KirkçEŞme tesisleri

MEHMED m TÜRBESİ

Ayasofya'nın bahçesinin güney köşesinde, Bâb-ı Hümayun Caddesi'ne açılan kapının yanındadır.

Aynı yerde bulunan ve II. Selim, III. Murad ile Şehzadeler türbelerini de içeren (eski Vaftizhane'nin yemden işlevlendiril-mesiyle oluşturulan I. Mustafa Türbesi de

III. Mehmed Türbesi'nin güneydoğu cephesi. H. Önkal, Osmanlı Hanedan Türbeleri, Ankara, 1992

bunlara eklenebilir) Osmanlı mezar anıtları grubunun son bileşenidir. III. Mehmed (hd 1595-1603) için oğlu I. Ahmed (hd 1603-1617) tarafından yaptırılmıştır. Türbede ondan başka altı kızı, I. Ahmed'in annesi Handan Sultan, III. Murad'ın kızı Ayşe Sultan, I. Ahmed'in üç oğlu ve on dört kızı gömülüdür. Giriş revağımn iki yanındaki mekânlarda da yine III. Murad'ın kızları yatmaktadır.

Türbenin biri kapı üstünde, diğeri Bâb-ı Hümayun Caddesi cephesinde olmak üzere iki kitabesi vardır. Yapımı Dalgıç Ahmed Ağa'nın(->) mimarbaşılığı döneminde gerçekleşmiştir. Bu yapı için Marmara Ada-sı'ndan mermer talep eden 3 Eylül 1604 tarihli bir hükümden yapımının o sırada yeni başladığı ya da başlamak üzere olduğu anlaşılmaktadır. Kitabesinde 1017/1608 tarihi verilirse de, kimi işçilik eksiklikleri nedeniyle, türbe üzerindeki inşai etkinliğin kesin bitiş tarihi bilinmez. Ancak, Ayasofya'nın ana kitlesinde gerçekleştirilen ve bir inşaat masraf defteri sayesinde çok kapsamlı olduğu anlaşılan 1607-1609 ona-

III. Mehmed Türbesi'nin planı.

H. Önkal, Osmanlı Hanedan Türbeleri, Ankara, 1992

rımı bitirilince türbenin yapımının da durdurulmuş olması akla yakın gelmektedir. 1609 sonlarında Sultan Ahmed Camii' nin yapımına başlandığı için, ağırlıklı çabanın oraya yöneltilmiş olduğu düşünülebilir.

Türbenin özellikle dış yüzeylerindeki mermer işçiliğinin ayrıntılarda tamamlan-maksızm bırakıldığı gözlemlenir. Yapının bazı kesimlerinin hiçbir zaman özgün tasarımına uygun olarak tamamlanmadığını düşündürten veriler de vardır. Örneğin giriş revağımn örtü sisteminin ilk planimet-rik kararlar sırasında öngörüldüğü anlaşılan, ortada bir kubbe ve iki yanda birer tekne tonoz düzeninde uygulandığını kanıtlayan bir ipucu mevcut değildir. Büyük olasılıkla, yapının hâlâ özgün niteliklerini koruyan iç mekânı tamamlandıktan sonra inşaata ara verilmiş, hemen aynı dönemde de revağm iki yanındaki alan duvarla çevrelenerek III. Murad'ın kızları için birer küçük türbeye dönüştürülmüştür. Ahşap çatılı olan bu eklentilerin örtü sistemi ve revak 18. yy'ın sonlarında dönemin barok anlayışı doğrultusunda bezenip kısmen değiştirilmiştir.

III. Mehmed Türbesi, ilk örnekleri Sinan çağından başlayarak ortaya konan ve I. Süleyman, II. Selim ve III. Murad türbeleri gibi önemli mezar yapılarını içeren bir tipolojik grubun son temsilcisidir. Söz konusu gruba giren tüm yapıların biri yalnız dış, diğeri de yalnızca iç mekândan algılanabilen iç içe iki ana kubbesi vardır. Bu yapılarda dış kubbe ana duvarlar tarafından taşınır, iç kubbe ise çokgen planlı bir baldaken oluşturur. Dolayısıyla, Osmanlı mimarlığının alışılagelmiş tasarım pratiklerinin bir oranda dışında kalırlar. III. Mehmed Türbesi gerek iç mekânı, gerekse de kitle biçimlenişi açısından, ait olduğu bu grubun en başarısız üyesidir. Dışta mermer bloklarla içte küfekiyle yapılmış ana yapı kitlesi bir sekizgen prizma oluşturur. Onun üzerine dört pencereyle delinmiş kasnak-sız bir kubbe oturur, iç mekânsa, sekiz sütunla onları birbirlerine bağlayan bir kemer sisteminin taşıdığı bir kubbeli strük-türdür.

Bibi. 2. Nayır, Osmanh Mimarlığında Sultan Ahmet Külliyesi ve Sonrası (1609-1690), ist., 1975, s. 293; Müller-Wiener, Bildlexikon, 93; Öz, istanbul Camileri, I, 30.

UĞUR TANYELİ