Mała encyklopedia kultury antycznej

Polibos (Polybos) mit. 1. król Koryntu, u któ­rego wychowywał się Edyp. 2. król w Tebach w Egipcie; przyjął gościnnie Menelaosa w czasie tułaczki w drodze powrotnej spod Troi. 3. król

Sikionu, dziadek Adrastosa; Adrastos schronił się u niego, gdy został wypędzony z Argos przez Amfiaraosa.

Polichares (Polychares) poeta grecki z IV w. p.n.e., dytyrambista (utwory nie zachowane).

Policharmos (Polycharmos) rzeźbiarz grecki, który wg Pliniusza (Naturalis historia 36,35) wykonał posąg Wenus umieszczony w portyku Oktawii w Rzymie.

polichromia (od gr. polychronws wielobarwny) w starożytności p. zdobiono w najszerszym za­kresie rzeźbę architektoniczną (przyczółki, fryzy, akroteria i in.). Nieco dyskretniej stosowano ją do rzeźb wolno stojących, a także w drobnej plastyce figuralnej wykonywanej w terakocie i kamieniu. Stosowano także malowanie wszel­kich przedmiotów dekoracyjnych i użytkowych. Rozróżnia się p. konwencjonalną, charaktery­styczną dla rzeźby archaicznej, w której uży­wano ostrych barw, najczęściej szafirowej, czer­wonej, czarnej i żółtej, oraz p. tzw. naturalistyczną, charakterystyczną dla okresów później­szych. Malowano wówczas jedynie pewne detale twarzy i stroju, używając barw zbliżonych do rzeczywistego koloru barwionego przedmiotu.

Polidektes (Polydektes) mit. 1. przydomek Hr.desa. 2. król wyspy Serifos, brat Diktysa;

przyjął Danae z Perseuszem uratowanych przez Diktysa. Pragnąc pojąć Danae za żonę, próbo­wał pozbyć się Perseusza, kazał mu więc przy­nieść głowę Meduzy. Perseusz spełnił polecenie P., a po powrocie ukarał go, P. bowiem za­mienił się w kamień na widok głowy Meduzy.

Polideukes (Polydeukes) 1. (łac. Pollux) mit brat Kastora (zob. Kastor). 2. lulius P. zob. Pollux 2.

Polidor (Polydoros) zob. Polimestor.

Poliejdos (Polyejdos) 1. sofista, poeta z IV w. p.n.e., autor dytyrambów (zachowane fragmen­ty). 2. tragik grecki z IV w. p.n.e. Według świa­dectwa Arystotelesa opracowywał dawne tematy mitologiczne, ujmując je w zupełnie nowy spo­sób. 3. poeta grecki, który również zajmował się malarstwem. Działał około r. 400 p.n.e. Dzieła jego zaginęły.

Polien zob. Poliajnos.

Polieuktos (Polyeuktos) 1. P. ze Sfattos, ateń­ski polityk i mówca, przyjaciel Demostenesa, przeciwnik partii macedońskiej. Z mów jego zachowały się tylko fragmenty. Był wmieszany w proces Harpalosa. 2. P. z Aten, twórca (nie zachowanego) posągu Demostenesa z lat 280-

Polifem

603

Polikrates

-270 p.n.e., będącego zapewne prototypem zna­nej kopii rzymskiej (obecnie w Muzeum Waty­kańskim) oraz innych, licznych portretów mówcy.

Polifem (Polyfemos) mit. 1. słynny cyklop, syn Posejdona i nimfy Toosy. Dotarł do niego w czasie swoich wędrówek Odyseusz wraz z dwu­nastu towarzyszami. Sześciu spośród nich P. pożarł, pozostałych uratował Odyseusz, ośle­piwszy podstępnie olbrzyma. P. prześladował swoją miłością nimfę morską Galateę (zob.), a swojego rywala, pięknego Akisa (zob.), zabił blokiem skalnym. 2. syn Elatosa, wg innych— Posejdona i Hippei, jeden z Lapitów z Larissy Tesalskiej, mąż Laonome, siostry Heraklesa, z którym łączyła go przyjaźń. Był jednym z ucze­stników wyprawy Argonautów, a pozostawiony przez nich w Mizji założył tam miasto Kios. Zginął w wojnie z Chałybami.

Polifrasmon (Polyfrasmóri) poeta tragiczny z V w p.n.e. Zwyciężony przez Ajschylosa w r. 467, zajął trzecie miejsce swoją tetralogią o Likurgu. Utwory jego nie zachowały się.

Polignostos (Polygnostos) lokalny historyk gre­cki z III w. p.n.e., autor (nie zachowanej) historii Kyzikos.

Polignot (Polygnótos) 1. P. z Tazos, syn Ag-laofona, najwybitniejszy grecki malarz epoki klasycznej działał w latach 475-445 p.n.e. w Platejach, Atenach i Deliach. Obrazy jego, o treści mitologicznej i historycznej, były ma­lowidłami ściennymi wykonanymi techniką al fresco przy użyciu barw: białej, czarnej, żółtej i czerwonej na białym tle. Cechowały je: mi­strzowski rysunek oraz ugrupowanie postaci umieszczonych zwykle jedna nad drugą i od­dzielonych liniami falistymi; zaznaczone w ten sposób różne poziomy stwarzały wrażenie perspektywy. Najsłynniejszym obrazem P. jest „Bitwa pod Maratonem" w Stoa Pojkile w Ate­nach, malowana wspólnie z Mikonem i Panajnosem (ok. r. 460 p.n.e.). Z licznych dzieł P. nie zachowało się żadna. Pewne pojęcie o jego stylu dają zachowane malowidła na wazach, wykonane pod wpływem sztuki P. 2. malarz waz attyckich stylu czerwonofigurowego, z poł. V w. p.n.e. Wykonana przez niego hydria znaj­duje się w Muzeum Narodowym w Warszawie.

Polihymnia (gr. Polymnia, łac. Polyhymnia) mit. jedna z dziewięciu Muz (zob. Muzy), opiekunka twórczości poetyckiej, przede wszystkim poezji chóralnej, także — geometrii, w okresie rzym­skim — pantomimu. Niekiedy obok Terpsychory

wymieniana jest jako opiekunka tańca. Matka Erosa, Orfeusza i Triptolemosa z Keleos; obda­rzała zdolnościami naukowymi i pamięcią, utoż­samiano ją często z Mnemozyną. Mit przypi­sywał jej również wynalazek liry oraz rolnictwa. W sztukach plastycznych przedstawiano ją bez atrybutów, otuloną w chiton i himation, nieraz z palcem na ustach.

Polikles (Polykles) 1. P. z Aten, rzeźbiarz brązownik działający na początku IV w. p.n.e., twórca (nie zachowanego) posągu Amyntasa, zwycięzcy olimpijskiego, oraz kilku innych dziel wymienionych przez Pliniusza Starszego. 2. P. z Aten, rzeźbiarz z poł. II w. p.n.e., który wyemi­grował do Rzymu, gdzie pracował na zamówie­nie konsula Metellusa.

Poliklet (Polyklejtos, łac. Polycletus). 1. P. z Argos, słynny rzeźbiarz grecki z drugiej połowy V w. p.n.e. Twórca kanonu, w którym ustalił, pewne proporcje ciała ludzkiego, a który obowią­zywał w sztuce greckiej aż do stworzenia nowego kanonu przez Lizypa. Do najsłynniejszych jego dzieł należy „Diadumenos" (młodzieniec opasu­jący czoło, kopia w British Museum) oraz „Do-ryforos" (niosący włócznię). 2. grecki rzeźbiarz działający w latach 390-340, siostrzeniec i uczeń słynnego rzeźbiarza P. Wykonał dla Argos, Olimpii, Teb i Megalopolis liczne posągi bóstw i atletów. Sygnowany z Lizypem na bazie z czar­nego marmuru znalezionej w Tebach. 3. archi­tekt grecki działający w IV w. p.n.e. Wg Pau-zaniasza — twórca tolosu i wspaniałego teatru w Epidauros. 4. grecki snycerz gemm z okresu wczesnego cesarstwa rzymskiego.

Poliklit (Polyklejtos) z Larissy, historyk gre­cki z IV w. p.n.e., autor jakiejś (nie zachowanej) Historii Aleksandra (Wielkiego).

Polikrates (Polykrates) syn Ajakesa, tyran Samos (537-522 p.n.e.), jeden z najbardziej ambitnych i jednocześnie najbardziej przewrot­nych tyranów Grecji. Opanował Samos przy pomocy braci, Pantagnotosa i Sylonta, z których pierwszego wkrótce zabił, a drugiego wypędził, skupiając w ten sposób władzę w swoich rękach. Był jednym z najpotężniejszych tyranów Grecji VI w. p.n.e. Dzięki silnej flocie panował niepo­dzielnie na Morzu Egejskim. Słynął jako opiekun sztuki i nauki. Miasto ozdobił wspaniałymi bu­dowlami (świątynia Hery, pałac, wodociąg itd.). Na dworze jego przebywali wybitni poeci (Ana-kreont, łbykos), architekci i malarze (Eupalinos z Megary, Rojkos, Teoddros), lekarze (Demo-

Poliksene

604

polis

kedes z Krotonu). Zginął zabity w r. 522 p.n.e. przez Orojtesa, satrapę perskiego, który obawia­jąc się wzrastającej potęgi Samos, zwabił go podstępnie do Magnezji, a następnie — ukrzy­żował. Z imieniem władcy Samos związana jest legenda o „pierścieniu P": życie P. upływało w ciągłym szczęściu i powodzeniu; widząc to, przyjaciel jego i sprzymierzeniec, król egipski Amasis, przestrzegał go przed gniewem bogów, doradzając, aby sobie dobrowolnie zadał jakieś cierpienie. P. rzucił w toń morską ulubiony, drogocenny pierścień. Bogowie jednak nie przy­jęli jego ofiary, bowiem w kilka dni później pierścień odnaleziono w rybie, którą ofiarował P. pewien rybak. Amasis, widząc w tym nie­łaskę bogów, odmówił mu swej przyjaźni. Isto­tnie, P. zginął w kilka lat później.

Poliksene (Polyksene) mit. córka Priama i Hekabe. Wg podania Achilles przyrzekł Priamowi doprowadzić do zawarcia pokoju z Grekami, jeśli zgodzi się oddać mu P. za żonę. Kiedy udał się do świątyni Apollina dla zawarcia umowy w sprawie małżeństwa, został zdradziecko zabity przez Parysa (wg innej wersji Achilles i P. poznali się w czasie, gdy Priam przyszedł do obozu po ciało Hektora). Kiedy Grecy, powracając spod Troi, zatrzymali się u brzegów Tracji, ukazał im się cień Achillesa i zażądał złożenia mu P. na ofiarę. Ofiary dokonał Neoptolemos na gro­bie ojca.

Poliksenos (Polyksenos) filozof grecki współ­czesny Platonowi. Krytykował jego teorię idei w sławnym argumencie zwanym „argumentem trzeciego człowieka": człowiek + idea człowieka wymagają zgodnie z założeniami Platona idei nadrzędnej, a ta łącznie z poprzednią jeszcze wyższej, i tak w nieskończoność.

Polimedes (Polymedes) rzeźbiarz grecki dzia­łający w VI w. p.n.e., należał do szkoły argiw-skiej. Sygnowany na bazie pomnika Kleobisa i Bitona z Delf.

Polimestor (Polymestor) mit. król w Chersonezie trackim, któremu Priam w przewidywaniu upadku Troi powierzył syna swego, Polidora (Polydoros) i liczne bogactwa. Po upadku Troi zabił Polidora, a bogactwa zagarnął. Hekabe, matka Polidora, wraz z innymi Trojankami mszcząc syna zabiła dwoje dzieci P., a jego sa­mego oślepiła. Losy Polidora są tematem tra­gedii Eurypidesa Trojanki.

polimetria używanie w jednym utworze wielu różnych miar wiersz o wych. P. stychiczna—uży­wanie różnych miar, z tym jednak, że w każdym utworze występuje tylko jedna miara.

Polimnestos (Polymnestos) 1. P. z Kohfonu, muzyk (auloda) z poł. VII w. p.n.e.; działał także w Sparcie. Wg pseudo-Plutarcha (De musicis) miał wprowadzić tam tonację frygijską, obok której używał także lidyjskiej i doryckiej. 2. rzeźbiarz ateński z poł. IV w. p.n.e., znany z sygnatury na bazie znalezionej w Olimpii.

Polinejkes (Polynejkes) 1. mit. syn Edypa i Jo-kasty, brat Eteoklesa i Antygeny, zięć Adrastosa. Zob. Eteokles, Adrastos. 2. rzeźbiarz grecki z Afrodyzji, znany z sygnatury na bazie znale­zionej w Rzymie.

Polinik zob. Polinejkes.

Poliochos komediopisarz grecki, zwycięzca w r. 410/9 p.n.e. Utwory jego zaginęły.

Polion¹ (Polyori) malarz waz attyckich stylu czerwonofigurowego, działający w latach 430--420 p.n.e.

Polion² (Póiion) 1. miasto w Troadzie, zw. później Pólisma, kolonia Astypalajów. 2. miej­scowość na Lesbos; znajdowało się tam heroon Tantala.

poliptycha (gr. polyptycha) rodzaj zeszytu zło­żonego z kilku tabliczek woskowych. Zob. tabella, diptycha.

polis (gr. polis) miasto-państwo, powstałe zwy­kle przez połączenie kilku gmin w jeden wspólny organizm państwowy. Proces przejścia od ustroju rodowego do organizacji państwowej, jaką była p; dokonał się w Xn-VIII w. p.n.e. Mantyneja miała powstać z dziewięciu gmin, Patraj z sied­miu, Sparta z pięciu. Legenda przypisuje królowi ateńskiemu Tezeuszowi połączenie dwunastu gmin attyckich w jedną p. ateńską. Był to tzw. synojkizm (zob.). P. stawała się centrum han­dlowym, politycznym, kulturalnym i siedzibą władz, większość ludności nie przestawała jednak zajmować się rolnictwem i w dalszym ciągu mie­szkała na wsi. Społeczność p. stanowili wszyscy wolni obywatele zdolni bronić jej w czasie wojny. Zbierali się oni na zebraniach (na których każdy miał prawo zabierać głos) oraz brali. udział w życiu politycznym i społecznym p. Przy po­wstaniu p. dawne fyle stawały się częścią no­wego organizmu państwowego, wskutek czego jeszcze dłuższy czas miastem-państwem rządziły dawne rody. Walka klas była w poszczególnych miastach-państwach mniej lub bardziej zacięta;

w jednych szybciej zwyciężył ustrój demokraty­czny, w innych (jak w Sparcie) długo zachował

Polistratos

605

Połymedes

się konserwatywny ustrój arystokratyczny. Po­szczególne miasta-państwa łączyły się w związki zw. amfiktioniami. Największy rozwój p. grec­kiej (zwłaszcza Aten) przypada na V w. p.n.e. Utrata niepodległości przez Grecję po bitwie pod Cheroneją w r. 338 p.n.e. oznacza jednocze­śnie upadek instytucji miasta-państwa jako jed­nostki politycznej.

Polistratos (Polystratos) 1. prawdopodobnie uczeń Epikura, objął kierownictwo jego szkoły po Hermarchu; znany z zachowanego w papiru­sach herkulanejskich traktatu Przeciwko niero­zumnym wzgardzicielom mniemań ludu. Wystę­puje w nim przeciwko sofistom, którzy uważają pojęcia moralne za nieobowiązujące, jako wy­nikające z umowy. 2. P. z Ambrakii, rzeźbiarz grecki z VI w. p.n.e.; wg Tatianusa wykonał posąg tyrana Falarisa z Akragas. 3. poeta gre­cki, epigramatysta z II w. p.n.e.; znamy jego epigram na zburzenie Koryntu w r. 146.

Polizelos (Polyzelos) komediopisarz grecki z V w. p.n.e., znany jako zwycięzca w r. 410.

Poiła Yipsania zob. Wipsaniusz 3.

Pollianos 1. Grek, któremu Plutarch poświęcił swój traktat Coniugalia praecepta (zob. Plutarch 2). 2. grecki gramatyk i poeta epigramatyczny z II w. n.e. Epigramy jego zachowane są w An­tologii Palatynskiej.

Pollio zob. Asinii 2; Vedius l.

Pollis rzeźbiarz grecki wzmiankowany przez Pliniusza (Naturalis historia 34, 91).

Pollux 1. zob. Polideukes 1. 2. lulius P. (lub Polideukes) z Naukratis w Egipcie, retor i leksykograf grecki z II w. n.e., nauczyciel retoryki w Atenach. Z jego prac zachował się leksykon rzeczowy Onomastikón (w 10 księgach), poświę­cony cesarzowi Kommodusowi. Jest to rodzaj encyklopedii, która obejmuje attyckie nazwy przedmiotów według działów, lecz bez zacho­wania porządku alfabetycznego. Księga IV jest cennym źródłem do poznania urządzeń tea­tralnych w starożytności. P. korzystał w niej z pracy Juby Historia teatru. Jako retor-sofista pisał mowy, deklamacje i diatryby (zob. diatryba). 3. niewolnik i ulubieniec Herodesa Attyka.

polowanie (łac. venatio, gr. thera) było ulu­bioną rozrywką starożytnych Greków i Rzy­mian, o czym świadczą zarówno opowiadania mitologiczne, jak i świadectwa literackie i — kultury materialnej (por. mity o Artemidzie-Dianie, Meleagrze, Hipolicie i .in.). Polowano dla zdobycia pożywienia albo w celu zabezpie­czenia się przed dzikimi drapieżnikami, jak lwy, niedźwiedzie, a także dla przyjemności, traktu­jąc p. jako sport. Łowiono również zwierzęta dla oswojenia ich i praktycznego wykorzystania (np. Słonie). Zamiłowanie do p. doprowadziło Rzymian do urządzania widowisk, na które składały się walki zwierząt (słoni, lwów, dzików, niedźwiedzi) oraz walki ludzi ze zwierzętami. Wielkie widowiska urządzali: Pompejusz (wy­prowadzono wówczas 600 lwów), Cezar, Ka-ligula, Gordian III i Probus. Niektórzy cesarze wydawali zakazy urządzania tych krwawych widowisk.

Połyajnos zob. Poliajnos.

Połybios zob. Poliblusz.

połybolon (gr. połybólon) machina wojenna miotająca strzały, skonstruowana ok. r. 230 p.n.e. przez Dionizosa z Aleksandrii. Działanie jej polegało na wykorzystaniu energii sprężystej skręconych cięciw. Obracając kołowrót, wpro­wadzano w ruch łańcuch, który napinał cięciwy i jednocześnie obracał poziomy walec z wydrą­żeniem na strzałę: walec podawał strzałę cylin­drycznego magazynka do wyżłobienia wyrzutni. Czynność ta powtarzała się aż do wyczerpania zapasu strzał w magazynku. Urządzenie to od­znaczało się wielką celnością, p. to jakby „kara­bin maszynowy" świata starożytnego.

Połybos zob. Polibos.

Połychares zob. Polichares.

Połycharmos zob. Policharmos.

Połydektes zob. Polidektes.

Połydeukes zob. Polideukes.

Połydoros zob. Polimestor.

Połyejdos zob. Poliejdos.

Połyeuktos zob. Polieuktos.

Połyfemos zob. Polifem.

Połyfrasmon zob. Polifrasmon.

Połygnos {Ma.rc.us Domitius P.) wyzwoleniec rzymski pochodzenia greckiego, toreuta, działa­jący w Kampanii w okresie wczesnego cesar­stwa. Sygnowany na srebrnym zwierciadle z Bos-coreale, znajdującym się obecnie w Luwrze.

Połygnostos zob. Pollgnostos.

Połygnotos zob. Polignot.

Połyhyninia zob. Polihymnia.

Połyklejtos zob. Poliklet, Poliklit.

Połykles zob. Polikles.

Połykrates zob. Polikrates.

Połyksene zob. Poliksene.

Połyksenos zob. Poliksenos.

Połymedes zob. Polunedes.

Połymestor

606

Pompei!

Połymestor zob. Polimestor.

Połymnestos zob. Polimnestos.

Połynejkes zob. Polinejkes.

połyptoton (gr. polyptoton, łac. fraductio) wieloprzypadkowość, figura retoryczna polegająca na powtórzeniu tego samego wyrazu w zdaniu w innej formie lub przypadku, np. conservate parenti filium, parentem filio (Cyceron, Divinatio in Q. Caecilium 80): zachowajcie ojcu syna, synowi ojca.

Połysperchon (ur. ok. r. 310 p.n.e.) wódz ma­cedoński. Aleksander W. po bitwie pod Issos mianował go dowódcą oddziału jazdy (taksi-archos). P. odegrał następnie pewną rolę w czasie wojny lamijskiej (321). Antypater polecił go armii jako swego następcę na stanowisko regenta (319). Nie .posiadając większego autorytetu, P. nie był w stanie narzucić swego zwierzchnictwa innym dowódcom Aleksandra ani utrzymać Ma­cedonii. Jako wódz oddziału najemników po­pierał kolejno Antypatra i Kassandra walczą­cych przeciwko sobie. Forma nazwiska niekiedy Polyperchon, Polypercon.

Połystratos zob. Polistratos.

połysyndeton (gr. polysyndeton) wielospójnikowość, figura retoryczna polegająca na nagro­madzeniu łączników wbrew zwyczajnemu uży­ciu, np. his rebus maiores nostri et agris et urbibus et nationibus rem publicam atque hoc imperium et populi Romani nomen auxerunt (Cyceron, Pro Sextio Kością 50): przodkowie nasi tymi rzeczami i rolami, i miastami, i ludami powięk­szyli rzeczpospolitą i nasze państwo i imię na­rodu rzymskiego.

pomcrium (łac., albo pomoerium) w Rzymie linia stanowiąca granicę miasta. Była ona wy­znaczana z towarzyszeniem uroczystych aktów sakralnych związanych z powstawaniem miasta, a pochodzących zapewne z Etrurii: po odbyciu auspicji i złożeniu ofiar bogom założyciel nowej gminy orał bruzdę brązowym pługiem ciągnio­nym przez woła i krowę; bruzda wyznaczała granicę miasta, ziemię odrzucano do środka, na miejscu przyszłych bram pług unoszono do góry. Teren wewnątrz p. zwano urbs, na zewnątrz ager. P. rysowało linię murów miejskich, po obu stronach murów pozostawiano teren nie zabu­dowany zarówno ze względów sakralnych, jak i strategicznych. Wewnątrz p. obowiązywał su­rowy zakaz palenia zwłok i grzebania zmarłych, wyjątki od tej zasady były rzadkie i dotyczyły jedynie wybitnych jednostek (np. Cezara). Cha­rakter władzy urzędników rzymskich zmieniał się z chwilą przekroczenia p.: imperium domi zmieniało się na imperium militiae. Liktorzy przy­wiązywali do rózeg topory, poza granicami p. trybun ludowy tracił prawo intercesji, podob­nie ius provocationem ad populum przestawało obowiązywać. Istniał zakaz przekraczania p. przez oddziały zbrojne, wyjąwszy moment trium­fu, stąd komicja centurialne, wywodzące się ze zgromadzenia wszystkich obywateli noszących broń, odbywały się na Polu Marsowym, leżącym poza p. W praktyce w samym Rzymie p. nie pokrywało się z linią murów. Pierwotne p., wg tradycji wyznaczone przez Romulusa, ulegało zmianom od Sulli, który pierwszy w czasach historycznych nadał sobie prawo zmian w tej dziedzinie. Czynili to później August, Klaudiusz, Wespazjan, Hadrian i Aurelian. Bieg p. był wyznaczony słupkami kamiennymi (cippi). Klau­diusz ustawił ich 142 lub 143 w odległości 71 m jeden od drugiego, umieszczając na nich numer słupka i swoje nazwisko.

Pometia zob. Suessa 1.

Pomona (łac. od pomum owoc) mit. rzymska bogini owoców, żona boga Wertumnusa.

Pompaedius Siło z kraju Marsów, odegrał ważną rolę podczas wojny marsyjskiej (zob. Marsicum helium) z Rzymem, zadając klęskę konsulowi rzymskiemu Kwintusowi Serwiliu-szowi Caepio (zob. Servilii 7) w r. 90 p.n.e. Poległ w następnym roku.

Pompeia Macrina siostra Pompejusza Makra, przyjaciela Owidiusza (prawdopodobnie iden­tycznego z bibliotekarzem Augusta). P. M. za­rzucono crimen laesae maiestatis; brat jej i oj­ciec popełnili wówczas samobójstwo (w r. 33 n.e.).

Pompeii Pompejusze, rzymski ród Plebejski. 1. Quintus Pompeius z Bitymi (Bithynicus), syn Aulusa, mówca; wspomina o nim Cyceron (Brutus 239). 2. Quintus P. Rufus, mówca wspo­mniany przez Cycerona (Brutus 206). 3. P. Silo, słaby mówca współczesny Porcjuszowi Latronowi (zob.). 4. P. Saturninus retor; mowy jego i styl chwali Pliniusz Młodszy (Ep. I, 16). 5. P. Plantu, prefekt Egiptu w r. 98, autor bliżej nam nieznanego dzieła historycznego. 6. Quintus P. Capito, tragik rzymski z I w. p.n.e., którego tra­gedie (nie zachowane) wystawiano prawdopo­dobnie w Atenach. Ateńczycy wznieśli mu w te­atrze Dionizosa (obok pomnika Menandra) pomnik, na którym napis zachował się do dziś. 7. P. Trogus żyt za czasów Augusta, pochodził

Pompei!

607

Pompeii

z Gallia Narbonensis. Dziełem jego były Histo-riae Philippicae w 44 księgach, znane z wyciągu dokonanego przez Justinusa (zob. Justyn l). Oprócz tego był autorem pism z dziedziny botaniki i zoologii. 8. P. Cnaeus Magnus (106--46 p.n.e.), wódz i polityk rzymski, syn wodza Pompejusza Strabona. W r. 90 brał udział pod dowództwem ojca w wojnie ze sprzymierzeń­cami. W r. 83 z dwoma legionami jako jeden z pierwszych przyłączył się do Sulli. Za walki ze zwolennikami Mariusza w Italii i w Afryce otrzymał tytuł imperatora i w r. 81 odbył triumf. W r. 78 jako obrońca konstytucji sullańskiej pokonał M. Juniusa Brutusa, który walczył o jej obalenie po stronie M. Emiliusza Lepidusa. W r. 76 został przez senat wysłany do Hiszpanii dla stłumienia powstania Sertoriusza, z którym jednak nie mógł sobie przez dłuższy czas pora­dzić i dopiero po śmierci Sertoriusza odniósł zwycięstwo nad jego następcą, Perperną. W dro­dze powrotnej brał wraz z Krassusem udział w obławie na rozproszonych niewolników. W r. 70 był konsulem wraz z Krassusem. Na stanowisku tym dla pozyskania sobie popular­ności przywrócił wraz z Krassusem przedsul-łański ustrój polityczny. W r. 67 otrzymał nad­zwyczajne pełnomocnictwa do walki z korsa­rzami, których wytępił w bardzo krótkim czasie. Dzięki poparciu Cezara i Cycerona otrzymał w r. 66 dowództwo w trzeciej wojnie z Mitryda-tesem. Mitrydatesa pokonał po dwóch latach walk, najtrudniejszą jednak część wojny prze­prowadził już przed nim wódz rzymski Lukullus. W r. 62 powrócił do Italii, gdzie uzyskał triumf, ale nie mógł uzyskać pozwolenia na ubieganie się o konsulat, nie zatwierdzono też jego zarzą­dzeń na Wschodzie i nie zezwolono na nadanie gruntów jego weteranom. W r. 60 wraz z Kras­susem i Cezarem zawiązał I triumwirat, odno­wiony następnie w r. 56 na zjeździe w Lukce. P. został konsulem na r. 55 i otrzymał namiest­nictwo Hiszpanii na lat pięć, które sprawował pozostając w Italii, za pośrednictwem legatów. Jednakże już w r. 53 nastąpił faktyczny rozpad triumwiratu. P. nawiązał porozumienie z partią senacką, został w r. 52 consul sine collega i prze­prowadził ustawy niekorzystne dla Cezara. W na­stępnym roku już jawnie stanął po stronie wro­gów Cezara, co doprowadziło do wojny domo­wej. Kiedy Cezar wkroczył do Italii, P. którego główne siły znajdowały się w Hiszpanii, uciekt wraz z większością senatorów do Grecji. W r. 48

początkowo odniósł kilka sukcesów pod Dyrra-chium, wkrótce jednak w decydującej bitwie pod Farsalos poniósł całkowitą klęskę i ratował się ucieczką z pola walki. Początkowo ukrywał się na Lesbos, potem uciekł do Egiptu, gdzie został zamordowany z rozkazu doradców młodocia­nego króla Ptolemeusza. Jako polityk P. był zasadniczo zwolennikiem optymatów. Rozpo­czął karierę jako sullańczyk, skończył pozornie jako obrońca republiki, taką też sławę zyskał sobie po śmierci. W rzeczywistości dążył do jedynowładztwa podobnie jak Cezar, a orienta­cję polityczną zmieniał kilkakrotnie, zależnie od własnych korzyści. 9. -P. Sextus Magnus (75-35 p.n.e.) wódz rzymski, syn poprzedniego. Walczył od młodych lat pod dowództwem ojca, był świadkiem jego śmierci w Egipcie, uciekł począt­kowo na Cypr, potem do Afryki. Po klęsce pod Thapsus uszedł do Hiszpanii, gdzie walczył pod dowództwem brata, Gneusza Pompejusza, następnie — po klęsce pod Mundą — udało mu się ukryć w północnej Hiszpanii. W r. 44 Anto­niusz, idąc na ustępstwa wobec arystokracji senatorskiej, przeprowadził w senacie uchwałę gwarantującą Sekstusowi bezpieczeństwo i zwra­cającą mu majątek. W r. 43, kiedy triumwirowie dokonywali proskrypcji, Sekstus opanował na czele floty i znacznego wojska Sycylię, skąd pustoszył wybrzeża Italii i odcinał za pomocą floty dowóz zboża z prowincji. Po klęsce Brutusa i Kassjusza pod Filippi był ostatnim z wodzów stronnictwa senatorskiego. W r. 40 wszedł na krótko w porozumienie z Antoniuszem przeciw Oktawianowi. Po pogodzeniu się Antoniusza z Oktawianem Sekstus P. nadal zwalczał wszyst­kich trzech triumwirów. Uciekali do niego ary­stokraci, a także niewolnicy, których przyjmował do armii. W r. 39 triumwirowie zawarli z nim w Puteoli ugodę, na mocy której został wodzem naczelnym wszystkich sił morskich, otrzymał we władanie Sycylię, Sardynię oraz Peloponez. Ugoda była nietrwała: P. nadal przyjmował zbiegłych niewolników, jednocześnie traktował despotycznie senatorów ze swego obozu, wsku­tek czego większość z nich wróciła po ugodzie w Puteoli do Italii. Rozpoczął z nim wojnę Oktawian, jednakże po szeregu niepowodzeń zmuszony był zawrzeć pokój w Tarencie w r. 37. W następnym roku M. Wipsaniusz Agryppa na czele nowej floty zadał P. dwie druzgocące klęski: pod Mylae i pod Naulochos. P. uciekł wówczas do Azji, gdzie w następnym roku