Mała encyklopedia kultury antycznej

Posejnos rzeźbiarz grecki sygnowany na ba­zie posągu znalezionej w Erytrei.

Poses znany jedynie z napisu komediopisarz z I w. p.n.e., Ateńczyk, syn Aristiona, zwycięzca na Serapiejach w Tanagrze.

Posidippos 1. jeden z sześciu wymienionych przez Anonima komediopisarzy z okresu nowej komedii, urodzony ok. r. 315 p.n.e. w Kassan-drei (w Macedonii). Działał w drugiej połowie IIIw. p.n.e., napisał około 40 utworów, z któ­rych zachowały się nieliczne fragmenty (m.in. żywa charakterystyka kucharza) i 17 tytułów. Na podstawie tych fragmentów trudno bliżej określić charakter jego twórczości. Dawniej przypuszczano (Ladewig, Ribbeck), że Plaut wzorował się na nim w komedii Menechmi i Aulularia (zdania przeciwnego jest Przychocki). 2. poeta-epigramatyk, utalentowany uczeń i na­śladowca Asklepiadesa z Samos, pochodził z Pel-

li, prawdopodobnie studiował filozofię stoicką w Atenach, działał zaś w Aleksandrii (ok. r. 270 p.n.e.), pisząc epigramy różnej treści. Niektóre z nich świadczą o wrażliwości poety na piękno plastyczne (np. epigram zawierający opis kamei lub pochwałę posągu Aleksandra W. dłuta Liz^ppa). Pewną refleksję filozoficzną można dostrzec w dialogu na temat alegorycznej rzeźby Lizyppa przedstawiającej Kajrosa (gr. kajrós — stosowna chwila) oraz w epigramach o treści sympotycznej i erotycznej. Wpływ Safony uwi­dacznia się w epigramie Nagrobek Dorichy, egipskiej kurtyzany. Epigramy miłosne przypo­minają bardzo twórczość Asklepiadesa.

Posidonia zob. Paestum.

posiłki zob. auxilia.

Possis rzeźbiarz grecki działający w I w. n.e., wymieniony przez Pliniusza Starszego jako do­skonały naśladowca rzeczywistości.

Postumus zob. Vibii 5.

Potamon z Aleksandrii, sceptyk z I w. p.n.e., epigon ze szkoły Antiochosa z Askalonu. Utrzy­mywał kierunek sceptyczny w Aleksandrii. Jego uczniem był Heraklejdes, nauczyciel Ajnesidemosa z Knossos (zob. Ajnesidemas 2), odnowicie­la sceptyzmu w I w. p.n.e.

Potejdaja zob. Potideja.

Pothos (gr. póthos pragnienie, pożądanie) mit. personifikacja miłosnego pożądania; razem z Ero­sem, Himerosem i Charytami należał do orszaku Afrodyty.

Potidaja zob. Potideja.

Potideja (gr. Potźjdaja, Pottdaja, iac. Potidaea) miasto w Macedonii na półwyspie Pallene, ko­lonia Koryntu, po wojnach perskich członek ateńskiego Związku Morskiego. Bunt P. prze­ciwko Atenom w r. 432 p.n.e. stał się jednym z powodów wojny peloponeskiej. W r. 429 p.n.e. P. została zdobyta przez Ateńczyków po z górą dwuletnim oblężeniu. W r. 356 p.n.e. została zdobyta i zniszczona przez Filipa Macedoń­skiego.

Pozydoniusz zob. Posejdonios.

Praeconinus zob. Aelii l.

praefectus (łac., od praeficere — stać na czele, kierować kimś) stojący na czele urzędu, kieru­jący jakimś urzędem. W Rzymie na czele szeregu urzędów stali kierownicy zwani praefecti. Tak np. na czele urzędu, którego zadaniem było zaopatrywanie Rzymu w zboże, stał p. annonae, rozdawnictwa zboża dokonywał znów p. frumenti dandi, sprawami alimentów pomiędzy rodzicami

Praeneste

613

Praksjas

i dziećmi zajmował się j?, alimentom/n', aerarium populi Romani zarządzał p. aerarii Saturnii, aerarium militare zarządzał p. aerarii militaris itd. Największe znaczenie miało stanowisko p. urbis. Już w czasach królewskich pod nieobecność króla sprawował on władzę w mieście. Także we wczesnej republice na wypadek nieobecności konsulów ustanawiano p. urbis. Od czasu kreo­wania stanowiska praetoris urbani urząd p. urbis zanika i dopiero August, nawiązując do tradycji republikańskich,' począł na wypadek swej nieo­becności w Rzymie powierzać zastępstwo pre­fektowi. Tyberiusz poszedł jeszcze dalej i prze­kształcił prefekturę w urząd stały, powierzając mu różne funkcje administracyjne i jurysdykcję karną w pewnych okolicznościach. Za Septymiu-sza Sewera kompetencje p. urbis wzrosły, w tym czasie bowiem uzyskał pełnienie władzy admini­stracyjnej nad miastem i okolicą oraz stałą jurysdykcję w sprawach karnych. Równie ważna ' była prefektura w Egipcie. P. Aegypti lub Aegypti et Alexandreae, mianowany i odwoływany przez cesarza, miał pełnię władzy administracyj­nej i kompetencję jurysdykcyjną do spraw kar­nych i cywilnych.

Praeneste (gr. Prajnestos) dziś Palestrina; jed­no z najstarszych miast Lacjum, położone na południo-wschód od Rzymu; wg legend zało­żone przez Prajnestosa, wnuka Odyseusza. Jak podaje Liwiusz, w V wieku p.n.e. P. znajdowało się w sojuszu z Rzymem, jednak w czasie inwazji Galów w r. 390 p.n.e. opowiedziało się po stro­nie tych ostatnich. P. było w starożytności mo­dną miejscowością wypoczynkową, często od­wiedzaną przez bogatych Rzymian. Znane było również z powodu znajdującej się tam świątyni Fortuny z wyrocznią, tzw. Praenestinae Sortes. Zachowały się ruiny obwarowań i kilku budowli.

praenomen zob. nomen.

praeteritio łac. (gr. pardlejpsis pozorne pomi­nięcie) figura retoryczna powstająca wówczas, gdy mówca oświadcza, że jakąś rzecz pominie, a przez to samo zwraca na nią uwagę, np. non. sum praedicaturus, Quirites, ąuantas Ule res'domi militiaegue, terra marigue, guanta felicitate ges-serit (Cyceron, De imperia Pompei 48); nie chcę mówić, Kwiryci, ile rzeczy ów mąż w czasie pokoju i wojny na lądzie i na morzu, i z jaką pomyślnością dokonał.

praetexta (praetextata) fabuła zob. fabula.

Praetestatus Ateius zob. A ten 3.

praetor zob. pretor.

praetoriani zob. pretorianie.

praetoriuni łac. pomieszczenie dla dowódcy wojskowej jednostki rzymskiej stacjonującej w obozie. W okresie republiki był to przeważnie namiot, za czasów cesarstwa — w wypadku prze­bywania oddziału w jednym miejscu przez czas dłuższy — okazały budynek. P. znajdowało się w centrum obszaru zajętego pod obóz i frontem było zwrócone na wschód. Oprócz pomieszcze­nia dowódcy znajdowały się tu: magazyn broni (armamentariuni) oraz kasa oddziału (aerarium). Przechowywano tu także signa wojskowe.

Praksagoras z Kos, współczesny Arystotele­sowi sławny lekarz grecki, nauczyciel Herofilosa z Chałkedonu. Z dzieł jego zachowały się (u Galenosa, Caeliusa Aurelianusa i in.) jedynie nie­liczne fragmenty i tytuły.

Praksifanes 1. P. z Mityleny (ok. 340-250 p.n.e.), osiadły potem na Rodos, filozof ze szkoły perypatetyckiej, uczeń i przyjaciel Teofrasta, scholarcha szkoły po Lykonie. Według Klemen­sa Aleksandryjskiego miał dać podwaliny nau­kowej gramatyki. Z prac jego zachowane drobne fragmenty. 2. nauczyciel Epikura.

Praksilla z Sikionu, poetka grecka z poł. V w. p.n.e. Twórczość P., obejmująca dytyramby, parójnia i erotyki (tradycja przypisuje jej także 6 zachowanych skoliów, czyli pieśni biesiad­nych) wiąże się z miejscowym kultem Dionizosa;

zachowane fragmenty wykazują dorównującą Safonie oryginalność i śmiałość w ujmowaniu mitów oraz bogactwo formy i treści.

praksillejon (gr. PraksUlejon, łac. metrum Pra-xilleum) wiersz o schemacie —'^^-/-^-'>-a^'_'^> \^J-l.'<^v interpretowany jako pentapodia lo-gaedyczna złożona z 3 daktyli i 2 trochejów albo też jako połączenie hemiepe: (l-\-/\^i l.\-/' ^'J-) z Reiźianum, zaczynającym się od dwóch zgłosek krótkich (^"^'-^.iia'), por. Praksilla, fragment 3, l (Diehl): o did ton thyridón \\ kalón ••emblepojsa. Diereza, przypadająca w zacytowa­nym wierszu po zgłosce siódmej, nie zawsze wy­stępuje. Nazwa wiersza pochodzi od poetki Praksilli z Sikionu.

Praksiteles zob. Praksyteles.

Praksjas 1. grecki malarz waz czerwonofigu-rowych z połowy V w. p.n.e. 2. P. z Melite, jeden z kamieniarzy pracujących nad fryzem Erechtejonu, wyszczególniony w inskrypcji za­wierającej rozliczenie z kosztów tej budowli. 3. P. z Aten w IV w. p.n.e., rzeźbiarz grecki, uczeń Kalamisa. Wg Pauzaniasza wykonał nie

Pryksyteles

614

prawo skracania jambów

które rzeźby przyczółkowe dla świątyni Apollina w Delfach. 4. rzeźbiarz grecki pochodzenia ateńskiego, działający w IV w. p.n.c., znany z sygnatury na bazie wotywnej złożonej Arte­midzie na Delos oraz z inskrypcji znalezionej w Amfiarejonie nad Oropos.

Praksyteles (Praksiteles) 1. rzeźbiarz grecki działający w drugiej poł. V w. p.n.e., dziadek wielkiego rzeźbiarza Praksytelesa. Jemu zapewne należy przypisać autorstwo wymienionych przez Pauzaniasza licznych rzeźb, m.in. woźnicy po­wożącego czwórką koni (wykonanych przez Ka-lamisa), grupy bóstw eleuzyńskich i in. 2. wielki rzeźbiarz grecki z pierwszej połowy IV w. p.n.e., działający przeważnie w Atenach, wykonujący jednak zamówienia wielu innych miast greckich. Pracował w marmurze i brązie. Tworzył posągi młodzieńczych bóstw, odznaczających się urodą i wdziękiem, przedstawianych w charakterysty­cznej pozie zwanej kontrapostem, z silnym prze­gięciem w biodrach i całkowitym oparciem cię­żaru ciała' na jednej nodze. W rzeźbie pełnej jest twórcą aktu kobiecego. Do najsłynniejszych jego dzieł należy „Afrodyta z Knidos", której liczne kopie i naśladownictwa znajdują się w wielu muzeach europejskich, „Odpoczywający Satyr" (jedna z kopii w Muzeum Narodowym w Warszawie), „Apollo Sauroktonos" (kopia w Watykanie). „Eros Tespijski" oraz „Hermes z Dionizosem" z Olimpu. 3. rzeźbiarz grecki z I w. p.n.e. znany z sygnatur na bazach posą­gów dwóch rzymskich urzędników w Egipcie. 4. rzeźbiarz grecki działający w okresie cesar­stwa rzymskiego, zapewne w III w. n.e., znany z sygnatury na bazie popiersia brodatego starca, znalezionego w Crest (Francja).

prandium łac. w Rzymie od okresu republiki (III-I w. p.n.e.) drugie śniadanie spożywane po pracy, około południa, między właściwym śnia­daniem (ientaculum) a obiadem (cena). Był to prosty i lekki posiłek składający się z chleba, sera i owoców, bez mięsa i wina. Codzienne p. ludności plebejskiej i niewolników składało się z buraków spożywanych na surowo, smażonych lub gotowanych; określano je jako plebeia pran-dia lub fabrorum prandia. Ludność zamożna, pro­wadząca wystawną kuchnię, spożywała też go­towane potrawy z obiadu z poprzedniego dnia, nierzadko uzupełniając je słoniną, szynką, ka­wałkami wędzonego łba świńskiego oraz winem. Stołu podczas tego posiłku nie zastawiano.

Pratinas z Fliuntu (na Peloponezie), poeta

grecki z pierwszej poł. V w. p.n.e. Miał pierwszy wprowadzić dramat satyrowy do Aten. W czasie 70 olimpiady (499-496 p.n.e.) konkurował z Chojrilosem i Ajschylosem w agonie tragicz­nym. Wiemy o jego jednym zwycięstwie. Za­chował się tylko jeden fragment u Atenajosa oraz 2 tytuły jego utworów: Palajstaj (Atleci), utwór*nazwany wyraźnie dramatem satyrowym, i Dysmafnaf e Karyattdes (wg Hezychiusza nazwa ta oznacza spartańskie bakchantki), prawdopo­dobnie dytyramb dramatyczny. Księga Suda przypisuje mu autorstwo 32 dramatów satyro­wych i (bezpodstawnie) 18 tragedii.

Prawo dwunastu tablic (łac. leges duodecim tabularum) słynna kodyfikacja prawa rzymskie­go opracowana przez komisję złożoną z dzie­sięciu mężów (decemviri legibus scribundis) w la­tach 451 -449 p.n.e. Kodeks wyryto na spiżowych tablicach i wystawiono na Forum rzymskim oraz na rynkach i placach wszystkich kolonii rzymskich. Jako pierwszy kodeks prawa rzym­skiego stanowił przedmiot badań niezliczonej rzeszy komentatorów rzymskich, a jako naj­starszy pomnik prozy rzymskiej był przedmio­tem badań filologów jeszcze w starożytności. P.d.t. odzwierciedla stosunki społeczne Rzymu w okresie kształtowania się ustroju niewolni­czego, a jednocześnie stanowi kodyfikację będą­cego wówczas w mocy prawa obyczajowego. Obejmuje ono normy wchodzące w skład dzi­siejszego prawa cywilnego, jak również prawa karnego, państwowego, sakralnego oraz proce­dury sądowej. W tym czasie niewolnictwo ma jeszcze charakter patriarchalny, władza ojca ro­dziny jest absolutna, może on np. sprzedać syna w niewolę; obok rozwijającej się własności pry­watnej wciąż jeszcze istnieje wspólna własność rodowa, o czym świadczą przepisy dotyczące dziedziczenia. Niezwykle ostre kary stosuje się za naruszenie prawa własności (za świadome podpalenie domu lub stogu zboża kara chłosty i spalenie żywcem; za kradzież w nocy kara śmierci). Kary dla niewolników są ostrzejsze niż dla ludzi wolnych. Przepis zabraniający plebejuszom i patrycjuszom zawierania związków małżeńskich (ius connubii) już w cztery lata po ogłoszeniu p.d.t. został zniesiony przez prawo Kanulejusza (lex Canuleia). Do naszych czasów dotrwały tylko fragmenty tej kodyfikacji prze­kazane w pismach komentatorów.

prawo skracania jambów zob. jambiczne skró-

praxilleum

615

Priene

praxilleum zob. praksillejon.

pretor (łac. proetor) urząd w starożytnym Rzymie, powstał w r.-367 przez oddzielenie od konsulatu funkcji sądowniczych. Początkowo był •tylko l p., później liczba ich wzrosła do 8 za Sulli, a do 16 za Cezara. Najstarszy z nich, praetor wbanus, załatwiał sprawy sądowe, zastępował nieobecnych konsulów, urządzał Ludi Apollina-res. Praetor peregrinus rozsądzał sprawy między obywatelami i cudzoziemcami, pozostali p. prze­wodniczyli stałym trybunałom sądów przysię­głych. P. podobnie jak konsulowie prócz władzy urzędniczej (potestas) posiadali władzę wojskową (imperium). Urzędowanie ich trwało l rok, na­stępnie jako propretorowie otrzymywali w za­rząd prowincje. Do oznak p. należały sella cu-rulis i toga praetexta, przysługiwało im 2 likto-rów cum fascibus (z rózgami) w Rzymie, a 6 lik-torów cum fascibus et securibus (z rózgami i to­porami) na prowincji.

pretorianie (łac. praetoriani) przyboczna gwar­dia cesarska w Rzymie, składająca się z 9 kohort po 1000 ludzi każda. Od czasu Tyberiusza wszystkie kohorty zajmowały w Rzymie na obóz miejsce przy porta Collina. Dowództwo nale­żało do 2 prefektów (praefecti praetorio). Do służby w kohorcie przyjmowano tylko obywa­teli rzymskich.

Priam (Priamos) syn Laomedonta i Strymo, ostatni król Troi. Pierwotnie nazywał się Po-darkes. Gdy Herkules zdobył Troję, Podarkes dostał się do niewoli. Wykupiła go siostra jego, Hesione, stąd imię Priamos (gr. priamaj wyku­pywać). P. był mężem Arisby, następnie Hekuby, ojcem 50 synów i kilkunastu córek. Naj­bardziej znanymi z nich są: Hektor, Parys, Helenos, Dejfobos, Trojlus, Polites, Kreusa, Laodyka, Poliksena i Kassandra. W wojnie tro­jańskiej nie brał udziału z powodu podeszłego wieku. Gdy padł najwaleczniejszy z jego synów, Hektor, udał się do obozu Achillesa, aby ode­brać jego ciało. Został zabity przez Neoptolemosa, syna Achillesa, gdy Grecy wtargnęli do Troi.

Priap .(Priapos) mit. ityfaliczne bóstwo greckie znane dopiero czasom aleksandryjskim i przy­jęte w Rzymie. Głównym miejscem kultu P. było Lampsakos, gdzie składano mu w ofierze osła. Było to bóstwo ogrodów i winnic, a także płodności i urodzaju. Często ustawiano jego posągi w ogrodach dla odstraszenia ptaków i złodziei.

priapea drobne utwory poetyckie, epigramaty o treści obscenicznej, związane z Priapem. Poezję odnoszącą się do Priapa spotykamy już u Greków, p. pisał Eufronios z Chersonezu (III w. p.n.e.). U Rzymian miały one najpierw charakter epigramów. Umieszczone na ścianach świątyń Priapa krótkie, pikantne wierszyki z cza­sem dostały się do literatury. Zachował się zbio­rek 80 takich utworów łacińskich, powstałych prawdopodobnie w czasach Augusta.

priapeia zob. priapea.

priapej (gr. Pridpejon, łac. versus Priapeus) wiersz o schemacie •^iV^.\^\^^\^i_ || ^ o _'. '^"^--'-'.o, czyli połączenie glikoneja z ferekra-tejem. Dwuzgloskowy nagłos (czyli -baza) oby­dwu części składowych może być wypełniony zgłoskami o dowolnym iloczasie, ale najczęściej jest spondejem (——) lub trochejem (—^'), por. Anakreont, fragment 69, l (Diehl): eristesa men itriu lepili mikron apoklas ——L\^\^L^il. \ \^—L\^^iL—. W dramacie greckim mogą w p. występować rozwiązania długich zgłosek i nie zawsze przestrzegana jest diereza, rozdzie­lająca dwie części składowe. W priapejach Katullusa diereza obowiązuje zawsze, ale czasem zachodzi w niej elizja; por. Katullus 17,4:

ne supinus eat cavaque m palude recumbat _'<^'_

\^^11.^1 L\\L\-^L^J^'1.^1.

Priapos 1. zob. Priap. 2. garncarz grecki z drugiej poł. VI w. p.n.e., sygnowany na wazie w kształcie phalhisa.

Priene miasto jońskie na wybrzeżu Azji Mniej­szej w pobliżu ujścia Meandra, na zboczu gór Mykale, zwane pierwotnie Kadme i zamieszkane przez Karyjczyków, a dopiero później przez Greków. W czasach Aleksandra W. uzyskało nowe rozwiązanie urbanistyczne na planie hip-podamejskiej siatki ulic (główna ulica na osi wschód—zachód). W III i II w. p.n.e., licząc ok. 4000 mieszkańców, przeżywało okres naj­większej prosperity handlowej i kulturalnej, stworzyło nawet własną szkołę rzeźbiarską. Na­leżało do związku państw jońskich i posiadało własną flotę. Miasto rodzinne filozofa Biasa. Badania uczonych niemieckich (Wiegand i Schra-der) w latach 1895-1898 odsłoniły całkowity plan miasta, bramy miejskie (z okresu ok. r. 300 p.n.e.), w których stosowano konstrukcję łu­kową, budowle użyteczności publicznej, świą­tynie i domy mieszkalne. Do najważniejszych zabytków architektury należą: świątynia Asklepiosa z końca IV w. p.n.e., świątynia Ateny

primipilaris

616

proceleusmatyk

Polias z ok. r. 335 p.n.e. (ongiś posiadająca ko­pię z II w. p.n.e. Ateny Parthenos Fidiasza), świątynia Demeter, doskonale zachowany teatr z ok. r. 300 p.n.e. i wreszcie na agorze portyk (stoa) z II w. p.n.e., z bardzo rzadką w archi­tekturze greckiej konstrukcją prawdziwego luku. P. obok Pompei stanowi jedno z najlepiej zna­nych i przebadanych miast antycznych.

primipilaris (łac., także primipilmius) centurion pierwszego manipułu triariów.

princeps (łac., dosł. pierwszy, najznakomit­szy). 1. p. senatus, senator, którego nazwisko cenzorowie wpisali w pierwszej kolejności na listę członków senatu. Konsulowie po zrefero­waniu projektów wniosków zapytywali go jako pierwszego o zdanie, przez co mógł wpływać, nieraz decydująco, na przebieg obrad. P. sena­tus cieszył się wielkim poważaniem (auctoritas) w senacie' Wybierano nań senatora o nieskazitel­nej moralności, często w starszym wieku. Po okresie pięcioletnim (lustruni) można było po­nownie przeprowadzić wybór. Kiedy w r. 27 p.n.e. August skupił w swych rękach całą wła­dzę państwową, chętnie korzystał z tytułu p, se­natus, w czym naśladowali go jego następcy (zob. pryncypat). 1. p. imentutis, ekwita, którego nazwisko umieszczone zostało przez cenzorów na początku listy członków stanu rycerskiego. W czasach cesarstwa tytuł ten nadawany był jednemu z członków rodziny cesarskiej.

principatus zob. pryncypat.

principes łac. ciężkozbrojni piechurzy w woj­sku rzymskim. W szyku manipularnym stawali w drugim szeregu. W legionie było ich 1200, podzielonych na 10 manipułów po 120 żołnierzy. P. uzbrojeni byli w wielką tarczę, miecz, dwa dziryty, spiżowy hełm, nagolennice i napierśnik.

Priscjan (Priscianus) z Cezarei, za Anastazju-sza (491-518) był nauczycielem języka łacińskiego w Konstantynopolu. Najważniejszym jego dzie­łem była obszerna gramatyka łacińska w 18 księ­gach, zawierająca liczne i cenne cytaty z autorów starożytnych, niezmiernie poczytna w średnio­wieczu, dzięki czemu zachowała się w wielu rękopisach. Prócz tego P. dedykował Symmachu-sowi (konsulowi z r. 485, zob.) trzy pisma z za­kresu gramatyki i filologii, napisał panegiryk na cześć cesarza Anastazjusza i podręcznik geo­grafii do użytku szkolnego.

Priscus 1. Galhnius P. zob. Marcii 17. 2. zob. Hehidii. 3. zob. Servilii 1. 2.

Priskianos z Lidii neoplatonik ze szkoły ateń­skiej Proklosa, napisał komentarz (zachowany) do Teofrastowego Perl ajstheseos (O wyrażeniach zmysłowych). W przekładzie łacińskim z IX w. zachowało się jego pismo Solutione eorum de quibus dubitayit Chosroes, Persarum rex (Roz­wiązanie pytań króla perskiego Chosroesa).

Prhernum miasto w Lacjum, należące do fe­deracji Wolsków, wcześnie zdobyte przez Rzy­mian. Ośrodek handlowy, miasto znane z upra­wy wina. Koło P. Cyceron miał posiadłość ziemską. Zachowane ruiny.

Proajresjos (Proaeresius) z Cezarei kappadoc-kiej, żył w latach 276-378 n.e., sofista, uczeń Juliana z Kappadocji t jego następca na kate­drze retoryki w Atenach. Przez cesarza Konstan-cjusza został sprowadzony na dwór cesarski.

Probus 1. (Marcus Yalerius P.) z Berytos w Fenicji, wybitny gramatyk i filolog rzymski za czasów Nerona. Sporządził poprawne wyda­nia Lukrecjusza, Wergiliusza i Horacego, Per-sjusza, a może także Terencjusza. Był również autorem pism gramatycznych, które stały się póź­niej podstawą podręczników gramatyki.- 2. rze­komy autor pisma gramatycznego Catholica. W rzeczywistości autorem był gramatyk żyjący za Dioklecjana (III w.), Sacerdos Marius Plotius (zob. Sacerdos). 3. Marcus AureliusP. z Sirmium, niskiego pochodzenia, wyróżnił się w wyprawach wojennych cesarzy Waleriana, Aureliana i Klau­diusza Tacyta. Został cesarzem w r. 276. Położył wielkie zasługi dla gospodarczego wzmocnienia państwa rzymskiego. Zginął zamordowany przez zbuntowanych żołnierzy w r. 282. 4. autor podręcznika gramatyki zw. Ars Yaticana (od kodeksu w Watykanie z VI/VII w.), żyjący znacznie później niż P. l, najwcześniej jednak w IV w.

proca (łac. funda, gr. sfendóne) broń zaczepna w postaci skórzanego rzemienia do rzucania kamieni i kuł ołowianych, używana przez lekko-zbrojnych żołnierzy: procarzy (sfendomtaj), ko-pijników (akontistaf) i/łuczników (toksótaj).

procarze (łac. funditores, gr. sfendonetaj) lek-kozbrojni żołnierze walczący za pomocą procy (funda, sfendóne, zob. proca), kamieni i kuł oło­wianych. Szczególnie duże znaczenie mieli w woj­sku rzymskim jako załoga okrętowa, a także przy oblężeniach miast oraz w walce ze sło­niami.