KirkçEŞme tesisleri

MISIR BAŞKONSOLOSLUĞU BİNASI

bak. HIDlVA SARAYI

MISIR ÇARŞISI

Eminönü'nde bulunan arasta. Yerinde Bizans döneminde de Makron Envalos adı verilen bir kapalıçarşı bulunuyordu.

Mısır Çarşısı Yeni Cami Külliyesi'nin bir parçası olarak yapılmış ve l663-l664'te tamamlanmıştır. İlk dönemlerde çarşıya "Valide Çarşısı" ve "Yeni Çarşı" adı verilmiş ise de 18. yy'ın ortalarından itibaren "Mısır Çarşısı" denilmeye başlanmıştır. Buna sebep bu çarşıdaki dükkânlarda satılan'* malların Mısır yoluyla gelmekte olmasıdır.

Bina çarşı haline getirildikten sonra aktar ve pamukçu esnafına tahsis edilmiştir. 6 kapısından 3 tanesi (Balıkpazarı, Hasırcılar ve Ketenciler) aktarlara, diğer 3 tanesi (Yeni Cami, Haseki ve Çiçekpazarı) ise pamukçulara ayrılmıştır. Bu dönemde çarşıda bulunan 100 adet dükkândan 49 tanesi aktarlara ve geri kalanlar ise pamukçu ve yorgancı esnafına verilmiştir.

Mısır Çarşısı kapılarına verilen isimler zamanla değişmiştir. Bugün kapılara sırasıyla Eminönü Kapısı (Yeni Cami Kapısı), Balıkpazarı Kapısı (Tahmis Kapısı, Hasırcılar Kapısı), Ketenciler Kapısı (Tahtaka-le Kapısı), Çiçekpazarı Kapısı, Yenicami Kapısı (Yeni Çiçekpazarı Kapısı) ve Bahçe Kapısı isimleri verilmektedir.

Mısır Carşısı'ndaki aktarlara ait dükkânlar iki bölümden oluşuyordu. Ön bölümde ahşap peyke halinde, satış yapmaya ve drog kaplarını sıralamaya yarayan bir kısım, arka bölümde ise depo ve imalathane olarak kullanılan bir oda vardı. Geceleri ahşap kepenkler ile kapatılan bu dükkânların önlerinde ahşap süslemeler bulunur, droglarve ilaçlar cam kavanoz, toprak çömlek, tahta veya teneke kutularda muhafaza edilirdi (bak. aktarlar). Bazı dükkânların saçaklarında, dükkânın kolaylıkla tanınmasını sağlayan, bir sembol (yangın kulesi, küçük bir kayık, devekuşu yumurtası, makas, püskül gibi) bulunuyordu. Bu semboller sayesinde halk istediği aktar dükkânını kolaylıkla bulurdu.

Çarşının kuzeydoğu yönüne açılan Balıkpazarı Kapısı'nın üzerinde eskiden, birbirine karşılıklı olarak çizilmiş, iki adet "vav" harfi bulunmaktaydı. Bu sembollerin ne zaman yapıldığı ve ne anlama geldiği tam olarak bilinmemektedir. 1845'te yayımlanan gravürlerde görülmektedir. Bu şekiller 1940'ta çıkan yangından sonra yapılan onarım sırasında ortadan kaldırılmıştır.

Mısır Carşısı'ndaki esnaf, drog ve baharatı dış ülkelerden getiren Yahudi tüccarlardan toptan alır, halka ve küçük esnafa, perakende olarak satardı. Mısır Çarşısı es-

nafımn ayrıca çiğ kahve, şeker ve kalaf metalini ithalatçılardan alıp diğer esnafa, mezat yoluyla satma imtiyazı vapdîTBu hak değişik dönemlerde çıkarıkulTerrnan-lar ile yenilenmiştir.

2 Ocak 1691 gecesi Mısır Çarşısı'nda büyük bir yangın çıkmış ve 24 saat devam etmiştir. Yangın sırasında çarşıya girileme-miş ve bu nedenle tek bir eşya bile kurtarılamamıştır. 1940'taki yangında çarşı tekrar büyük hasar görmüş ve eski görünümünü tamamen yitirmiştir. Yapılan onarım ve değişikliklerden sonra 1943'te tekrar açılmış ve dükkânlar her çeşit esnafa kiralanmıştır.

Bugün (1994) Mısır Çarşısı'nda yalnız 9 aktar dükkânı kalmıştır. Bunların bir bölümü de aktardan çok baharatçı durumundadır. Diğer dükkânlar kuyumcu, mobilyacı, kasap, kuruyemişçi, tuhafiyeci, sepetçi, manifaturacı, börekçi vb çok değişik bir esnaf grubu tarafından işletilmektedir.

Bir zamanlar Osmanlı İmparatorluğu' nün baharat ve drog satış merkezi olan Mısır Çarşısı bu niteliğini tamamen yitirmiş, bitkilerle tedaviye meraklı bir grup halk ile Doğu ilaçları ve çarşıları ile ilgilenen yabancı turistlerin alışveriş yaptıkları bir çarşı haline gelmiştir.

Bibi. T. Bavtop, Türkiye'de Bitkiler ile Tedavi, İst., 1985; Baytop, Eczacılık; A. Demirhan, Mısır Çarşısı Droglan, ist., 1975; M. Heilbronn (Başarman), "Eski Mısır Çarşısı Hakkında", Türk Eczacıları Birliği Mecmuası, S. 10 (1959); Kö-mürciyan, istanbul Tarihi, 16.

TURHAN BAYTOP

Mimari

Yeni Camii Külliyesi'nin(->) bir parçası olan Mısır Çarşısı'nın mimarı, yarım kalmış olan külliyeyi tamamlayan Hassa Başmi-marı Mustafa Ağa'dır. Klasik üslupta, birbirini izleyen taş ve tuğla sıraları ile inşa edilmiş olan Mısır Çarşısı kaynaklardaki "ica-riye ve müsakkafat olmak üzere çifte çarşı" ifadesinden de anlaşılacağı gibi iki çarşının birleşmesinden ortaya çıkmıştır. Bir "L" meydana getiren bu iki çarşıdan, do-ğu-batı doğrultusunda uzananı daha uzundur. Bu tür yapılarda kolların kesişme noktalarında genellikle bir dua kubbesi bulunurken Mısır Çarşısı'nda kesişme noktasında çapraz tonoz örtü kullanılmış ve tonoz örtüyü taşıyan kemerler duvarlarda mesnetlendirilmeyerek ayaklar üzerine oturtulmuş, güneydoğu ayağının yanına da bir ezan köşkü yerleştirilmiştir. -İki büyük kolun uçlarındaki ana girişler, altı revaklı iki katlı yapılar olarak biçimlenmiştir. G. Özdeş'e göre bu iki katlı yapılar önceleri ticaret mahkemesi olarak kullanılmakta ve bunlardan birinde esnaflar arasındaki anlaşmazlıklara, diğerinde ise esnafla halk arasındaki anlaşmazlıklara bakılmaktaydı. Mısır Çarşısı'nın Tahmis Soka-ğı'na açılan kapısı da revaklı olmakla birlikte burada ikinci kat bulunmamaktadır. Çarşı 1940-1943 arasında, İstanbul Be-lediyesi'nce gerçekleştirilen restorasyon sonunda bugünkü şeklini almıştır. Daha önce çarşıdaki her dükkân malların sergilendiği ve satıcının oturduğu peykeyi

m