kurtu-luş'a giderdi. Kurtuluş saydığımız semtlerden sonra gelen ve İstanbul'un (sadece Beyoğlu yakasının değil, tüm İstanbul'un) muteber bir yöresiydi. 1980'lere, 1990'lara gelindiğinde ise Kurtuluş, adı geçen komşuları gibi ama onlar arasında en fazla erozyona uğrayanı olmuştu.

Bibi. J. von Hammer, Büyük Osmanlı Tarihi; Melisinos Hristopulos, Istoria ton Tataulon (Tatavla Tarihi), ist., 1913.

PANAYOT ABACI