KirkçEŞme tesisleri

KÜÇÜK AYASOFYA TEKKESİ

Eminönü Ilçesi'nde, Cankurtaran ile Kadırga semtleri arasında, kendi adım verdiği Küçükayasofya Mahallesi'ndeki Küçük Ayasofya Camii'ne(->) meşihat konulmak suretiyle kumlan tekke.

Bu tekkenin aslı, 527-536 arasında I. İustinianos tarafından yaptırılan Sergios ve Bakhos Kilisesi'dir. 16. yy'ın-başlarında Kapı Ağası Hüseyin Ağa tarafından camiye çevrilmiş, batısındaki "atrium"un çevresine derviş hücreleri ile bir sıbyan mektebi, bunların yakınına aşhane niteliğinde bir imaret, şeyh dairesi, türbe ve çifte hamam inşa edilmek suretiyle külliyeye dönüştürülmüştür. Bu yapılar grubunun merkezini o-luşturan cami ise, tevhidhane olarak kullanılmıştır.

Kuruluşunda hangi tarikata mensup olduğu tam olarak tespit edilemeyen Küçük

Ayasofya Tekkesi'nin 16. yyin ortalarında Halvetîliğin(->) tasarrufunda bulunduğu ve bu tarikatın ileri gelen şeyhlerinden Nu-reddinzade Mustafa Musliheddin Efen-di'nin (ö. 1573) tekkenin postnişini olduğu anlaşılmaktadır. Bu bilgiden hareketle Halvetîliğin 15. yy'ın sonları ile 16. yy'ın birinci yarısındaki nüfuzu da göz önünde bulundurularak tekkenin başlangıçta bu tarikata hizmet ettiği tahmin edilebilir. Celvetîliğin(->) kurucusu Aziz Mahmud Hüdaî'nin(->) gençliğinde Nureddinzade' nin sohbetlerine devam ettiği Küçük Ayasofya Tekkesi'ne 1584'te şeyh olması ile tekke Celvetîliğe intikal etmiş ve 19. yy'ın sonuna kadar bu tarikata bağlı kalmıştır. 20. yy'ın birinci çeyreğinde ise Şeyh Kâmil Efendi tarafından Şabanîliğin Kuşada-vîlik şubesine bağlanmıştır. Ayin günü cuma olan Küçük Ayasofya Tekkesi'nin tespit edilebilen şeyhleri şunlardır: Nureddinzade Mustafa Musliheddin Efendi, Kırımlı Tatar Isa Efendi (ö. 1621), Kırımlı ibrahim Efendi (ö. 1632), Aziz Mahmud Hü-daî (ö. 1628), Filibeli ibrahim Efendi, Filibeli ismail Efendi (ö. 1642), ismail Ümi-dî Efendi (ö. 1694), Ahmed Ümidî Efendi (ö. 1737), Abdî Efendi, Mudanyalızade Abdullah Felahî Efendi (ö. 1850), Tahsin Efendi, Kâmil Efendi.

Tekkenin üzerinde yer aldığı arsa, batıda Küçük Ayasofya Medresesi Sokağı, kuzeyde Bardakçı Sokağı, güneyde Meyda-narkası Sokağı ile kuşatılmıştır. Arsanın doğu kesimine kiliseden dönme cami-tevhid-hane, bunun batısındaki yamuk planlı şadırvan avlusunun çevresine "U" şeklinde bir kitle içinde derviş hücreleri sıralanır. "U" nün güney kolunun ucuna sıbyan mektebi yerleştirilmiştir. Şadırvan avlusu ile batıdaki Küçük Ayasofya Medresesi Sokağı arasında kalan kesimde günümüze ulaşamamış şeyh dairesi ile tekkenin mutfağı o-larak kullanılan imaretin yer aldıkları tahmin edilmektedir. Cami-tevhidhanenin kuzeyinde Hüseyin Ağa'nın türbesi ile çevresinde hazire yer alır. Çardaklı Hamam adıyla da tanınan çifte hamam ise kuzeyde, arsadan yaklaşık 40 m kadar uzakta inşa e-dilmiştir.

Küçük Ayasofya Tekkesi'ndeki kilise kökenli cami-tevhidhanenin her ne kadar

Küçük

Ayasofya

Tekkesi'nin

avludan

görünümü.

Nurdan Sözgen,

1994/

TETT\>Arşivi

tekke mimarisi ile doğrudan hiçbir bağlantısı yoksa da burada uygulanmış olan merkezi planlı tasarım, özellikle de ibadet mekânının, ekseri tarikatların (bu meyanda Küçük Ayasofya Tekkesi'nde faaliyet göstermiş olan Halvetiye ile Celvetiye'nin) "ayin koreografilerine" uygunluğundan ö-türü tekkelerde başvurulan sekizgen plana sahip oluşu, ayrıca söz konusu mekânın ayini seyredenler (züvvâr) için, iki katlı maksurelerin yerini tutacak dehlizler v« galeriler ile kuşatılmış olması, bu Bizans kilisesini âdeta ideal bir tevhidhane-sema-hane yapmaktadır.

Derviş hücreleri cami-tevhidhanenin batı yönündeki yamuk planlı avluyu üç yönden (kuzey, batı ve güney) kuşatan, düzgün olmayan "U" biçiminde bir kitle teşkil ederler, içeriden güneydeki 25,57 m, batıdaki 38,96 m, kuzeydeki 23,68 m uzunluğunda olan bu kollarda sekizerden toplam 24 adet hücre vardır. Köşelerde kalan iki hücrenin önüne geçişi sağlamak amacıyla küçük eyvanlar yerleştirilmiştir. 80 cm kalınlığında olan duvarlar moloz taş ile örülmüş, üstleri tuğla örgülü mütemadi beşik tonozlarla örtülmüştür. Yaklaşık 3x3 m boyutlarında olan mekânların avluya açılan birer kapı ve pencere ile donatıldığı, sağır olan arka duvarlarının eksenine birer ocağın konduğu görülür. Kapılar ile pencereler dikdörtgen açıklıklı kesme taş söveler ve tuğladan basık tahfif kemerlerine sahiptir. Yarım daire planlı o-cakların tuğla örgülü, kare kesitli bacaları piramit biçiminde külahlarla son bulur. Hücrelerin önünde 3 m derinliğinde bir kaldırım uzanır. Bunun yakın zamana kadar ahşap direklere oturan bir sundurma (sakıf) ile örtülü olduğu bilinmektedir.

Batıdaki hücre dizisinin ekseninde avlu girişlerinden birisi yer almaktadır. Söz konusu giriş, dışarıya basık kemerle, avluya sivri kemerle açılan, üstü pandantifi! ve sekizgen kasnaklı kubbe ile örtülü kare planlı bir birimdir. Hücreler kitlesinden daha yüksek tutulmuş olan bu birimin, dış cephede basık kemeri barındıran kesimi kesme küfeki taşı ile örülmüştür. Basık kemerin üzerinde boş duran bir kitabe yeri vardır. Cami-tevhidhanenin cümle kapısı üzerinde, esas kitabenin sağında görülen