Magistr dissertasiyasi magistrant: Əhmədov Tural

Gömrük sferasında beynəlxalq əməkdaşlıq sahəsində ən mühüm addımlardan biri Milli Məclisin 3 may, 2000-ci il qərarılə Azərbaycan Respublikasının əmtəə və ya malların kodlaşdırılması və təsvirinin harmonizə edilmiş sistemi haqda Beynəlxalq Konvensiyaya qoşulması oldu. Bundan başqa Azərbaycan Respublikasının “Gömrükdə hüquq pozmalar və onların analizi üzrə qarşılıqlı administrativ kömək haqqında Beynəlxalq Konvensiyaya” (Noyabr,9 iyun 1977) qoşulması istiqamətində işlər görülür.

Azərbaycan Respublikası “BYD kitabçasının tətbiqlə Beynəlxalq Yükdaşımalar üzrə Gömrük Konvensiyası”na, 2000-ci ilin mayında “Malların təsviri və kodlaşdırılması üzrə harmonikləşdirilmiş sistemə dair Beynəlxalq Konvensiya”ya, (“Nayrobi Konvensiyası”), 2003-cü ildə isə Gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi, harmonizə edilməsi haqda Beynəlxalq Konvensiyaya (Kioto Konvensiyasına) qoşulmuşdur. Ümumdünya Gömrük Təşkilatının üzvü olan Azərbaycan Gömrük Komitəsi bu qurumun Siyasi Konvensiyasında və Maliyyə Komitəsində təmsil olunur. Dünyada genişlənən qloballaşma prosesi, nəticə etibarilə ideyaların, müasir texnologiyaların, mal və xidmətlərin qarşılıqlı yayılması ölkənin gömrük xidməti qarşısında da daim təkmilləşmə və modernləşmə vəzifələri qoyur. Eyni zamanda, gündəlik praktik fəaliyyətdə informasiya texnologiyalarının tətbiqinə geniş yol açır. Çünki bunsuz nə gömrüyün operativ fəaliyyəti, nə də dövlət sərhədindən keçirilən mal və yük axınının operativ təhlili mümkünsüzdür.
Azərbaycanın tanınmış tərəfdaş olması respublikaya gömrük işində informasiya texnologiyalarının inkişafı və təkmilləşdirilməsi sahəsində göstərilən beynəlxalq yardım öz səmərəsini verdi. Bu gün əminliklə demək olar ki, Dövlət Gömrük Komitəsinin potensialının gücləndirilməsi və məlumat ötürülməsi şəbəkəsinin yaradılması üzrə texniki yardım layihəsinin bir neçə mərhələsi artıq müvəffəqiyyətlə sonlanmışdır.


Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnkişaf Proqramı və Dövlət Gömrük Komitəsi arasında imzalanmış layihəyə uyğun olaraq həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində bu sistemin köməyi ilə ilk dəfə idarəetmə proseslərinə müasir informasiya texnologiyalarının tətbiqi mümkün olmuşdur. 38 gömrük orqanında “Onlayn” sisteminin tətbiqi ölkənin gömrük orqanları arasında sabit informasiya mübadiləsini təmin etməyə imkan vermişdir. Hazırda bütün yerli gömrük orqanları ilə “Modem” əlaqəsi qurulmuş, malların qısa müddət ərzində rəsmiləşdirilməklə gömrükdən çıxarılmasına nəzarət təmin olunmuşdur.

Dövlət Gömrük Xidmətinin təkmilləşdirilməsinə yönələn 900.000 avro büdcəsi olan layihə gömrük qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi, onun müasir beynəlxalq standartlara, xüsusi olaraq Aİ Gömrük Məcəlləsinə uyğunlaşdırılması və informasiya texnologiyalarının inkişaf strategiyasının yaxşılaşdırılması və həyata keçirilməsi üzrə Dövlət Gömrük Komitəsinə dəstəyin göstərilməsini nəzərdə tutur.

Gömrük xidmətinin yaxşılaşdırılması Azərbaycanda sərmayəçi inamının artırılması və ölkə ilə ticarət əlaqələrinin gücləndirilməsi istiqamətində vacibdir.
Layihə çərçivəsində DGK-ya təqdim olunan avadanlıq sırasında ümumi dəyəri 210.000 AZN olan serverlər, kompüterlər, UPS-lər və digər müvafiq kompüter avadanlıqları yer alırdı. İnformasiya Texnologiyaları Avadanlıqlarının əldə edilməsi gömrük xidmətlərinin artırılmış avtomatlaşdırma vasitəsilə effektivliyinin yüksəlməsinə yönəlmiş vacib addımdır.

DGK artıq TASIS proqramı çərçivəsində Avropa gömrüyü ilə əlaqələrimizin intensifikasiyası istiqamətində işlər görür. Azərbaycan Respublikası DGK-nin TASIS proqramı çərçivəsində Avropa gömrüyü ilə əməkdaşlığı nəticəsində narkotiklərin növ və tiplərinin müəyyənləşdirilməsi, risk səviyyəsinin müəyyənləşdirilməsi, yüklər üzərində nəzarət, gəmilərin yoxlanılması və s. sahədə gömrük işləri istiqamətində nəzəri və praktiki semenarlarda azərbaycanlı gömrük işçilərinin ittifaqı üçün şərait yaradılmışdır.

TASIS proqramı çərçivəsində, Azərbaycan Respublikasının milli və dövlətlərarası proqramı, Avropa Şurası Komissiyasının texniki kömək proqramı, eyni zamanda Azərbaycan Respublikası DGK-nin Avropa Gömrüyü və Ümumdünya Gömrük Təşkilatı ilə sıx əlaqələri nəticəsində müxtəlif Avropa dövlətlərinin ekspertləri gömrük işinin öyrənilməsi və analizi, mal və yüklərin mənşə ölkəsinin müəyyənləşdirilməsi, yüklərin qiymətləndirilməsi, malın təsvirinin və kodlaşdırılmasının harmonizə edilmiş sistemi istiqamətində müxtəlif seminar və hazırlıq kursları keçirmişlər.

6-9 sentyabr, 2000-ci ildə TASIS proqramı üzrə gömrük orqanları üçün keçirilmiş görüşlərin nəticələrini müzakirə etmək, əməkdaşlığın inkişafının prespektivlərini müəyyənləşdirmək məqsədilə DGK-də Avropa gömrüyünün TASIS proqramının regional koordinatoru cənab Con Patt və baş menecer Xanım Ceyn Hassan ilə rəsmi görüş keçirilmişdir.

13-16 sentyabr, 1999-cu ildə Azərbaycan Respublikası DGK-nin dəvəti ilə Bakıya Ümumdünya Gömrük Təşkilatının baş katibi Mişel Dane gəlmiş, bir sıra hökumət nümayəndələri ilə görüşmüş və Azərbaycan Respublikası Prezidenti Heydər Əliyev tərəfindən qəbul edilmişdir.

Digər dövlətlərin gömrük orqanları ilə qarşılıqlı əməkdaşlığın mühüm əhəmiyyətini və Azərbaycan gömrüyünün beynəlxalq avtoritetinin yüksəlmiş, 5-8 dekabr 2000-ci ildə Ümumdünya Gömrük Təşkilatının Siyasi Komissiyasının Bakıda keçirmiş 44-cü sesiyası təsdiq etdi. Sesiyanın bu işində gömrük əməkdaşlığının qlobal forumuna hazırlıq, gömrük reformlarını və modernləşdirilməsi, gömrük qaydalarının sadələşdirilməsi məsələlərini müzakirə edən 24 ölkənin nümayəndələri iştirak etdi, eyni zamanda ÜGT-nin strukturunu analiz edərək 2001-2002-ci maliyyə ili üçün, büdcə planı nəzərdən keçirildi. 44-cü sesiyanın gedişində gömrük əməkdaşlığı şurası tərəfindən elektron ticarət haqqında Bakı deklorasiyasının proyekti qəbul edildi. Bakı şəhəri ÜGT-nın tarixində yeni bir səhifə açdı. Siyasi komissiyanın 44-cü sessiyasının müstəsna hal kimi Bakı şəhərində keçirilməsi hər şeydən əvvəl respublikamızın gömrük orqanlarının beynəlxalq aləmdə ilbəil artan nüfuzunun parlaq nümunəsidir. Dünyanın 153 ölkəsinin üzv olduğu ÜGT-nın Siyasi komissiyasında 17 ölkə arasında Azərbaycanın təmsil olunması və beynəlxalq təşkilatın işində, yaxından iştirakı, iqtisadi təhlükəsizliyi, suverenliyi qorumaq, dünya təsərrüfatında iqtisadi əlaqələri genişləndirmək, gömrük sahəsində götürülən öhdəliklərə əməl etmək və s. kimi qarşıda dayanan vəzifələrin əməli həllinə nail olur. Bu fakt da maraqlıdır ki, Siyasi komissiya ÜGT-nin ali orqanı kimi siyasi, strateji vəzifələrə dair məsələlərlə məşğül olur, təkliflər hazırlayır.

Gömrük islahatları və modernləşdirmədə məqsəd ÜGT-nin gələcək tərkib və nizamlama proqramı üzrə müqavilələrin tə’min edilməsidir. Gömrük islahatları və modernləşdirilməsi proqramları ilk dəfə 1990-cı ildə bir sıra ölkələrin təklifləri əsasında meydana çıxmışdır. Proqramın əsas məqsədi üzv ölkələrin administrasiyalarına onların problemlərini müəyyən etmək, modernləşdirmə üzrə öz məqsədlərinə çatmağın mümkünlüyünü tə’min etmək üçün şərait yaratmaq, bu sahədə qarşıya çıxan mürəkkəb problemlərin həllinə nail olmadan ibarətdir. Son illər katiblik tərəfindən proqramın səmərəliliyinin artırılması nəticəsində irəliləyişlərə nail olmuşdur. Təkliflərdə bu cür fikirlər səslənirdi ki, ÜGT-nin proqramı üzv administrasiyalara müasir gömrük proses və proseduraların, uzunmüddətli planın həyata keçirilməsinə gömək etməlidir. Onu da qeyd edək ki, CRM proqramı ilə ÜGT səlahiyyətləri arasında əlaqəyə nail olmaq üçün proqrama bir sıra dəyişiklilərin edilməsi vacibdir. İlk növbədə tələbatın qiymətləndirilməsi zamanı tətbiq edilən metodların yeniləşdirilməsi, ÜGT-nin bir sıra əməkdaşlarının gələcəkdə CRM məsləhətçisi rolunda iştirak etmək üçn hazırlanması, qiymətlər, mənşə, hüquq mühafizə, gömrük proseduraları və s. sahəsində ÜGT-nin səlahiyətlərini əhatə etməlidir.

Aydın məsələdir ki, bu gün elektron ticarət dünyada öz yerini tapır və ildən ilə genişlənir. Təbii ki, burada gömrük də öz sözünü deməlidir. Buna görə də sesiyalar elektron ticarəti üzrə gömrük nəzarətinin həyata keçirilməsi məsələləri müzakirə olunmuş və Bakı bəyannaməsi qəbul edilmişdir. Sesiyanın yekun günü-dekabrın 8-də yekun nitqində Siyasi komissiyanın sessiyasının ilk dəfə olaraq Brüseldə deyil, Azərbaycanda keçirilməsini Azərbaycanın ÜGT ilə fəal əməkdaşlığının nəticəsi kimi qiymətləndirilir.

Beləliklə, qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan Respublikası DGK-nin beynəlxalq gömrük əməkdaşlığının genişləndirilməsi və gömrük işinin təkmilləşdirilməsi sahəsində gördüyü işlər öz bəhrəsini verir və gələcəkdə də beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya istiqamətində inkişafa tə’sir göstərəcəkdir.