Magtymgulynyň Düşündirişli Sözlügi, Türkmen ýazyjysy Nurmuhammet Aşyrpur (Aşyrpur Merdeow) tarapyndan ýazylyp birinji jildi 1997 ýylda Eýranyň Gunbedkabus şährinde çapa berildi

Melekniň zarbyndan durabilmezler.

GALLA (a. galle, ks. galla:t) - 1) däne; azyk; ýer ekipalynýan hasyl; 2) öýi ýa-da dükany kireýine berip,alynýan girdeji.

Arzan alyp gymmat satar gallany...

Haram peýdasyna berişin görüň!

GALLAj (a. galla:b) - galp pul zikge kakýan adam, galppul ýasaýan adam.

Dünýä owwal bedel, galpdyr, gallapdyr,

Çarhy-çenber bazygeri-kezzapdyr.

(ga:l+a:ç) - 1) garyp, mätäç, malsyz, pakyr, GALLAÇbiçere; 2) ykmanda, müFlis. Bu söz pars dilinde weşekilinde ulanylýar. Ol arap dilinde-de görnüşinde wehilegär, mekir manysynda ulanylýar; gallaç kylmak -garyp etmek, pakyr etmek.

Kimni gany kyldy, kimlerni gallaç.

Dermendeýem, mätäjem,

Şermendeýem gallajam.

Jomart herçent gallaç bolsa, bar eýler.

GALMYK - esasan hazirki Galmygystan Assr-indehem-de RSFSR-iň Astrahan, Wolgograd, Rostowoblastlarynda we Stawropol ülkesinse ýaşaýan hakyň ady.Biziň eramyzyň birinji asyrynda we ikinji asyrynyňbaşynda galmyklaryň ata-babasy bolan oýrotlar MerkeaiAziýada ýaşapdyrlar. Olar XIII-H1Ü asyrlarda Çingizhanyň we onuň nesilleriniň harby-Feodal imperiýasynyňsostawyna giripdirler. Galmyklaryň dili-de mongol dillertoparynyň gunbattar şahasyna degişlidir. Galmyklargeçmişde lamaizme uýupdyrlar. Häzirki wagtda ol ýokbolupdyr, häzir hristian dinine uýýarlar.

Rumuň tagtyna Hebeş soltany,

Käbe mesjidine galmyk ýaraşmaz.

GALj (a. kalb) - 1) öwürmek, çewürmek, çalyşmak;2) ýalançy, hilegär; 3) ýasama, hakyky dal.

Galp adamyň basym biliner misi.

Dünýä owwal bedel, galpdyr, gallapdyr.

- togalanýan; togalak, togalanyp GALTAN (p. galta:n) duran; göwheri-galtan - togalak göwher.

Ol kim idi genç-maly topraga batdy gitdi,

Ol ne sadap açylmyş göwheri-galtanydört?

GALTYŞMAK - gatyşmak, sokulmak.

Magtymguly aýdar, keremli gaFFar,

Galtyşma kyldygym pyglyma meniň.

GALYNDYRMAK - güýçelendirmek, gurplandyrmak,aýak üstüne galdyrmak; erbet ýagdaýdançykarmak.

Ömür saly artar alkyş alnyň,

Gargyş galyndyrmaz, ýaşy syndyrar.

GAM D (a) - gaýgy, gussa, tukatlyk.

Binaýy-behiştde ol gün hoş ýüzer,

Dünýäde hemhana bolan gam bile.

GAM DD (p. ga:m) - ser. gäm.

GAM ÄHLI (a-t, gam ýehli:)- ser. ähl.

GAMGAM - hezret Alynyň gylyjynyň ady.Zülpükar.

Nyzam berdiň serhetlere hat bile,

Gamgam gylyç bile, Düldül at bile.

GAMGEŞTE (a-p. gam+geşte) - gamly, gaýgyly,gussaly.

ÝOgsa galyp sen tenha, sergeşte-ýu gamgeşte.

Aýdan sözüňe pyglyň bolmasyn ýalan,köňlüm.

GAMGÜSAR (a. gam, p.gosa:r) - gamhor, mähriban;arkadaşlyk edýän, gam-gussany aýryjy; dost, ýar.

Beýle maglumdyr ki, hiç bir gamgüsarymgalmaz-a.

Gamgüsar eýlediň meni.

GAMGYN (a. gam, p.gi:n) - gaýgyly,gamly,gussaly,tukat.

Magtymguly, ýakyn-ýatlar,

Gamgynlar-u köňül şatlar.

Gamgyny görende, ýagşy söz bergin.

GAMZA (a) - näz, kereşme; 2) näzli bakyş, göz-gaşbilen näzli yşarat etme; kirpik süzüp bakma.

Bir dilbere duş geldim, gamzasy ok, gaşy ýaý.

Gamza birle galam-gaşyn kakypdyr.

Gamzaň bimar eder, ýüzleriň timar.

GAMZEDE (a. gam, p. zede) - gaýgyly, gussaly, gamly,gam basan, tukat.

Magtymguly bir gamzede, tä ki bu dert ile gider.

Men gamzedäniň gökge çykyp düýt ile ahy.

GAMKEŞ (a. gam, p.keş) - gam çekýän, gaýgyly,gussaly, tukat.

Çekdigim naladyr, ýüregim gamkeş,

Höregim ataşdyr Semender bile.

GAMMAZ (a. gamma:z) - 1) gybatkeş, gep gezdirýän;töhmetçi, biriniň aýyplaryny ýüze çykarmaga çalyşýan;2) içaly, jansyz; 3) göz-gaş bilen yşarat edýän, gamzaedýän (ser).

Magtymguly gerçe dünýä gammazdyr.

Könlüm perişandyr, sözim derazdyr.

gaýgyly, gussaly, gamly, GAMNÄK (a. gam, p. na:k) -tukat.

Göiýa beýtil-hazan men, şat gelen gamnäkola.

Ajdarhanyň zährinden ol naskeş gamnäkolar.

GAMHANA (a. gam, p. ha:ne) - gam-gussa öýi, matamöýi; köp gaýgy-gussaly.

Gamhanadyr, belli menzil-mekan ýok,

GAMHAR (a. gam, p. ha:r) - ser. gamhor.

GAMHOR (a. gam, p. ha:r) - - 1) gam çekýän, tukat,gaýgyly; 2) mähryban, ýüregi awaýan; göwünlik berýän,alada edýän; 3) sözýgüli.

Ilsiz, garyndaşsyz galsa gamhorsyz,

Eşdilmez hiç ýerde ady ýigidiň.

GANA-GANA (ga:na-ga:na) - puta ganyp, doýa-doýa,doly doýup.

Içer boldum yşkyň meýin,

Aç göz bilen gana-gana.

- hezret Alynyň (ser). gulamynyň GANBAR (a. Kanbar) ady.

Ol şahy-Düldülsuwar

Neda kyldy Ganbary.

GANDYRMAK (ga:ndyrmak) - 1) suwsuzlygyny,teşneligini kanagatlandyrmak; doýurmak; 2) gm.ynandyrmak.

Aşyklyk bir joşgundyr, akmaz daşgyn derýadyr,

Bir jurgadan kyrk aşyk gandyrdygymbilmezmiň?

GANLY (ga:nly) - 1) bir adam öldürip, gan bergiliadam; 2) gan degen, gan ýokuşan.

Ganly bolsa, geç ganyndan,

Bir garyp myhman ýigide.

GANY (a. gani:, ks. agniýa:) - 1) baý, gurply, mally,döwletli, mally-mülkli; 2) mätäç del, hiç zatdan kemiýok; gany eýlemek - barly etmek, döwletli etmak, gurplyetmek.

Diýdi Ahmet ummatymny eýlegil nurdan gany.

"Gaýn" - gany men, maly-mülküm bakydyr diýpsanmagyn.

GANYM (a. gani:m, ks. gana:im) - duşman, garşy,tarap, ýagy, ýow; talaňçy; ogry, galtaman.

Ganym janyn gyýym-gyýym dograsam,

Sütemni, jebri köp eýlär ganymyn natuwangörse.

GANYMAT (a. gani:met, ks. gana:im) - 1) uruşdaduşmandan alnan mal, olja; 2) bir sebäp bilen goladüşüp, gaýtadan düşmegi mümkin bolmadyk zat ýa-dapursat; 3) peýda.

Ganymatdyr gardaş ýüzi,

Dowadyr gadamy, tozy.

GAŇRYLMAK - boýnüňy bir tarapa öwürmek; terseöwrülmek, boýnuňy bir ýana öwrüp seretmek.

Gögi büküp, ýazsa ýeriň ýüzüni,

Gurt gaňrylyp, gapabilmez guzyny.

GAjBAR (a. gaFFa:r) - ser. gaFFar.

Kim ýamanlyk eýlese, hem bilgüji gapbarbar.

Nebsimiň raýyna keremli gapbar.

GAjMAK - 1) oklanan zady ýere düşürmen howadatutüp almak; 2) zor bilen almak; uzakdan çekip almak; 3)dişlemek, agyz salmak.

Aýdarlar: "Ýyrtyk don görse, it gapar",

"jäli ýaman bende, hudadan tapar".

GAjYL (a. ga:Fil) - 1) habarsyz, bihabar, ünssüz;aňkaw; 2) duýdansyz; gapyl bolmak - habarsyz bolmak,bihabar galmak, bilmän galmak; gapyl otürmek(geçirmek) - biderek geçirmek, habarsyzgeçirmek.

Magtymguly aýdar, gapyl oturmaň.

Duşmandan gapyl idim.

Adam ogly, ýatma gapyl.

ÝOkmuş men dek jahanda ömrün gapylötürgen.

GAjYLMAK - 1) ýapylmak, baglanmak; 2) ker bolmak,eşitmez bolmak; 3) ker bolmak.

Gulaklarym gapylyp, gözlerim tutdy gubar,

Daşyma ýygyldylar kowum-gardaş, her ne bar.

Ykbal ýatsa, iki dide gapylar.

GAjYR (a. ga:Fir) - ser. gaFyr.

GAR (a. ga:r), - 1) köwek, gowak, dag gowagy; 2)ýapraklary söwüdiň ýapragyna meňzeş bir agajyň ady;müň ýyl ýaşaýar diýen düşünje bar; 3) gm.gabyr.

Gapyl adam, gar agzynda ýatyp sen,

Ötdi ömrüň uşak-duşak kär bile.

GARA ÄLEM ATA - Garrygala raýonynyň Hojagalaobasynyň golaýyndaky gadymy bir öwlüýäniň ady.

Gara Älem ata, ýa Halat nebi,

Gözli ata, Baba Selman, şypa ber!

GARAW - gaýtawul, jogap, garşylyk.

Kyýamatdan bir söz diýdim baýakda,

Garaw bardyr ýersiz urlan taýakda.

- jogaply, gaýtawully, jogap bermeli. GARAWLY

Munda ne iş etswň anda garawly,

Sen hem ýagşylardan alawer bowly.

GARAGOL (garago:l) - bezzat, ýakymsyz.

At alsaň gyr algyl, mekrudyr akýal,

Kitapda görüner çaman-garagol.

GARAKÇY - galtaman, ýol kesen, garakçy, ýol urujy;ogry.

Garakçylar kerwen görse, guwanar.

Binasyn dargatdy, garakçy doldy.

GARAMAK - seretmek, nazar salmak,gözlemek.

Ötgün eýlen: "Bäri gel!" diýr, telmuryp, her ýan garar,Dostlar-a, men ne kylaý, şonda gider meýlimmeniň.

GARAMAMYŞ - garamandyr, seretmändir.

Akyl, görki Alla garamamyş deň,

Ýgşydan ýaman iş çyksa bolar geň.

GARAMAT (a. gara:met) - 1) töleg, tawan, borç, bergi;2) zyýan, zelel; muşakgat.

Gitmez garamaty iki gün üçin,

Neçün boýna ala-ala gider sen.

GARAT (a. ga:ret, ks. ga:ra:t) - talaň, çapawul,duşman topragyna talaň üçin edilen hüjüm; garaty-jan -jana hüjüm edýän, jana zyýan berýän.

Dostlarym, duşman biliň, älemde bir bardyrçilim,

Eýle mahbup eýlemän, bir garaty-jandyrçilim.

- ser. garat. GARATY-JAN (a. ga:ret-e, ja:n)

GARAÇY - 1) gelip çykyşy boýunça öwlatlara(mes.seýit, hoja, ata, şyh we ş.m.) degişli bolmadyk sadaadam; 2) ürkek haýwan.

Garaçymyň, ýa seýitmiň, hojamyň!...

Ý Aýmy sen, ýa Günmi sen, näme sen?

GARBAMAK - çalasyn almak, ur-tut almak,nebsewürlik bilen tiz almak.

Niçeler bar - haýyr islär, şer tapar,

Niçeler bar - gum diýp garbar, zer tapar.

GARGYŞ - birine ýamanlyk arzuw edilip aýdylýansöz, nälet, ýigrenç, bet doga.

Gargyş galyndyrmaz, ýaşy syndyrar,

Gargyşym daşlary mum dek erider.

GARDAŞ - dogan, bir ene-atadan doglan oglançaga.

Gardaş-u ata-enemden,

Aýrylşyp doganymdan.

GARK (a) - suwa batma, suwa çümme, suwdabogulma, suwuň aşagyna gitme; gark bolmak - 1) suwdabogulmak; 2) gm. çuň pikire batmak; batmak; gark etmek- suwa batyrmak, suwda bogmak.

Gark etmänkä, rakyp gyrylsyn indi.

Gark eder, bolma biperwa.

Uçraşyp kölüge gark oldum diýr, "Haý!"

GARKAÝYL (a. karka:ýyl) - ser. Karkaýyl.

GARKAj (a-p. gark+a:b) - 1) gark bolan, suwa batan; 2)girdap, adamyň bilelikde gark bolýan çuň suwy.

Nuhuň ymmatyna berdi tupany,

Müňkürleri garkap etdi bu dünýä.

GARKYLDAMAK - gark-gark edip ses çykarmak,gagyldaşmak (gaz hakda), garkyldyly sesçykarmak.

Ýşylbaş sonalar, gazlar garkyldar,

Haly harap düşer, köli bolmasa.

- günbatar, günüň batýan tarapy; GARj (a. garb) antonimi: şark (ser.).

Zemin, asman, garb-u şark pertüwindegerdandyr,

Zamanyýa sen gerdan, zaman senden bihabar.

GARRA (a. gyrre) - bihuda bir zada aldanyp öwünýän,ulumsy, men-menlikli, tekepbir; garra bolmak -men-menlik etmek, güpülemek, ýerliksizöwünmek.

Bolma garra ariýet dünýäde mülk-u malyňa,

Ýt edip gör-u kyýamat, ýygla daýym halyňa .

Garra bolma iki günlük iýgu-içgu,malyňa.

GARRYMAK (garry:mak) - garramak, garrylyk halataýetmek, gojalmak.

Ýylan zähri bolup ýaýrar tenine,

Ýigit garryr hatyn ýaman ýoluksa.

GARSAK - 1) çölde ýaşaýan gysgajyk aýakly, tilkämeňzeş gymmat baha derili garny ak wagşy haýwanýňady; 2) gyzlaryň oýnaýan bir oýunlarynyň ady; 3) gysga,kelte.

Tilki özün gurt biler,

Garsak özün seg saýar.

GARSANMAK - 1) suwda ýüzmek, suwda elihereketlendirmek; 2) eli hereketlendirmek, eligymyldatmak.

Gulzumy garsanyp kyrk ýol geçer men,

Eger ki meýl etse, ýar bizim sary.

GARÇYGAÝ - awa salynýan el guşuň birgernüşi.

Ganatsyz uçup men, garçgaý guş bolup.

Aç garçygaý, algyr laçyn öňünde,

Müň ýygylsyn, ördek nedir, gaz nedir.

GARYBA (a. gari:ba:) - köne düşünjelere görä, ýedigat ýeriň ýedinji gatynyň ady. Bu ýerde şeýtanlarbolýarlar. Olaryň iki aýagy bagay, bir elleri gursagyna, birelleri-de arkasyna bagly. Şuňa garamazdan, şeýtan turupuruş etmek üçin birinji gat ýere ýokary çykýar. Bu gatýeriň her biriniň aralygy bäş ýüz ýyllyk ýoldur."Gyýasul-lugat" atly sözlükde ýedinji gat ýeriň ady"Ajiba" diýlip görkezilipdir. Başga käbir ýerde bolsa"Aýna" diýlip atlandyrylypdyr.

Edinji ýer ady Garyba weýlde,

Dowzahlardan gorkup, sedasy dilde.

GARYK (a. gary:k) - gark bolan, suwa çümüp heläkbolan; gark bolup barýan.

Sorsaň habar berer Nuhdan,

Garyga nawlar görüner.

GARYN (a. karn, ks. koru:n) - 1) buýnuz, şah; 2)ýüzýyllyk zaman, taryhyň her ýüz ýyly; 3) zaman, asyr,döwür; 4) ynsanyň we haýwanyň iýmit siňdirişorganlarynyň biri.

Ýüz ýigrimi garyn perzent getiren,

Adam Howa bile serbeser geçdi.

GARYj D (a. gari:b, ks. goraba:) - 1) ýat ýere düşen,keseki ýere düşen; 2) keseki, ýat, del; 3) garyp, biçere,pakyr adam; garyp düşmek - öz watanyňdan aýradüşmek, ýat illere düşmek; ýeke galmak.

Watandan aýrylyp, garyp düşmeýen.

Kerem eýle, ýa reb, güdratly subhan,

Garyp, gamgyn geçen halyma meniň.

GARYj DD (a. Gari:b) - "Şasenem-Garyp" dessanynyňbaş gahrymanynyň ady.

Aşyk Garyp Şasenemi

Söen dek söýmüşem seni.

2) öli ýuwýan GASSAL (a. gassa:l) - 1) köp ýuwýan;adam.

Gassal golun çyzgaýyp, meýdimi ýuwdular päk,

Agaç ata mündürip, eltdiler ol suýy-häk.

GASSAj (a. kassa:b) - 1) mal öldürip, etini satýanadam; 2) gm. rehimsiz; jellat; haýasyz.

Adamlar asylgy durar darlarňyz,

Ýüzden tutduň bil, gassaby sen, Fattah.

GASYK (ga:syk) - garnyň aşaky etegi.

Bir mada eşek dek gelip sen deme;

Gasygy gam bilen doly, dünýä, heý.

GATLANMAK - 1) gat-gat bolmak, epilmek; 2) kabuletmek, razy bolmak; 3) galmak, turmak; gaýratagatlanmak - gaýrata galmak, namys etmek.

ÝOw güni gaýrata gatlan,

Lagnat goýma riş üstünde.

GATMAK - goşmak, garmak; gatyşmak; el gatmak - eldegirmek, gatyşmak.

Bir gün aşymyza awy gatar sen,

Owwal aldap biýrsen baly, dünýä, heý!

Şir her çakda bir aw atar,

Diýr: "Awyma kim el gatar".

GATYLMAK - garyşdyrylmak, goşulmak,garylmak.

Birniçelerniň aşyga, ger awy gatyldy,

Takdyr ezel kätipge neden beýle çatyldy?

GATYR (p. ga:tir) - dogrusy türkmençe - 1) erkek eşekbilen baýtalyň ýanaşmagyndan emele gelen haýwan, olgysyr bolýar; 2) gm. hilegär; haýyn.

Eşekden ulugdyr, gatyrdan kiçi,

ÝÖrise bilinmez yzy Byragyň.

GAFLAT (a. gaFlet) - gapyllyk, habarsyzlyk, bihabarlyk;duýdansyzlyk; gaFlatda ýatmak - bihabar galmak.

Ruz-u şeb gaFlatda ýatyjy bolma.

GaFlat içre gapyl ýatma, turawer.

GAFFAR (a. gaFFa:r) - hudaýyň sypatlaryndan biri-köprehimli, günäni geçiji, şepagatly, ýarlygaýjy.

Barmy günä derdine, ýa, reb, men deý giriFtar,

Bu jürm ile gelip men dergahyňa,ýa,gaFFar!

Keremiň-le, ýa, gaFFar,

Günähim güzeşt eýle!

GAFYR (a. ga:Fir) - günäni geçiji, bagyşlaýjy; doganykabul ediji, hudaýyň epiteti.

Seniň dek gaFyrym bar, jahanda ne gamym bar,

Ne ýüregimde aram, ne köňlüm içre karar.

GAHAR (a. kahr) - 1) zorluk, zorluk etme, zulum, etme;2) eňme, üstün çykma; 3) gazap duýgusy.

Bilgil, uzak gitmez aýy dostlugy.

Gahary gelse, depäň üzre daş döker.

GAHAR ÝuWUTMAK (a-t)- ser. ýuwutmak.

GAHBA (a. kahbe) - 1) erbet gezýän aýal, jelep, loly,köwli; 2) gm. wepasyz, durnuksyz; hilegär, mekir; erbet,ýaramaz; ters; gahba pelek - wepasyz dünýä; gahba jan -durnuksyz jan, mekir jan.

Gahba pelek oýun salar.

Dünýä bir gahba heleýdir adamzadyňgaşynda.

Hormat bilen oýnadarlar gahbany.

GAHR (a. kahr) - gahar, gazap; ser.gahar.

Ezraýyl gahr ile iner şeýtana,

Şeýtan ajyzlaýyp, gaçar her ýana.

- ser. kahhar. GAHHAR (a. kahha:r)

GAÇAR - "gaçmak" işliginiň nämälim geljek zamanFormasy. Bu ýerde substantiwleşip (atlaşyp), düşümgoşulmasyny kabul edipdir; gaçýan wagtda;gaçalgada.

Uçarda, gaçarda - garga, gulana,

Edi ýüz ýaşaman ölmek ýaraşmaz.

GAÇGYN - 1) öz ýurdundan gaçan, öz ýerindengiden; 2) gaçylýan, islenmeýän.

Gaçgynym köplükdir, istegim hylwat,

Maňa hiç jaýy-pynhan tapylmaz.

GAÇMAK - 1) gizlin gitmek, daşlaşmak; jyrmak; 2)çekilmek; azalmak; 3) gm. aýrylmak, bozulmak; 4) gatyylgap gitmek; 5) eliňden ýa-da ýokardan aşakdüşmek.

Indi bildim zamananyň azanyn,

Ýmanlar ýagşydan gaça başlady.

GAŞ D (ga:ş) - 1) gözüň üstünde gyýlyp duran garatüý; 2) ýüzük ýaly bezeg şaýlaryň ýüzüne oturylýangymmat baha daş; gm. öň, barabar, garşy,ýüzbe-ýüz.

jelek gelip, biziň gaşda,

Bakyň, bazygärlik eýlär.

GAŞ DD (a.gaşý) - bihuş bolmak, özüňden gitmek;pars dilinde "gaş" şekilinde ulanylýar; gaş bolmak(etmek) - huşdan gitmek, bihuş bolmak, özüňdengitmek.

Her neFesde nas birle bolmasdyr ki gaş.

Aýdadyr Magtymguly: "Hunhara bolgan naskeş".

- ser. çytmak. GAŞ ÇYTMAK (ga:ş çytmak)

GAÝ - 1) uçut, uçrum, dagyň dik ýokary çykýan ýeri;2) iri we gaty daş; daşlyk uçrum; 3) dag, belentdag.

Seňriklep, abanyp duran gaýalar,

Öňi-ardy, sagy-soly Gürgeniň.

Duranda gaýa dek durup merdana,

Alar ýerden at salyşy gerekdir.

GAÝT (a. ga:et, ks. ga:ýa:t) - ser. gaet.

Diýr, eý şahy-welaýat,

Biz hoşwagt bolduk gaýat.

GEDAÝ (p. geda:) - gedaý, oňşuk-oňalgasyny el seripýa-da gapy gezip toplap oňýan garyp adam, saýyl.

Il gezdikçe, gözi doýmaz gedaýyň.

Seni istän gedalarga zekat husnunda öwladyr.

GEDEM - ulumsy, gopbamsy, boýny ýogynlykedýän.

Geçer ömür, öter bu dem,

Ne ýörir sen gedem-gedem.

Ne tama bar hamr içen gedemden.

GEDI - ser. gidi.

Gedi namart gitse, hyzmat bitirmez,

Gadyr bilmän, mert bahasyn ýetirmez.

GEZ D - gezek, mertebe, gaýta, keren.

Söwdügim, sen günde bir gez ýadyňa salsaň meni.

Şu gez ibermeseň köňlüm hoş olmaz.

GEZ DD - 1) uzynlyk ölçeginiň birligi (takmynan 105sm.barabar); 2) bir hili süýjiniň ady; 3. esse.

Hak ýaratdy şol pisleri,

Segsen gez boldy pesleri.

Barsaň imanyňny alyp,

On bäş gez bize dolanyp.

GEZ DDD (p) -1) ýylgyn, gadymda ýörite ok ýasalýanýylgyn agajy; 2) gm. ok, gezden, ýylgyndan ýasalan ok(ýaý üçin).

Ajal goýmuş ok gezini kerişe,

Bilip bolmaz haçan jana irişe.

GEZGEN - gezen; ýaşan; gezmek işliginiň gadymyortak işlik Formasy.

Eý, jahan mülkünde gezgen sereFraz,

Bir bende men, köp sezleýip bilmen, az.

GEZEMEK - çenemek, dogrulamak, uzatmak, tüpeňiatmak üçin uzatmak, tupeň çenemek.

Etmiş ýaşly gardaş, girmegil ýaýa,

Okuň ýola düşmez gezemek bilen.

GEZMEK - aýlanmak, gezelenç etmek; ýaşamak, wagtgeçirmek.

Hudanyň penasynda

Gezerdim sähralary.

GEÝGÜZMEK - geýdirmek, geýindirmek, egin-başlyetmek; geýgüziban - geýdirip, geýindirip.

Ziba boýuga geýgüziban hylgaty-şahy,

Bagzyny görüň, biser-u saman bolup ötdi.

GELGISI - "gelmek" işliginden iş ady; gelmegi,gelmekligi.

Garrylyk gelgisi bir gün apaty,

Ýigitlik gitisi bir gün kuwwaty.

GELLE (p) - süri, topar, ser. gele.

- çopan, süri çopany GELLEBAN (p. gelleba:n)(goýun, sygyr, düe we ş.m. sürüleriniň çopany).

Gelleban arbaba dönüp, bolmuş arbaplaremir,

Şahlara bolaz itagat, ili näFerjam olur.

GELMEZEM - gelmerin; "gelmek" işliginiň nämälimgeljek zaman Formasy.

Magtymguly aýdar, bir zat bilmezem,

Işlwr bardyr, öhdesinden gelmezem.

GENDE (p) - porsy, erbet ysly; pis, hapysa.

Ýby aýdar "Men gende,

Üstüme münen bende,

Azabym köpdür günde,

Günüm arman içinde.

GENDELIK - pislik, ýaramazlyk, gyňyrlyk.

Hasylym usýandyr gendeligimden,

Ölüm asan erer zindeligimden.

GENJI-BIjAÝN (p. genj-e bi:pa:ýa:n)- ser.genç.

GENJI-KARUN (p-a. genj-e Ka:ru:n)-ser.karun.

- ser.genç. GENJI-KÄN (p. genj-e kä:n)

GENJI-NAHAN (p. genj-e naha:n) -- ser.genç.

GENJI-ÄLEM (p. genj-e a:lem) -- ser. genç.

GENÇ (p. genj) - baýlyk, pul, hazyna, mal, döwlet,tylla-kümüş gaznasy, bir ýerde gizlenip goýlantylla-kümüş we göwher; genji-bipaýan - hetdenaşa känbaýlyk, aňrysy-bärisi ýok baýlyk.

Her köşeýi-weýranadan,

Sed genji-bipaýan çykar; genji- kän - köp baýlyk, känpul-baýlyk.

jelek, maňa mal berer sen, ol genji-ken gerekmes;genji-nahan - gizlin hazyna, gizlenp goýlan baýlyk. Käbirhalk düşünjesine görä, gizlin genjiň üstünde göýeýylan ýatýarmyş.

Döwlet üçin baksaň, döwlet humaýa,

Genç üçin syhr okyp, mara ýüz ursaň; älem genji -dünýä baýlygy.

Boýny renbe-ben hinji,

Gymaty älem genji.

GEŇ - seýrek, täsin, enaýy, taň, haýran ediji.

Aş, suw bilen gerçe tapar ten maza,

Şirin sözdür jan gulagna geň maza.

GEŇEŞ - maslahat; sowet, bir mesele baradamaslahatlaşmak, Bu söz pars diline girip, "kenka:ş"şekilinde ulanylýar.

Namart otyr, geňeş eder zen bile,

Goç ýigitler zen geňeşin aňlamaz.

- giňelmek, ýaýramak, ýazynmak. GEŇRENMEK

Bir menzildir, üç gün iýip-içensoň,

Ornaşyp, geňrenip, biliň açnsoň,

Üzeňňiň çekerler tört gün geçenson,

Bäş günden ýokary myhman eglenmez.

GEjLETMEK - 1) gürrüň berdirmek, söz sözletmek,2) çykyş etdirmek; 3) gm. käetmek.

Ýigit bar, gepletseň, çölüň haýwany,

Ýigit bar, gepletseň, janyň söeni.

GER (p) - "eger" sözüniň gysgaldylan Formasy.

Ger diýseler küFr olur, eşýa senden halydyr.

Erada diýarynda, ademde guluň boldum,

Ger pany-ýu, ger baky, her kanda guluňboldum.

- 1) agyr, götermesi kyn; 2) gymmat, GERAN (p. gera:n)bahasy ýokary.

jürhatar, ol ýol ýyrak, yşkyň geran, kuwwatymaz,

Duşmuşam bir müşgile, sen-sen bu işeçäresaz.

- aýlanýan, dolanýan, dolanyş; GERDAN (p. gerda:n)gerdana düşmek (geçmek) - dolanmak, aýlanypbaşlamak.

jelek gördi, gorkup düşdi gerdana.

Gökde pelek gerdandyr.

Gerdany keç gahba pelek elinden.

- 1) gezme, gezim; aýlanyş; hereket; akym GERDIŞ (p) 2) bir zadyn öz töweregine aýlanmagy; döwran gerdişi -durmuşyň akymy.

Döwran gerdişinde gapyl adamyň,

Üstünden salar sen ýoly, dünýä, heý!

gerdişi-çarh - durmuşyň aýlanynyp durmagy,aý-günüň gelip-geçip durmagy.

Ýrlar, gerdişi-çarhyň elinden,

Bu meniň ýüregim para-paradyr.

Bakyň bu eýýamy, görüň gerdişin.

GERDUN (p. gerdu:n) - 1) pekek, dünýä, asman; 2)takdyr, täleý, ýazgyt, maňlaý 3) aýlanýan, çarh,tigir.

Gerdana gelip gerdun, ýörür mydamsernegüwn.

Gerdun öýüniň hemme işi jana gelendir,

Yşk birle höwes ikisi hemhana gelendir.

GERIM (p. germ) - 1) yssy, gyzgyn; 2) gm. açyk ýüzli;gerim eýlemek (etmek) - gyzyşdyrmak, gyzdyrmak.

Germ eýlediň, pelek, sen bu bazaryň,

Maglumdyr ki, bu söwdada utar sen.

GERKEZ - gökleňleriň bir taýpasynyň ady.Magtymguly şol taýpadan bolupduyr.

Bilmeýin soranlara aýdyň bu garyp adymyz,

Asly gerkez, ýurdy Etrek, ady Magtymguludyr.

GERMEK - 1) asmak, ýazyp goýmak; 2) ýaýmak,uzatmak; el germek - 1) el uzatmak; 2) gm. haýyş etmek,kömek soramak.

Ýlançyda aýlanyp, altmyş ýana el gerdiň,

janyny baky bildiň, ýel deý ösdüň, ýüwrüdiň.

GERT (p. gerd) - tozan, çaň, gum, toz, gubar (ser.).

Yşk duş bolsa bir merde,

Toz bolar, döner gerde.

Horasanyň häki-gerdi bilinmez.

GERÇE (p) - pars dilindäki "egerçe" - sözüniňgysgaldylan Formasy; eger-de , eger hem; şeýle-de bolsa,emma, welin.

Hudawend-a, gerçe nebsim ýamandyr.

Gerçe oldum günäkär,

Sitr eýle aýbym, setdar!

Gerçe yşkyň derdidir diwanaýy jan apaty.

GERÇEK - 1) hakyky, dogry, düz; edermen; 2) pir,işansopularyn ýolbaşçysy.

Mollalar ahyret sözün söýlärler,

Müňkür olma, gerçek işdir, eýlärler.

Bir biçäre görse - duran telmuryp,

Anyň işin gaýat gerçek ýer çeker.

GETIRGEN - getiren; getirmek işliginiň gadymy ortakişlik Formasy.

Buýurdy tört atla-"eltiň, tabşyryň,

Getirgen jaýyňda goýgul!" diýdiler.

GIDEM - "gitmek" işliginden; gideýin. Işligiň buýrukFormasynyň birinji ýönkemesiniň birlik sanynyňgörnüşi; many tarapdan isleg aňladýar; goýmaz gidem -goýmaz gideýin, gitmege goýmaýar.

Kysmat olmaz gidem uzak ýollara,

Nesip goýmaz gidem, ýolum baglar heý.

GIDERMIŞ - gider eken, gidýän eken; gitmekişliginiň hekaýa öten zaman Formasy.

Imdi geldik, mü'mün gullar nedermiş,

Kaýsy işde, kaýsy ýollan gidermiş.

GIDI (p. gid we "i" degişlilik goşulmasy) - 1) namart;pes, bigaýrat; 2) galtaman; boş, bolgusyz.

Söz pähm etmez akmak-gidi,

Öz ýanyndan tilli görner.

GIEW - köreken, durmuşa çykan gyzyň adamsynagyzyň ene-atasynyň we garyndaşlarynyň berýän ady,damat (ser).