Mała encyklopedia kultury antycznej

Pulcher zob. Ciaudii.

puls łac. zw. też puticula, papka z roztartych (nie zmielonych) ziarn orkiszu z dodatkiem

puhinar

627

purpura

wody i soli; ludowa potrawa rzymska w ciągu całej starożytności; z różnymi dodatkami poja­wiała się także na zamożniejszych stołach. Póź­niej nazywano tak również podobne potrawy z mąki pszennej, prosa itp.

puhinar (albo puhinarium) łac. 1. łoże wysłane poduszkami, okryte kosztowną tkaniną, na któ­rym umieszczano posąg bóstwa podczas uczt wyprawianych na jego cześć (zob. lectisternium). W okresie cesarstwa p. w szerszym pojęciu ozna­czało także komfortowe łoże osoby odbiera­jącej cześć boską (np. łoża w loży cesarskiej). 2. poświęcone miejsce, w którym był ustawiony p. 3. P. Solis, rodzaj dobudówki w sanktuarium bądź w okręgu świętym, albo sama świątynia sytuowana w pobliżu świątyni Kwiryna na Kwi-rynale w Rzymie (dokładna lokalizacja niezna­na), zbudowana nie wcześniej niż w III w. p.n.e.;

znaleziono tu inskrypcję dotyczącą gwiazdy wie­czornej — Yesperugo.

punickie wojny fzy kolejne wojny prowadzone między Rzymem a Kartaginą w latach 264-241, 218-202, 149-146 p.n.e. Gdy Rzymianie usa­dowili się w południowej Italii, stały się im bli­ższe sprawy Sycylii, która od dawna była na Morzu Śródziemnym rywalką Kartaginy. W r. 264 podstępnie opanowali Messanę i odrzucili żą­danie Kartagińczyków, domagających się od­dania miasta, co wywołało dwudziestotrzyletnią wojnę (pierwsza w. p.) prowadzoną ze zmien­nym szczęściem zarówno na lądzie; jak na mo­rzu. Bitwa przy Wyspach Liparyjskich była dla Rzymian niepomyślna, w r. 260 odnieśli zwy­cięstwo w bitwie morskiej koło Mylae, a na­stępnie w r. 256 — także w bitwie morskiej — u przylądka Eknomos. Niepowodzeniem nato­miast zakończyła się wyprawa Regulusa do Afryki w r. 256. W r. 242 Rzymianie zajęli Agrigentum i opanowali port Lilibeum, znajdu­jący się dotąd w rękach Kartagińczyków. Zwy­cięstwo Rzymian w r. 241 na morzu, koło Wysp Egackich, doprowadziło do zawarcia rozejmu. Rzymianie otrzymali Korsykę i Sycylię z wy­jątkiem królestwa syrakuzańskiego, już zresztą sprzymierzonego z Rzymem. Druga w. p. trwała od r. 218 do 202 p.n.e. Bezpośrednim jej powo­dem było 8-miesięczne oblężenie i zdobycie przez Hannibala sprzymierzonego z Rzymianami hiszpańskiego miasta Sagunt (r. 219). Kiedy Rzymianie wypowiedzieli wskutek tego Karta­ginie wojnę, Hannibal przeszedł z Hiszpanii przez Pireneje, potem przez Alpy do Italii i od-

most zwycięstwo w bitwach nad rzeką Ticinus, nad rzeką Trebią (r. 218) i nad Jeziorem Trazy-meńskim (r. 217). W r. 216 zadał Rzymianom straszliwą klęskę pod Karinami. Dopiero po pięciu latach sytuacja zmieniła się na korzyść Rzymian: w r. 211 zdobyli oni sprzymierzone wówczas z Hannibalem Syrakuzy, jak również zbuntowaną Kapuę. Po dalszych jeszcze zwy­cięstwach rzymskich P. Korneliusz Scypion (zw. potem Africanus) w r. 202 zadał ostatecznie Kartagińczykom druzgocącą klęskę pod Zamą. Kartagina była zmuszona wyrzec się wszelkich posiadłości poza Afryką oraz floty morskiej, ponadto zobowiązała się zapłacić kontrybucję 10000 talentów. W ten sposób Rzym pozbył się najgroźniejszej rywalki na morzu. Trzecia w.p. (149-146 p.n.e.) toczyła się wyłącznie na tery­torium afrykańskim i miała już tylko charakter zaborczy. P. Korneliusz Scypion Młodszy zdo­był Kartaginę (mimo zaciętego oporu), spalił ją doszczętnie i zrównał z ziemią. Mieszkańców sprzedano w niewolę, a z terytorium kartagińskiego utworzono nową prowincję rzymską, Afrykę.

Punijczycy (łac. Poeni) zob. Fenicjanie. Pupienus (Marcus Clodius P. Maximus) do­wódca wojska za Karakalli, sławny z walk z Germanami i Illirami. Po śmierci obu Gor-dianów powołał go senat w r. 238 n.e. razem z Balbinem na cesarza. W Rzymie był przyjęty z wielkimi owacjami, lecz w tym samym roku został zamordowany (razem z Balbinem) przez niezadowolonych z jego wyboru pretorianów.

purpura (gr. porfyra, łac. purpura) wysoko ceniony (ze względu na swą trwałość) w staro­żytności barwnik pochodzenia organicznego, używany do farbowania tkanin. Wydobywano go ze specjalnego gatunku szkarłatnych ślimaków (murex frunculus, mwex brandaris i purpura haemastoma) w sposób następujący: do miazgi powstałej ze zgnieconych pod prasą ślimaków dodawano soli, po trzech dniach miazgę tę płu­kano w wodzie, następnie gotowano w parze, w kotle ołowianym, przez 10 dni. Po starannym usunięciu z powierzchni cieczy piany, tworzącej się z resztek substancji białka i włókien tkanek ślimaków, uzyskiwano oczyszczoną ciecz, za­wierającą żądaną substancję barwnika w kilku odcieniach: od szkarłatnego do ciemnofioleto-wego. Od VI wieku p.n.e. ślimaki suszono naj­pierw przez 6 miesięcy, a dopiero potem płu­kano. Centrum produkcji stanowiły przede

pus

628

Pyrra

wszystkim fenickie miasta Sydon i Tyr oraz wybrzeża Morza Śródziemnego. P. stała się symbolem bogactwa, wytwomości i władzy i sta­nowiła przedmiot rozległego handlu.

pus gr. (łac. pes) stopa; zob. miary diugości.

puteal 1. obmurowanie'studni wystające po­nad poziom ziemi; stosowane zarówno dla za­pewnienia bezpieczeństwa, jak i dla zaznaczenia, że źródło ma charakter sakralny. 2. okrągły ołtarz. Na Forum Romanom w Rzymie wzno­siły się dwa p. w miejscach, w które niegdyś uderzył piorun: jedno na Comitium, drugie między świątyniami Westy i Kastora.

Puteoli miasto portowe, w Kampanii, na wschód od Baiae, założone w r. 521 p.n.e., przez kolonistów greckich z Kumę. Znane z wie­lu dogodnych urządzeń portowych, było w sta­rożytności centrum handlu z Aleksandrią i z wię­kszością -miast hiszpańskich. Od r. 194 p.n.e. kolonia rzymska.

Pyanepsja (gr. Pyanźpsia, Pyanópsla) święta obchodzone w Atenach w miesiącu Pyanepsjon ku czci Apollina; święta te zamykały sezon prac letnich na roli i były swego rodzaju dożynkami. Gałązka oliwna obwieszona wszelkimi darami matki-Ziemi, tzw. ejresiwe, którą obnoszono w procesji, była symbolem obfitych zbiorów;

zawieszona na murze domostwa pozostawała do następnych plonów. W dniu P. składano w ofie­rze Apollinowi kaszę bobową (pyanos), skąd na­zwa święta oraz miesiąca.

Pyanepsjon (PyanepsjSn) gr. miesiąc w kalen­darzu ateńskim przypadający na okres od po­łowy października do połowy listopada; pozo­stawał pod znakiem Apollina i jego świąt Pya­nepsja, zamykających sszon prac letnich na. roli i w winnicach.

Pydna miasto w Pierii, niedaleko wybrzeży Zatoki Termajskiej (sinus Thsrmsicus), rozbudo­wane i ufortyfikowane przez Filipa Macedoń­skiego. W r. 168 p.n.e. Emiliusz Paulus zadał tu klęskę Perseuszowi, ostatniemu z królów macedońskich.

Pygmalion zob. Pigrnslion.

Pylades mit. syn Strof iosa, króla Fokidy i Anaksibii, siostry Agamemnona, serdeczny i wiemy przyjaciel Orestesa, któremu towarzy­szył we wszystkich wędrówkach. Ożenił się z Elektrą. Zob. Orestes l.

pylon nazwa monumsntalnych wież, pomię­dzy którymi znajdowało się wejście do klasy­cznej świątyni egipskiej. Występowały ons za­wsze parami, a ilość ich była zależna od roz­miarów świątyni. Kształt p. był zbliżony do ściętego ostrosłupa, zakończonego u góry wy­winiętym na zewnątrz gzymsem. W fasadzie zewnętrznej znajdowały się wąskie nisze, w któ­rych umocowano maszty na flagi. Zewnętrzne ściany p. były niekiedy dekorowane płaskorze­źbą. Szczyty p. stanowiły najwyższy punkt świątyni.

Pylos 1. miasto portowe w Messenii, naprze­ciwko wyspy Sfakterii. Wg Homera miał tu pa­nować Nestor. W czasie wojny peloponeskiej, w r. 425 p.n.e. wódz ateński Demostenes zajął i silnie ufortyfikował P; tak że Spartanie pomi­mo rozpaczliwych wysiłków nie zdołali odbić miasta. 2. miasto w Elidzie u stóp góry Skollis, w pobliżu ujścia rzeki Ladon do Penejosu. 3. miasto w Tryfylii, w odległości 30 stadiów od wybrzeża. Przedmiotem wielu sporów była kwestia, które z tych trzech miast (P. l, 1, 3) zostało założone przez Neleusa i było pod pano­waniem Nestora. Starożytni uważali, że było to P. w Messenii, według niektórych nowszych poglądów miastem Neleusa i Nestora jest P. w Tryfylii.

Pyra zob. Ojte.

Pyramosi zob. Tyzbe^.

Pyramos² (także Pyramus) dziś Ceyhan; jedna z ważniejszych rzek Cylicji, wypływa z kappadoc-kiej krainy Kataonii, przecina góry Tauros i wpada do Morza Śródziemnego w pobliżu miasta Maiłoś.

Pyres z Miletu, poeta grecki z III w. p.n.e., autor (nie zachowanych) sprośnych wierszyków o charakterze kupletów.

Pyrgoteles nadworny snycerz gemm na dwo­rze Aleksandra W., obdarzony przywilejem por­tretowania władcy.

Pynflegeton (.Pyrifiegethon) mit. jedna z rzek podziemia, płynąca ogniem.

Pyrilampos 1. rzeźbiarz grecki działający w pierwszej połowie IV w. p.n.e., wymieniany przez Pauzaniasza (VI 3, 13) jako twórca posą­gów zwycięzców olimpijskich. 2. P. z Messenii, rzeźbiarz grecki działający w I w. p.n.e., znany z sygnatury na bazie posągu znalezionej w Olim-pii.

Pyrra'>Pyrra¹ (Pyrrha; gr. • pyrrhos czerwony) mit. córka Epimetheusa i Pandory, żona Deukalio-na, króla Tesalii. Gdy Zeus zesłał na ludzi potop, Deukalion i P. w zbudowanym przez siebie okręciearce uniknęli śmierci i wylądowali wg

Pyrra

629

Pytaes

powszechnej tradycji na górze Parnas albo Othrys w Tesalii (inni podają Athos albo Etnę na Sycylii). Po złożeniu ofiary dziękczynnej Zeusowi stali się prarodzicami nowego rodu ludzkiego, rzucając (na polecenie Zeusa) poza siebie kamienie. Z kamieni bowiem rzucanych przez Deukaliona powstawali mężczyźni, przez P. — kobiety. Inne podanie identyfikuje P. z czerwoną (pyrrhos) ziemią. Deukaliona z wo­dą. Ze związku wody z ziemią powstali Helle­nowie. Deukalion i P. mieli sześcioro dzieci, m.in. Hellena, Amfiktiona, Protogeneję. Gro.bowiec P. miał się znajdować w Opos albo w Kynos (w Lokris).

Pyrra² 1. miasto na zachodnim wybrzeżu Lesbos. 2. miasto i przylądek w krainie Ftiotis w Tesalii, nad Zatoką Pagazejską, blisko gra­nicy Magnezji. Opodal tego przylądka były dwie małe wysepki, które nosiły nazwę P. i Deuka­lion. 3. małe miasto jońskie w Karii, na wy­brzeżu północnym Zatoki Latmijskiej.

Pyn-hon zob. Pirron.

Pyrrhos zob. Pyrros.

pyrrich (gr. pyrrichias, łac. pyrrhichius) jedno­stka metryczna składająca się z dwóch zgłosek krótkich: \^\^i, np. genos, malum.

Pyrron zob. Pirron.

Pyrros (Pyrrhos) 1. garncarz grecki z VII w. p.n.e., którego podpis na lekycie protokorync-kim jest jedną z najstarszych sygnatur wazo­wych. 2. architekt grecki, wg Pauzaniasza bu­downiczy skarbca Epidamnijczyków w Olimpii. 3. P. z Aten, rzeźbiarz grecki działający w dru­giej połowie V w. p.n.e., znany z inskrypcji na bazie (nie zachowanego) posągu Ateny Hygiei z Propylejów. 4. Pyrrus (łac. Pyrrhus) władca (319-272 p.n.e.) Epiru, pochodzący z rządzą­cego przez długi okres czasu tym krajem ple­mienia Molossów. Od r. 303 przebywał na wy­gnaniu, gdzie zyskał sobie poparcie Agatoklesa i Ptolemeusza Filadelfa, który oddał mu swą przyrodnią córkę Antigone za żonę. Przy ich pomocy P. odzyskał tron, mając obok jako współregenta Neoptolemosa (r. 297), którego zresztą szybko usunął. P. brał udział w wielu konfliktach zbrojnych wybuchających między dynastiami różnych państw hellenistycznych, sta­rając się uwolnić Epir spod wpływów Macedonii, rozszerzyć jego granice i przekształcić swój kraj w monarchię typu hellenistycznego. Interwenio­wał w spory dynastyczne w Macedonii, co za­pewniło mu panowanie nad terenami granicz­nymi Paraurea i Tymfea, Ambracją, Amfilochią i Akarnanią. Małżeństwo z córką Agatoklesa po śmierci Antigone przyniosło mu panowanie na wyspach Leukas i Korkyra. Zawarł przymierze z królem Illirów Bardylisem, w latach 291-286 walczył z królem Macedonii Demetriosem i zdo­był pól Macedonii i Tesalię. Szukał oparcia we wrogich Macedonii Atenach i Związku Etol-skim. W r. 283 odepchnięty przez Lizymacha zrezygnował ze swoich zdobyczy. Myśląc o utwo­rzeniu własnego państwa w zachodniej części basenu Morza Śródziemnego, zorganizował woj­nę przeciwko Rzymowi w obronie Tarentu. Dysponując silą 25000 żołnierzy i 30 słoni, zadał klęskę Rzymianom pod Herakleją (280) i Ausculum (279), następnie przeniósł działania na teren Sycylii przeciwko Kartagińczykom, ówczesnym sprzymierzeńcom Rzymu. Podpo­rządkowawszy sobie prawie całą wyspę, zawarł nagle pokój i wrócił do Italii. Po bitwie pod Benewentem (r. 275) która ostatecznie wyczer­pała jego siły, wrócił do Epiru. Z kolei uderzył na Macedonię, władcę jej Antigonosa Gonatasa udało mu się zamknąć w Tessalonikach. Nagle przeniósł swe działania na Peloponez, gdzie począł bezskutecznie oblegać Spartę. Został za­bity w czasie walki ulicznej w Argos. Był jednym z najwybitniejszych znawców sztuki taktycznej swej epoki.

Pyrrus zob. Pyrros 4.

Pytangelos poeta grecki z. V w. p.n.e., tragik znany jedynie ze wzmianki u Arystofanesa (Żaby 87).

Pyteas (Pytheas) 1. P. z Massalii, podróżnik i geograf z IV w. p.n.e. Opłynął wybrzeża Hisz­panii, Galii, Brytanię, Szkocję, Wyspy Szetlandz-kie, dotarł do Islandii (czy tylko do Norwegu lub do wysp Feroe), do ujść Łaby opływając Morze Północne. Podróże swoje opisał w dziele Perl Okeanu (O Oceanie). Z dzieła tego korzy­stali geografowie późniejsi, aż do IV wieku n.e. (z IV w. pochodzi parafraza Avienusa Ora ma-ritima). Do naszych czasów zachowały się frag­menty. P. poruszył także problemy geografii astronomicznej. 2. mówca ateński z IV w. p.n.e., oskarżyciel Demostenesa, zwolennik par­tii macedońskiej, znany ^ mów Deinarchosa i listu Demostenesa. P. nie był mówcą wykształ­conym, porywał tłum zręczną i dowcipną wy­mową. 3. toreuta grecki działający zapewne w okresie cesarstwa, sygnowany na naczyniu metalowym zdobionym scenami rodzajowymi.

Pyteos

630

pytyjskie igrzyska

Pyteos (Pytheos) architekt grecki z IV w. p.n.e., niezwykle utalentowany budowniczy i teo­retyk architektury, działający w Azji Mn. Twór­ca świątyni Ateny Polias w Priene, stanowiącej kanon porządku jońskiego dla okresu helleni­stycznego. Stworzył monumentalną budowlę pię­trową, grębowiec Mausolosa w Halikarnasie.

Pythagoras zob. Pitagoras.

Pytheas zob. Pyteas.

Pytheos zob. Pyteos.

Pythis artysta grecki pracujący w technice mozaikowej w okresie cesarstwa rzymskiego. Sygnatura P. znajduje się na mozaice znalezio­nej w pobliżu Nimes.

Pythodoris zob. Pytodoris.

Pythodoros zob. Pytodoros.

pytia (gr. Pythia, dom. kiereja, pytyjska ka­płanka) kapłanka Apollina w Delfach, która udzielała przepowiedni. P. były wybierane przez kolegium kapłanów i wychowywały się od dzie­ciństwa przy świątyni. W czasie przepowiadania p. zasiadała na trójnogu w adyton świątyni, wg starożytnych nad szczeliną, z której wydoby­wały się wyziewy z ziemi. Prawdopodobniejsze jest jednak, że w adyton spalano odurzające kadzidła, pod których wpływem p. wpadała w rodzaj ekstazy i wypowiadała luźne słowa, wykorzystywane przez kapłanów, zw. profetaj, do Układania tekstu odpowiedzi. Zob. Delfy.

Pytodoris {Pythodoris) żona Polemona I Star­szego, króla Fontu i Bosforu; po śmierci męża przez szereg lat sprawowała rządy.

Pytodoros (Pythodoros) 1. syn Isolochosa, wódz ateński podczas wojny peloponeskiej. Po

klęsce sycylijskiej w r. 425 p.n.e. został wraz z innymi wodzami oskarżony i skazany na wygnanie, w r. 414 powrócił jednak na stanowi­sko wodza. 2. snycerz stempli monet, działający na Krecie w połowie IV w. p.n.e., znany ze srebrnych tetradrachm z Połyrrhenion i di-drachm z Aptera. 3. P. z Teb, rzeźbiarz grecki;

wg Pauzaniasza wykonał dla świątyni w Koronei posąg Hery z syrenami.

Pytokritos (Pythokritos) z Rodos, rzeźbiarz grecki działający w II w. p.n.e., znany z szeregu inskrypcji znalezionych na Rodos (w Lindos) oraz z reliefu przedstawiającego dziób okrętu, zachowanego na Akropolis w Lindos.

Pyton l 1. garncarz attycki z V w. p.n.e., wy­konawca waz w stylu czerwonofigurowym, któ­rego naczynia sygnowali malarze Epiktet i Duris. 2. malarz waz stylu czerwonofigurowego, dzia­łający w drugiej poł. IV w. p.n.e. w Italii połud­niowej. 3. P. z Katany (czy z Bizancjum) wg Atenajosa autor dramatu satyrowego Agen, granego w obozie Aleksandra W. nad Hydas-pem. Z dramatu tego zachował się jedynie 18-wierszowy fragment. Atenajosowi zawdzię­czamy również wzmiankę, że za autora sztuki uchodził sam Aleksander W.

Pyton² (Pythón) mit. wąż zrodzony przez Gaje, przebywał w jaskiniach w okolicach Par­nasu. Zabił go Apollo i na pamiątkę 'zwycięstwa ustanowił igrzyska pytyjskie. Stąd też pochodził przydomek Apollina: Pythios. Mit wiąże się z przejściem wyroczni delfickiej, pierwotnie zwa­nej Pytko \ poświęconej Gai, do kultu Apollina.

pytyjskie igrzyska zob. igrzyska b.

Q

Q.'zob. Quintus.

Quadi zob. Kwadome.

quadrans /ac. miedziana moneta rzymska:

ćwierć asa (czyli 3 uncje) oraz jednostka wago­wa, wprowadzona w poł. IV w. p.n.e. Jako moneta emitowany był za cesarza Antonina Piusa (138 -161).

quadrantal /ac. zob. miary objętości.

Quadratus ({ac., dosł. czworoboczny) 1. przy­domek Merkurego, ponieważ posągi jego miały często kształt kwadratowy. Wg Plutarcha przy­domek ten miał pochodzić od dnia urodzenia Merkurego (4 dzień miesiąca). 2. przydomek Terminusa, boga granic, ponieważ czczono go przeważnie pod postacią kwadratowego kamie­nia.

quadriga zob. kwadryga.

quadrigarius łac. 1. woźnica kwadrygi. 2. Q. przydomek jednej z gałęzi rodu Klaudiuszów.

quadrireniis zob. flota.

quadruplator /ac. publiczny oskarżyciel rzym­ski w czasach Republiki, któremu w nagrodę za doniesienie należała się czwarta część kary pieniężnej nałożonej na winnego. Za Cesarstwa nazwa ta wychodzi z użycia, zastępuje ją bcch-sator, delator.

quadrussis (łac., od guatfuor cztery) cegiełka miedziana wagi 1208 g, równa 4 librom (fun­tom). Q. kursował od poł. VI w. do poł. V w. p.n.e. W Kampanii i Lacjum w charakterze monety obiegowej, zwanej aes signatum.

quaestiones perpetuae /ac. rzymskie stale sądy kryminalne, składające się z sędziów przysięg-lych. Pierwszy tego rodzaju sąd został utwo­rzony w r. 149 p.n.e. na podstawie przepisów lex Hortensia dla rozpatrywania spraw o wy­muszenia popełniane przez gubernatorów pro­wincji. Takie same trybunały utworzono na pod­stawie późniejszych przepisów dla sądzenia spraw

o rozmaite inne przestępstwa. Leges Corneliae Sulli ujęły tę praktykę w ramy jednolitego syste­mu, ustanawiając siedem stałych sądów krymi­nalnych, z których każdy miał rozpatrywać spra­wy dotyczące jednej określonej kategorii prze­stępstw, a mianowicie: 1) sprawy o przyjmo­wanie podarunków przez osoby sprawujące funkcje publiczne; 2) sprawy o świętokradztwo i sprzeniewierzenie majątku publicznego; 3) spra­wy o morderstwo; 4) sprawy o przekupstwo przy wyborach; 5) sprawy o obrazę majestatu;

6) sprawy o fałszerstwo; 7) sprawy o cięższe przestępstwa spośród oznaczanych terminem iniuria. Prawdopodobnie jeszcze w czasach re­publikańskich utworzono ponadto stałe q. dla sądzenia spraw o gwałt oraz o porwanie, a za czasów Augusta — q. dla sądzenia spraw o cu­dzołóstwo oraz o lichwę zbożową i pieniężną. Sędziami przysięgłymi mogły być osoby ze sta­nu senatorskiego, ekwici i fribuni aerarii, mający kwalifikacje wymagane przez odpowiednie prze­pisy. Przewodniczącym trybunału był z reguły pretor. W niektórych wypadkach przewodniczył jeden z sędziów przysięgłych, wyznaczony przez pretora. Liczebność kompletu orzekającego była określona przez przepisy dotyczące danej ka­tegorii przestępstw. Wynosiła ona od 30 do 70 sędziów. Tworzenie kompletu odbywało się za­zwyczaj w ten sposób, że z listy obejmującej kilkaset nazwisk obywateli uprawnionych do sprawowania funkcji sędziego przysięgłego oskar­życiel i oskarżony w drodze bardzo skompliko­wanego postępowania wyłączali tyle osób, że pozostawał komplet sędziowski wymagany przez odpowiednie przepisy. Z oskarżeniem (accusatio) mógł wystąpić każdy obywatel. Podawał on przewodniczącemu trybunału do wiadomości na­zwisko osoby, którą chciał oskarżyć (nominis delatio), jeżeli zaś przewodniczący uznał, że ist-

quaestor

632

Quinquatrus

nieją podstawy do oskarżenia, wpisywał to na­zwisko na listę oskarżonych. Postępowanie było kontradyktoryjne. Dowody przedstawiali oskar­życiel i oskarżony, a oskarżyciel miał prawo zwracać się do urzędników państwowych o po­moc przy zbieraniu dowodów. Wyrok zapadał w drodze głosowania kompletu orzekającego. Od wyroków q. nie było odwołania. Upadek znaczenia tych trybunałów datuje się od końca n w. n.e., kiedy zostały wyłączone z zakresu ich kompetencji sprawy gardłowe. Ostatnie wzmianki o q. pochodzą z czasów Aleksandra Sewera (222 - 235 n.e.).

quaestor tac., kwestor, w Rzymie — urzęd­nik skarbowy. Urząd kwestora powstał, być może, jeszcze w czasach królewskich. W czasach republikańskich kwestorów mianował począt­kowo konsul, później wybierani byli przez comitia tributa. Do ich kompetencji należało administrowanie różnymi działami finansów pań­stwa. Tak więc kwestorowie zarządzali finan­sami armii, finansami poszczególnych prowincji, w Rzymie urzędowało dwu quaestores urbani. Liczba kwestorów zmieniała się w zależności od aktualnych potrzeb. — W karierze politycznej kwestura była najniższym szczeblem. Kwestorzy nie byli wyposażeni w imperium, nie posiadali też ani liktorów, ani krzesła kuralnego (sella curulis).

quaestoriiim łac. namiot kwestora w obozie rzymskim, umieszczony w sąsiedztwie namiotu naczelnego wodza.

quartariiis łac. zob. miary objętości.

quaternio łac. moneta rzymska równa 4 de­narom lub 4 aureusom; zalicza się do medali. Kursowała do V w. n.e.

quatuorwi (łac., dosł. czterech mężów, od guatuor cztery, vir mąż) 1. czteroosobowe ko­legium w Rzymie, którego pieczy powierzone były sprawy związane z drogami w Rzymie (q. viarum curandum). Nazywali się też viales. 2. obok duunwirów najwyżsi urzędnicy w mu-nicypiach i koloniach.