Mała encyklopedia kultury antycznej

pitagorejczyków listy pochodzące z okresu wzmożonego ruchu neopitagorejskiego w II w. n.e., obejmują listy Lizysa, Melissy, Myi i Theano; znał je Kopernik, który cytuje list Theano w przedmowie do dzielą De revolutionibus. Z II w. n.e. pochodzą również apokryficzne Listy Pitagorasa do Anaksymenesa, Hierona i Telaugesa.

Pitajnetos pisarz grecki z III w. p.n.e., histo­ryk wyspy Eginy, autor dzieła Ajginetikd, ważny dla nas jako źródło scholiastów Pindara.

Piteasz zob. Pytheas.

pithojgia (gr. pithójgia, pittms beczka, ójgo otwieram) „otwarcie beczek" ze świeżym winem;

pierwszy dzień świąt Dionizosa zwanych Antesteria (zob.). W dniu tym świątynie były za­mknięte dla uniknięcia zmazy od dusz zmarłych, które mogłyby zbłądzić do świątyni. Bohaterką dnia była żona archonta-króla, która wstępo­wała niejako w mistyczne śluby z Dionizosem.

pitia zob. pytla.

Pitolaos z Rodos, wspomniany przez Sweto-niusza i Makrobiusza wyzwoleniec (I w. p.n.e.), autor złośliwych, lecz dowcipnych epigramów na Cezara.

pitos (gr. pilhos) gliniane naczynie do przecho­wywania żywności, dochodzące do 2 m wyso­kości, powszechnie używane w całym basenie Morza Śródziemnego. P. miały kształt zbliżony do beczki lub jajowaty (te ostatnie wkopywano w ziemię). P. lepiono ręcznie, ścianki pozosta­wiano gładkie lub zdobiono je plastycznie, jak o tym świadczą np. p. z Knossos.

Pittakos (ok. 648-569 p.n.e.) władca Mityleny na Lesbos. W r. 612 wraz z poetą Alkajosem i jego braćmi obalił tyranię Melanchrosa. Miejsce Melanchrosa zajął tyran Myrtiios, na którego stronę przeszedł P. Po śmierci Myrtiłosa powie­rzono rządy P. jako rozjemcy (ajsymmtes) mię­dzy ludem a arystokracją. Wskutek silnej opo­zycji arystokracji P. zmuszony był nieprzejed­nanych arystokratów z Alkajosem na czele ska­zać na wygnanie. Po zaprowadzeniu ładu w skłó­conym od dawna społeczeństwie, zgodnie ze swą zasadą „przebaczenie silniejsze jest niż od­wet" ogłosit ogólną amnestię polityczną. Powró­cili wtedy Alkajos, Safona i wielu innych. P. sprawował rządy przez 10 lat (589-579), po czym sam dobrowolnie zrzekł się władzy. Zaliczano go do Siedmiu Mędrców Grecji. Wiele jego maksym wyryto na ścianach świątyni w Delfach. Wg Diogenesa Laertiosa miał pisać elegie, listy, wskazówki moralno-filozoficzne.

Pittheus mit. król Trojzeny, syn Pelopsa i Dii, ojciec Ajthry, matki Tezeusza, który w młodości wychowywał się u P.

Pityokamptes (gr., dosł. zginający sosny) mit. przydomek Sinisa.

Piza zob. Pisa; Pisae.

Pizander (Pejsandros) 1. mit. myrmidończyk, syn Majmalosa, walczył pod wodzą Achillesa. 2. mit. trojańczyk, syn Antimachosa, zabity przez Agamemnona. 3. mit. syn Poliktora, zalotnik Penelopy. 4. epicki poeta z Kamejros na Rodos, żył—wg Księgi • Suda—w poł. VII w. p.n.e. Autor epopei Herakleis, składają­cej się prawdopodobnie z 12 pieśni opiewających 12 prac Heraklesa. Do naszych czasów zacho­wały się nieliczne fragmenty. P. stworzył kla­syczny typ Heraklesa, on pierwszy przedstawił tego bohatera z nieodłącznym później jego atrybutem — maczugą. Przez gramatyków ale­ksandryjskich twórczość P. oceniana była bar­dzo wysoko i zaliczona została do kanonu epickiego obok twórczości Homera i Hezjoda. 5. P. z Larandy w Licji albo Likaonii, poeta;

rozkwit jego twórczości przypada na lata pano­wania Aleksandra Sewera (222-235 n.e.). Na­pisał poemat Heroikdj theogamia], którego treść prawdopodobnie stanowiły opisy zaślubin po­między bóstwami, a śmiertelnikami i dzieje ich potomstwa.

•Pizydia (gr. Pisidike i łac. Pisidia) górzysty kraj w Azji Mn., położony na północ od Likii i Pamfylii, graniczący na południowym wscho­dzie z Cylicją, na wschodzie i północo-wschodzie z Likaonią, na zachodzie z Karią. Główny łań­cuch górski — Tauros. Wojowniczy i dzicy mie­szkańcy P. byli prawdopodobnie spokrewnieni z ludnością Cylicji i Isaurii. Rzymianom nigdy nie udało się opanować całego terytorium P;

zajęli jedynie kilka miast na pograniczu tego kraju.

Pizystrat (gr. Pejsistratos, łac. Pisistratus) ty­ran ateński (560-527 p.n.e.), ze starożytnego rodu attyckiego, syn Hippokratesa, przez matkę spokrewniony z Solonem. Przywódca stronni

38

• Mała encyklopedia kultury antycznej

Pizystratydzi

594

Platon

ctwa diakrów (małorolnych górali); po zwy­cięstwie nad stronnictwem pediaków (zob.) i pa-raiiów (zob.) skonfiskował ich dobra i podzielił je między chłopów małorolnych. Był to krok naprzód w demokratyzacji Aten po reformie Solona, który wprawdzie zniósł długi, ale nie naruszył istniejącego stanu posiadania ziemi. P. dla polepszenia sytuacji rolników wprowadził pożyczki państwowe, ulgi podatkowe, ustanowił także sędziów gminnych, którzy objeżdżali demy,- aby mieszkańcy Attyki nie tracili czasu na podróż do miasta. Dążąc do centralizacji pań­stwowej, wprowadził na terenie całego państwa podatek dochodowy (wynoszący dwudziestą część plonów) i stałą armię. Słynął jako opiekun sztuk pięknych. Przekształcił Panatenaje ze święta lu­dowego na święto ogólnopaństwowe, ustanowił Wielkie Dionizje. Za jego rządów powstały wspaniałe świątynie: Ateny na Akropolu, Demetry w Eleusis, Dionizosa u podnóża Akropolu, Zeusa Olimpijskiego nad rzeką Ilissos (niedo­kończona). Starożytni przypisują mu spisanie i uporządkowanie pieśni Homera. P. prowadził politykę pokojową, dążył do nawiązywania kon­taktów handlowych z innymi państwami. Wg Arystotelesa był to człowiek ludzki i łagodny, który rządził w sposób umiarkowany, nie jak tyran, ale jak dobry obywatel. Po śmierci P. rządy objęli jego dwaj prawowici synowie z pier­wszego małżeństwa z Atenką, Hippiasz i Hip-parch (ponadto miał jeszcze dwóch synów, lofonta i Hegezystrata, z drugiego małżeństwa).

Pizystratydzi synowie Pizystrata, Hippiasz i Hipparch, którzy objęli rządy po ojcu.

Placencja (Placentia) dziś Piacenza; miasto w północnej Italii, blisko ujścia Trebii do Padu, przy via Aemilia. W r. 218 p.n.e. założono tu kolonię latyńską. P. odegrała ważną rolę w cza­sie II wojny punickiej; tu schroniły się wojska rzymskie po klęsce pod Trebią, następnie miasto opierało się Hazdrubalowi. W początku II w. p.n.e. zniszczone najazdami Galów i Liguryj-czyków, w r. 190 p.n.e. otrzymało nowych ko­lonistów. W r. 90 p.n.e., po wojnie sprzymierzeń­ców mieszkańcy P. stali się obywatelami rzym­skimi. W jego okolicach w r. 82 p.n.e. Lukullus pokonał stronników Mariusza, tutaj w r. 49 p.n.e. zbuntowali się żołnierze Cezara. Oblegał ją bezskutecznie Caecina, zwolennik Witeliusza, w r. 69 n.e.

Placydia (Galia Placidia) matka Walentynia-na III (zob. Walentynian).

Plancina zob. Munatii 5.

Plancus zob. Munatii 2,3,4.

planipes (gr. dosł. bosonogi) rodzaj farsy (mi­mu), w której występowali aktorzy bez obuwia (pedibus planis) w przeciwieństwie do aktorów tragicznych, którzy używali koturnów, czy ak­torów komicznych, którzy używali specjalnego lekkiego obuwia (socci). Nazwą tą także ozna­czano samych aktorów tego rodzaju farsy.

Planktaj zob. Symplegady.

Planudes Maximus (ok. 1260-ok. 1330) uczony mnich działający w Konstantynopolu w pierw­szej poł. XIV w., teolog, gramatyk i retor, znany głównie jako kompilator Antologii greckiej, sta­nowiącej najpóżniejszy zbiór greckich utworów epigramatycznyćh.

Plątają zob. Plateje.

Plateje (gr. Plątają, Plątają/) miasto w Beocji, na pomocnym zboczu Kitajronu, na granicy Attyki. Słynne ze zwycięstwa odniesionego przez Greków (Ateńezyków i Spartan) nad Persami w r. 479 p.n.e. Zniszczone na żądanie Tebańczyków przez Spartan w czasie wojny pelopo-neskiej oraz w r. 376 p.n.e. przez Tebańczyków. Odbudowane zostało za Aleksandra W.

Platon 1. (427-347) jeden z największych filo­zofów starożytności, twórca syntezy filozoficz­nej będącej filozoficznym systemem idealistycz­nym; uczeń Sokratesa, założyciel Akademii. Pisma P. zachowały się w całości. Obejmują one 35 dialogów (zob. dialog) i listy, razem 36 pism podzielonych przez Trasyllosa na 9 tetralogii. W XIX w. podzielono dialogi na trzy grupy, wg czasu ich powstania. Do grupy pierwszej należą: Laches (o odwadze), Charmides (o roz­tropności), Eutyfron (o pobożności), Gorgiasz (o retoryce), Protagoras (o cnocie), Apologia (Obrona Sokratesa), I księga Rzeczypospolitej. Do drugiej: Fajdros (stosunek duszy do idei), Kraty! (o języku), Menon (o możności uczenia się cnoty), Fedon (o nieśmiertelności duszy), Symposion („Uczta" — o miłości), Teąjtet (o po­znaniu), Rzeczpospolita (Księga III-X). Do trzeciej: Parmenides (metoda dialektyczna), >S'o-fista (o bycie), Fileb (o dobrach), Timajos (filo­zofia przyrody). Polityk, Krytiasz, Prawa. Są to najważniejsze dialogi. Spośród pozostałych kilka jest wątpliwej autentyczności. We wszystkich dialogach, z wyjątkiem Praw, występuje Sokrates jako postać naczelna. Filozofia P. nie uformo­wała się od razu, lecz w trzech stadiach odpo­wiadających trzem grupom jego pism. W pierw-

Platon

595

Plant

szym okresie, jako prawdziwy uczeń Sokra­tesa, zajmował się głównie zagadnieniami etycz­nymi, w okresie drugim, wychodząc poza granice sokratyki oraz teorii poznania i działa­nia, zajął się teorią bytu i stworzył teorię wiecz­nych idei. Sprzeczności, jakie widział w poglą­dach filozofów: zmienność we wszechświecie głoszona przez Heraklita, a z drugiej strony jedność i stałość zawarta w pojęciach wg nauki Sokratesa, doprowadziły go do utworzenia swo­istej koncepcji. Według P. przez pojęcia pozna­jemy nie rzeczy, ale idee. Są bowiem dwa światy:

świat rzeczy i świat idei. Idee są wzorami rzeczy, idee istnieją, rzeczy stają się. Świat realny nie jest światem prawdziwym, jest odwzorowaniem świata idei. Istnieje więc właściwie jeden tylko byt: idee. Czynnikiem życia jest dusza, składa­jąca się z trzech części: rozumnej, impulsywnej i zmysłowej. Dusza jest niematerialna, nieza­leżna od ciała, nieśmiertelna. Zasadą budowy świata jest ład. Demiwgos, budowniczy świata, wzorował się na ideach. Świat materialny to słabe tylko odbicie świata idei. Poznanie zmy­słowe nie jest wystarczające. Przechodzi ono w poznanie rozumowe, myślenie naukowe, dialektykę. Jednocześnie, przyjmując religię orficką, rozwinął P. teorię o duszy nieśmiertelnej. W okresie trzecim i ostatnim P. zdał sobie sprawę z trudności tkwiących w teorii idei. Wyzbył się więc dualizmu, który kazał mu przeciwstawiać znikomej doczesności doskonały świat idei; więcej też widział związków między ideami a rzeczami, a w rzeczywistości dostrzegał więcej pierwiastków duchowych. Toteż w ostat­niej fazie swej twórczości zajął się gorliwiej zastosowaniem swej teorii idei, rozszerzając również zakres swych badań na filozofię przy­rody i szczegółową filozofię państwa. Zdecydo­wany przeciwnik demokracji, stworzył teorię „idealnego", utopijnego państwa: na czele jego powinni stać filozofowie, druga warstwa społe­czna to wojownicy. W państwie P. obie te war­stwy nie posiadają rodziny ani własności pry­watnej, wolne są od trosk materialnych. Trzecia warstwa, demiurga/ — rzemieślnicy, rolnicy itd., pracują dla pozostałych, mają rodzinę i włas­ność prywatną. Poglądy filozoficzne Platona pozostają w ścisłym związku z życiem ówczesnej Grecji. Jest to okres kryzysu polis (miasta-państwa), ostrej walki klasowej, poszukiwania no­wych form życia, ścierania się różnorodnych systemów filozoficznych. 2. komediopisarz gre­cki, przedstawiciel komedii starej, naśladowca Arystofanesa; pierwszy raz wystąpił podczas wojny peloponeskiej, a działał jeszcze w r. 387 p.n.e. Według Księgi Suda miał napisać 30 ko­medii. Z twórczości tej zachowały się jedynie fragmenty i tytuły.

Platonicum metrum wiersz stanowiący połą­czenie dwóch daktylićznych trypodii katalek-tycznych (_'^"s--'-'-'^"^'-L penthemimeres dacty-licum) z mieszczącą się między nimi jambiczną trypodią katalektyczną (o^_'^'_'^: penthemi­meres iambicuni), np. Platon frag. 90 (Kock):

chdjre, palajogórwn andrm theatw ksylloge pan-tosófon _>^"^ 1-\-J\^ -L]—_<^-'_—l-'-'^^—'^' ^L. Wiersz ma nazwę od komediopisarza grec­kiego Platona.

PIatonios pisarz grecki (chronologia nie usta­lona), autor (zachowanej) pracy Peri diafords komodiw, w której analizował różnice pomię­dzy grecką komedią starą a nową. Uwagi jego są zwięzłe i trafne.

plaustrum (albo plostrum) fac. wóz na 2 lub 4 kołach, zaprzęgany przeważnie w woły, czasem muły lub osły, rzadziej konie, na pełnych (bez szprych) kołach, z platformą z desek, z bocz­nymi drabinkami lub plecionym koszem, który można było przykryć tkaniną płócienną roz­piętą na drążkach. Używany przy robotach rol­nych, do przewożenia materiałów budowlanych, rzadziej do przewożenia ludzi.

Plant (Titus Maccius Plautus) z Sarsiny (Um-bria), żył w latach ok. 250— ok. 184 p.n.e.; naj­większy komediopisarz rzymski, z którego twór­czości zachowało się 20 sztuk, ponad 30 tytułów i szereg luźnych fragmentów. Wzorem swych poprzedników, Andronikosa (zob. Lnii) i Newiusza (zob.), przekładał na łacinę greckie ko­medie Filemona, Difilosa, Menandra, przera­biając je twórczo i adaptując do upodobań ówczesnego społeczeństwa rzymskiego. Uprawiał również kontaminację, podobnie jak Terencjusz. Zasadniczym motywem komedii P. jest zazwy­czaj gwałtowna miłość młodzieńca do hetery, pozostającej w mocy stręczyciela. W akcji udział bierze zwykle sprytny niewolnik, który oszukuje rajfura, okpiwa ojca lub matkę panicza i w koń­cu zdobywa dlań ukochaną. Sztuka kończy się wspólną ucztą z heterą, a nawet — małżeń­stwem, jeżeli w końcu heterą zostaje rozpoznana (jest to motyw tzw. anagmrisis) jako wolnourodzona, zaginiona przed laty dziewczyna. Róż­norodna treść utworów P., których tło i postacie

-nuuoa śni) •d •e mrezsnfoAqBd AzpSiui qop[S

-98ZJ13UI A93[ZfelAZ TpATOZSami BIU'EJ3IA'EZ 0{Cm

-BJq'EZ •nrni aJ9i3[ '•eweici oSał niuszsojSo od BłBi Aia»zo ^ '(iun^opiqvi uitsaponp saSaf) oi(qBi lusOTilAp OAWd auAtjS 6W' '•^I a oyełsoz auozso{So ifsnuo3i ovid 3pB}pizw a\ "(ap

-wiqws snqiSa{ uuwasap) ifw3[iJ^p03[ tiuazpBA

-OJdazJd npo a izpni nraaisaizp z tenozop afs

-nuo3[ SEZ3A9A oireJqA/^ •AzstipAiiBd 5iOAonres tefefBiSBJZA qoAtefnureq i qopnsAzsA B[p qoA)

-fefnzteiAoqo ABJd •euresids ozoaootis ĄBpteBz

-rf ^sem ^pap( '6t+-ISt' iiswbi a ais {bjsbzoj

-d •e lurezsnfoAlłBd Apaim pn^A dęła azsi'bq

-siqa{d sa/tpas 'qop(sfaqaid A9[Kp3 •azi 'A9tmq

-Ali A9i[inoomQd nAp moBiwąSMi vw3id ows^s

-Azn ain58zooiiA9-a •qopisfaqaid nizpOJ pę-i^ods am^paf nreJaiqA» ino y^ą ySoyi •nioSisaizp op

-a'n'd /,$•(? •j a onoisampod aqzoii qoAi9}3i '(suja/S Mnqni) A9nnqAii qOi(usE{A iuoqXA ogauzooJOO oawi •d swa/Ag/A oirenzAŁy •Ałsd5}sn op ysh

-Słyed Ojisnuiz oo 'uiOM3(g MioazJd ainfoA a n^eizpn iiiMęmpo i (wnJisos wamow m aissasas) te»5{M§ &joo Bn 5is n^wisn •d ^ffy •l /^ •b}sbiui aiq&Jqo m Appsnoit l B-iom^P 'BAtJd cofeteoin

-^JSo 'auofJmoiio^d ap vuap^ xaJ sa'b}sh •a'n'd 60$ 'J a^ •BuorBAqon B{^q iu3S303[ns qoi uiJfaSAJay

-AzsnfoAliBd toomaz-id i felOAonits pazJd 5n

-OJqoo o 'qoAizoJ(iiiod ABJd q3^uzsn{s ara^qopz o 'Sniiaiz o aoreA a ii^ABisn ain 'AOSn{p •emao

-t(dcz ara wpei m. iio^aro feM^sdSJad irosianz 'inazn{pBz '^nfoM anireisnain zazJd nreAonftu 'f

-raAos'B[3i I3I^^{BA^} ainazł}SOBz 0(B(OAAtt 'Apzsnfo

-^J}Bd ppJsods iTreJqi(AV aiAO(nsuo:s{ fBMp i(5ae»s sibzo faJOl^ to 'p[i(qndB;i ainaiMOUBisn •qoi3[

-IsAzsA vy> feotfnzfeiMoqo oom ĄB3[sAz vt}3siq

-a{d 'aiMO(nsuoi[ zainApJ sba^omz sf ii5zotz ranzo^mod ifo^zirBA^J nsiiuAtt a Apg 'M9nnqAii iCA^łBfonii z siuApaf OMOspfezood fi^ą atreAuĄoAz Ofnqm miiwos anozJOMin farozęd •'yev9S q3i (izpJaiA}Bz am ^^{!^z8f} \v}usiqa^d 'ĄBMqon pBAOlufapod A(8om 'siqa}d P!l!Moa 'npn( •eniazptinoJgz 'A9ZsnfoAn'Bd z itnozojz iBuas jBzpJaiA\ł'ez ĄtAqon 'zsnfoAliBd (nsuoi[ (baa(oa\z anrBiJniuao aniazpBmoJSz '(ro/

-U!qou -qoz) qo^Tizo^-BJ?[OisAiB AopoJ i(aioiAt}S

-pazjd t(p 8;Ui(p3f ósma K(i(q andSłSOp (snicwtS

-VUl -qOZ) Xp5z.Ifl •f8M05[lfefetU AtpI fSZSAJSid Op n3Z3(CTI IUO IUI5[1S^ZSA 3pSZJd Z

-nfo&HEd fauz9Ąi(od AzpBjA mB •Biuazo^nz 3[TO

-paf Bjiq^so am t} CTUJOJał iszsnfoAJ^d ainyCpaf pfe}0p ipzapu o8ai9}3[ op 'wmfymf) snuwioy snpidod pBpis m ipsaM •rf •ezsninnJ. tzsniAuas

^iujojsj n5[in/M ^ •n]pniq in 5is o(i3t3oqzA •rf "PIM 'Aio:rnaipi 'tiizos{ods sm}sj'bm feAon otel

-oai 'AYOzsnfo^J^d qoXn(ogazozsod Sspido pod Sis ojBAEppo •d poJ^ods n(ai^ •ppireq i o(soiih

-OZJ Z8inM9J I113WM3Jdll 'tA}Oro(OJ Z 8IUZBA\3ZJd

{(aż •(f •iiuKzsnfo^J)td z AłS^sz^ni BineJsiM^z

-eweiil i qoAnzoĄnod ABJd t{Xq OTOiM'eqzod zosi '?sou(oav feiSTqoso E{Cptisod Vł •EAYis.reAY 'ipn5( op i AOpOJ qaww^ra.

-91 /a zptq '8iuiOMOJqop zpfeq viqvi[ 'mvaS qo^n

-zoii03[o psoupni oł B^q BsiaSna BinazozsndAzJd Sn^pa^ 'sasvt sinjsdnz issf am f3pisuiAz.i loson

-pni Kdtu8 fa» aiuazpoqood •mozsnfoAi}Ed BtrelA

-^ISMioazJd qop(suiAz.i na}tA^(qo ba^sjba (Bs^m 'OA}Si9dsod 'sqa}d po 'smaqa]d •aeQ azsnf3qa[d

7,-S-fr-IE6I A03(

-^a 'AI-I 'l 'aipawoy •snim^ :v^>ovpfxi^ •o W 'd npauio3| pBpiazJd Atq3d '(OJpald 'aread

-sa^iis 'xnopn^Jio 'sre^oJBronEag 'a.f?!ioiv) qo'Bfe.D[ reulom qo;3[}sAzsA 8A onBAOpB[$en i onozo'Bum{i •j aipamo3[ "aldOJng fau^faOAOn a i BiuazpOJpo A9Stzo po faiuz9d v TapismAu snraos bu ainazpoAod aj^AJ} aiqos ^/Cqopz ypuł

-od •^ — czreq3n3[ i leziamyyz, oSafenJomolez

'•Bl/ZOSBd 0?8jtinpO{3AA 'pIłTOI f3AIIZBiqod 'TOfO

oSsAOins 'FiproAzoSfls Azo •B.mjfBJ oSanpSiSzA

-zaq 'Aiaiaq lamrepfOEz 'K?[in(OA3m oSat8giq3ZJd 'Kłysizpopu oSanisKiuo3p[9i — rapsod q9^nKo^p

-Bfl i 3rBf 'oSaAopni w[Az5f ani3zp'BAOJdA zazJd OTiA9;rez •rauzo3(0ds psaJi razsqSjS suoiABqzod am nireosfanu 'aipaui03[ anABqczA>JB a 9ppa.i3 i3[n}zs aofeftizi3oioqoAsd 'auzeAOd opfBizs5[3ZJd 8iiqo.oionp3f3ni (iJBJłod • ^uzorusos i5[uĄsni

-ppsJsdo fazsfaisizp op •j aipsmo^ i3zi(qz 01 03[}sAzsA — AiS odurai ai3[qAzs i piuaos 8uzsBq

-tu '^nKo^n^s tuziiuo3[ '8AOł3[Bq .(naos 'sob/a,

-aid$ apJBd 'qo^nzoA}am jbiui VTB3is •B»B§oqazJd Tauzoinaos ifznii anreAi(uiqazJd aAopo 'uiz<}

-JB ^irBIIA\9JOdai^ •(tA03[^ZS03( BIpBUlO^) O.UO/

-»p.l4 '(snqops) sni{3i)s '(rinn) suapny '(bmo^

-nAzJSis Bipamo-^) vuvJiaisiy '(tou»[) Mfdoy '(AAOzsoJ8Kzł» ^spa) snwwnuuJ, — auuizpoJ ;(Bpo{iu Binred) misvy '(osidn-^) ^oiP3Mf\[ — As

-1'B} '(Bpwg) tiulfaapuafy '(ou}ijiov) on^titfdwy

- 3[8iKniod ;(XqffBJis) vuonaisoyi '(Ansolg) sapn/sapg '(s[Azofnnid3 snpiuaoJ '([Opnasj) ct/o/?

-HM(f '(sred) owa^ '(oiim[Jn^) o.i/n^n^) '(b($o

-Bipamo^) mwtasy '(3[ipidg) snsipid^ — SKJini :(q.iBi[s) m.mpipiy '({BAqoonres ZJani(o^) wy

-r.uo/f) ra/.w '(mqo) sriniaJnsmJ, — t&f)i9^vi

-Bqo :aipauio3( 8fninf3qo 'ai3[38.i3 aizpBStz a fes

96S

plebiscitum

597

pleonazm

bil), została przeprowadzona ustawa lex Ca-nuleia, która ten przepis znosiła. Trybun Ka-nulejusz żądał również dopuszczenia p. do piastowania konsulatu, co mu się jednak nie udało. Natomiast w drodze kompromisu patry-cjusze zgodzili się na wybieranie zamiast kon­sulów — sześcioosobowego kolegium trybunów wojskowych o władzy konsularnej (tribuni militum consulari potestate), do którego mogli być wybierani p. Trybuni wojskowi byli wybierani w latach 444-367, potem jednak powrócono do wyboru dwu konsulów. Stopniowo zastrzeżone dla patrycjuszy urzędy stawały się dostępne p.:

edylat kurulny, konsulat, dyktatura (od r. 356 p.n.e.), urząd cenzora (od r. 351). W r. 300 p.n.e. lex Ogulnia otwiera p. dostęp do kolegium pon-tyfików i do kolegium augurów. Dla patrycju-szów zarezerwowano jedynie urząd rex sacrorum, pontifex maximus i godność flaminów. Górna warstwa p. tworzy wraz z rodami patry-cjuszowskimi nową warstwę nobilitas, opartą materialnie na wielkiej własności ziemskiej. Zda­rzają się wypadki wpisania patrycjusza do rodu plebejskiego (transitio ad plebeni) w celu zdo­bycia urzędu trybuna ludu. Najsławniejszym tego rodzaju wypadkiem było przejście do p. w r. 59 p.n.e. na podstawie lex Cassia, Publiusza Klo-diusza Pulchera, słynnego przeciwnika Cycerona.

plebiscitum łac. uchwała zgromadzenia plebejuszy rzymskich (concilium plebis). Zgromadzenie to zajmowało się początkowo jedynie sprawami dotyczącymi plebejuszy (przede wszystkim wy­borem urzędników plebejskich), a jego uchwały były obowiązujące tylko dla plebsu. Głosowanie było przeprowadzane okręgami (tributini). Wnio­ski stawiał trybun ludowy (rogatio). Jednym z celów politycznych, o którego osiągnięcie plebejusze toczyli długotrwałą walkę, było nadanie uchwałom ich zgromadzenia charakteru ustaw obowiązujących wszystkich obywateli rzymskich (ut quod tributim plebs iussisset populum teneret). Przebieg tej walki nie jest dokładnie znany. Najbardziej prawdopodobne wydaje się przy­puszczenie, że władzę prawodawczą uzyskało zgromadzenie plebsu na podstawie lex Hortensia (ok. r. 287 p.n.e.). Od tej chwili plebiscita miały taką samą moc obowiązującą jak ustawy uchwa­lone przez komicja. Pod koniec Republiki zgro­madzenie plebsu stało się głównym organem ustawodawczym. W tym okresie trybuni ludowi zanim poddali projekt uchwały pod głosowanie,

przedstawiali go do aprobaty senatowi. W cza­sach cesarstwa projekty uchwał przedkładał zgromadzeniu plebejuszy sam cesarz na pod­stawie swojej potestas tribunicia. Prawdopodob­nie wszystkie zawierające imię cesarza leges rogatae — to plebiscita powzięte na wniosek cesa­rza jako trybuna ludowego. Ostatnim znanym p. jest prawdopodobnie lex agraria Nerwy z lat 96-98 n.e.