Magtymgulynyň Düşündirişli Sözlügi, Türkmen ýazyjysy Nurmuhammet Aşyrpur (Aşyrpur Merdeow) tarapyndan ýazylyp birinji jildi 1997 ýylda Eýranyň Gunbedkabus şährinde çapa berildi

Giýewlere köňül bermäň

Bir dogan zürýatça bolmaz,

GIL (p) - palçyk, laý; gum.

Gül ýanyp, kule dönmüş,

Niçeler gile dönmüş.

- şikaýat, zeýrenme, närazyçylyk, dilgirlik; GILE (p)käýinç, göwün-garyn edinmeklik; gile etmek - şikaýatetmek, zeýrenmek, närazyçylyk bildirmek.

Adamzat ähline etmäwer gile.

Gile eder senden janyň, gybatkeş!

GIRDAj (p. gird+a:b) - 1) derýada suwuň aýlanypakýan çuň ýeri, burgun; 2) gm. hatarly ýer, howplyýer.

Gämide hüşgär oturgyl, girdaba gelmesdenburun.

Girdaba uçraşar häzir bolmaýan.

Ý girdapmyň, ýa burgunmyň, näme sen?

GIREH (p) - 1) düwün, ýüpde, tanapda we agaçşahasynda emele gelýän düwün; 2) bag, baglanyşyk; 3)buýra (mes. saçda).

Ukdaýy-lebden gireh aç nükteýi-towhyt ile,

Göz açyp saňa dilin herze gülmesden burun.

Bu dünýäniň jepasyndan girehler düşdigaşyma.

GIRIBAN (p. geri:ba:n) - ýaka, geýimiň ýakasy; çäkigiriban - ýakanyň ýyrtylmasy; gm. ahy-nala.

Ahy-ataşbar ile çäki-giriban eýlegil.

Bir niçe mejnun kibi çeki-giriban anda bar.

GIRIFTAR (p. giriFta:r) - 1) duçar bolma, sataşma;bendiwan, bagly; 2) tutulma,ele düşme;

giriFtar bolmak (galmak) - tutulmak, duçar bolmak,sezewar bolmak, sataşmak.

Howaýy-höwesge boldum giriFtar.

Yşk derdine düşdüm, galdym giriFtar.

Mansur belasyna bolsaň giriFtar;

giriFtar eýlemek (etmek) duçar etmek, sezewaretmek.

Bir zalym golunda eýläp giriFtar,

jermanda goýmagyl, ýazüljelalym.

GIRIGTARY-SAKAR KYLMAK (p-a-t. giriFta:r-e sakar - ser. sakar. kylmak)

GIRMEK (gi:rmek) - 1) bir zadyň ýa-da jaýyň içinegeçmek, dahyl (ser.) bolmak; 2) kabul edilmek, göterilmek;3) goşulmak.

Tamam olturdylar, mejlis gurdular,

Oglan maňa ara girgin diýdiler.

- aglaýan, eňreýän; aglaýan GIRÝN (p. gerýa:n) halda, aglap; agyly, gözýaşly; girýan bolmak - aglamak,eňremek.

Asman ahym görüp, girýana geldi.

Jismim kebaba döndi, girýana boldum imdi.

- ser. girýan. GIRÝNA (p. gerýa:ne)

GITGISI- "gitmek" işliginden ýasalan iş ady; gitmegi,gitmekligi.

Garrylyk gelgisi bir gün apaty,

Ýigitlik gitgisi bir gün kuwwaty.

GIÝ (p. giýa:h) - ösumlik, ot.

Gögermedik giýalar, gögerip rowan peýda.

Giýalar guryýyp, derýalar kepär.

GOWGA (a-p, gawga:) - 1) köp adamyň ýynanan ýeri,pes we bulagaýlyk edýän adamlar; 2) jars dilindegalmagal, uruşda ýa-da adamlaryň ýygnanan ýerindäkigalmagal, gykylyk; topalaň, dawa, jenjel.

Bu dünýäniň gowgasyna baş urma,

Ol gowgaýa girseň çykabilmez sen!

GOWGA SALMAK (a-t, gawga: salmak)- 1) ser.salmak.

GOWS D (a. gaws) - 1) kömek, ýardam, dadaýetişýän, kömege gelýän; 2) sopularyň iň uly piri bolankutbul-aktabyň (ser.) sagy we solunda bolýan ikişahsyetiň biri, beýleksiniň ady Gyýasdyr. Bu sözlertürkmen edebiýatynda Kowus we Kyýas şekilinde hemgabat gelýär.

Gows äre barabar bir kimse ýokdur,

Terki-dünýä bolup, çykyp oturmyş.

Kowus, Kyýas, Musa, Ymran, şypa ber!

GOWS DD (a. gaws) - ýüzmek, suwa çümmek."Guwwas" sözi şundandyr.

GOWUS (a. kaws, ks. akwa:s) - 1) ýaý, keman; 2)şemsi (Gün) aýlaryň dokuzynjy aýynyň ady.

Magtymguly aýdar, Rum dek oýanmaz,

Isgender gowusdyr, döwülmez, synmaz.

GOWŞAMAK - 1) berkligi peselmek, pugtalygyaýrylmak; 2) gm. ýatyşmak, peselmek,köşeşmek.

Gowşar süek, alar göz,

Ýüz müň endişä ýetdiň.

GOJALMAK - garrymak, haldan düşmek,güýç-kuwwatyň gaçmak.

Gojalar sen, görküň ýüze myhmandyr.

Gojaldykça, gider süňňüň kuwwaty,

Ýigitligiň zory dyza myhmandyr.

GOýgujy - goýýan, ýerine ýetirmeýän, etmeýän,berjaý etmeýän.

Aldanyp, girmegil şeýtan sözüne,

Allanyň emrini goýgujy bolma!

GOÝMAK - 1) ýerleşdirmek; 2) terk etmek; 3) almak,kabul etmek; 4) tutmak; duçar etmek; 5) besetmek.

Şirin-şirin salar hasaba dünýä,

Ajy-ajy goýar azaba dünýä.

GOÝMUŞ - "goýmak" işliginiň kem işlik Formasy;manysy öten zamany aňladýar; yp-ip; goýupdyr.

Resululla goýmuş adyn Azady,

Atam - Döwletmämmet molla haky çün.

GOÝR (go:ýr) - "goýar" sözüniň gysgaldylangörnüşi. Bu sözüň gelýän goşgusy Magrupynyňkybolmagy çak edilýär.

Ölenden soň şah-u geda bary bir,

Mundan her kim buldujagyn goýr gider.

GOL (go:l) - meýdan, giň oý, ýer, oba.

Bir elli agaç ýollar anda bar.

Döw-peri mesgeni gollar onda bar.

GONAK - myhman; gonak barmak - myhmanbarmak.

Bir ak öe gonak barsaň,

Asla almaz ol myhmany.

GONMAK - 1) ýerde oturmak, howadan ýere düşüpoturmak; 2) bir ýerde ornaşmak.

Akyl, pikir et her kaçan,

Ýüz gonan bar, ýüz geçen.

GOjMAK - 1) turmak, ýerden galmak, aýak üstünegalmak; 2) gaçmak; soýulmak; 3) döwülmek, döwlüpaýrylmak.

Ynanmaýan kapyr, ýaranlar,

Her kim bir suratda gopsa gerekdir.

GOjUZ - 1) türkmen gyzlarynyň agyz bilen çalýandemir dilli saz turaly; 2) asly manysy türk dilindegawun-garpyz ýaly bakça önümi.

Gulgula düşdi gopuz hem düşdi çeňi jeň,

Çeň şowkundan ol nigär ne nalaga düşdi naý.

GOR - 1) guşak, bag, kemer. uçgur (asly içgor) sözi-deşundan emele gelipdir; 2) ýarag.

Toba gorun mäkäm bagla,

Kyrkyňa gelmesden burun.

GORGAN - asly "gurmak" sözünden; 1) gala, berkitme;diwar; 2) köşk; erkli gorgan - köşkli gala; humaýungorgan- ser. humaýun.

Humaýun gorganyn saldyran Hamun,

Kany dünýäni dört bölen jeridun.

Erkli gorgan, agyr dalda,

Şerigatyň galasydyr.

GORKY - howp, wehim, bim (ser.), hatar zerarly ýüzeçykaýan düýgy.

Elwan tagam iýip, al-ýaşyl geýip,

jarahat ýatyr sen, gorkyny goýup.

GORjAK - 1) köwlen ýer, çüň çukur ýer; gorp ýer;uçut; 2) gm. howply ýer; pes ýagdaý.

Etilmemiş şunkarym, gamyş ganat ak türpek,

Dünýä meni taýdyrdy, bir ýanym etdi gorpak.

GORÇY - ser. sypahy.

GOÇ - 1) erkek jynsly goýun we keýik; şahly goýun; 2)gm. edermen, batyr; bu söz pars diline girip gu:ç şekilndeulanylar; goç ýigit - gaýratly ýigit, gerçek ýigit, batyrýigit.

Tä ölinçä goç ýigitden

Myzrak, tir-keman gitmezmiş.

GOÇAK - 1) edermen, batyr, gaýratly; 2)uly.

Goçaklara ýasaw guni,

Gurda goýmaz şir awyny.

GOÇAN (p. ku:ça:n) - ser. kuçan.

GOÇGAR - 1) goç, uruşdyrylýan iri goç; 2) gm.edermen, batyr.

Otlaýyp-suwlagan arşy-aglada,

Goçgarlar gönderip, kyldyň azada.

- iki eliň aýasyny birleşdirip tutanyňdaky GOŞAWUÇemele gelýän el arsyndaky boşluk.

Gam astynda ýatyp sen, ne muňa melhembardyr,

Goýmaz gözün dolmaga, bir goşawuç gumbardyr.

GOŞLAMAK - münülýän mallaryň birini münüp,başga bir maly idip alyp gitmek; eýelemek.

Kimse adam ýykyp, mimse at goşlar,

Abyraý tapmasa, paýa seretmez.

GOŞMAK - 1) üstüni artdyrmak, üstüni ýetirmek; 2)gatnaşyk etmek, girişmek; baş goşmak - iş salyşmak,gatnaşyk etmek.

Namart bilen uzak ýola gitmegil,

Baş goşawer bir töwekgel mert bilen.

Görüň bu gahba pelegi,

Awy goşar aşymyza.

GOÝuN - 1) goşa toýnaklylar toparyndan bolup, et,suýt, ýüň üçin saklanýan öý haýwany; 2) gujak.

Bakdy goýnun Şugaýbyň ýedi ýylMusa-Kelim.

Dilegçi dermanda, baý ýok, ýoksul ýok,

Barçasy ýer goýnun guçup baradyr.

GOÝSY - "goýmak" işliginiň geljek zamanFormasynyň manysyny berýär; goýjakdyr.

Häzir bu pikre gider sen,

Bir gün derde goýasydyr.

GÖWDE - göwre; jeset.

Degse jana garrylygyň zäheri,

Bozuk bolar köňül-göwde şäheri.

GÖWEÇ - içinde gyzyl-kümüş eredilýänzergärleriň iş gaby, guraly.

Belent daglar, beýikligňe buýsanma,

Göweçde suw bolan zer tek bolar sen!

GÖWRE - beden, adamyň tutuş bedeni,göwde;jeset.

Öýüne barsanyz, bir binyzyň,

Göwresi gysylar, köňli dar bolar.

GÖWÜS - 1) gursak, syna; 2) emjek, mäme.

Köňli giň, göwsi meýdanly.

Başyň göge, göwsüň ýele göterme.

GÖWHER (p. gewher, a. jewher) - 1) almaz, ýakut,piruza ýaly gymmatbaha daş; 2) her bir zadyň asly, gelipçykyşy; 3) gm. çuň manyly söz.

Göwher, ýakut ýar boýnunda.

Eý, lagly-lebi göwher,

ummana gözüm düşdi.

GÖGERMEK (gö:germek) - 1) ýerden çykmak, ösüpbaşlamak; 2) gök renke öwrülmek; 3) gm. döremek,peýda bolmak.

Doga bilen är gögär,

Ýgmyr bilen ýer gögär.

GÖGERÇIN (gö:gerçin) - düz kepderi, gögümtil külrenkinde bolan meýdan kepderisi.

Bir bölejik gögerçin,

"Huw!" diýr harman içinde.

GÖZ SALMAK- ser. salmak.

GÖZ ETMEK- görelde bolmak, görkezmek.

Owwal Magtymguly, özüň düzetil,

Özüňni sen özgeler göz etgil.

GÖZGI - aýna, ýüz görmek üçin ulanylýanaýna.

Içiň şerden sakla, gybatdan tili,

Saklamasaň, köňül gözgiň zeň bolar.

Köňül gözgüsine ýaryň adyny,

Hekgak dek eýleýip gazmaly boldum.

GÖZDEN SALMAK- ser. salmak.

GÖZEMEK - gözlerini daňyşdyrmak, çuwal, horjun,galbyr, elek ýaly gaplaryň deşiklerini-gözlerini baglamak,daňmak.

Akmaga iç berip, syryň paş etme,

Galbyrda suw durmaz gözemek bilen.

GÖZLEMEK - 1) seretmek, bakmak; 2) seresapbolmak, garamak, göz-gulak bolmak, esewan bolmak.

Asyl owuç gumdur, dem bir nepesdir,

Özüňe bir gözle işiň hebesdir.

GÖZLEŞIK - garaşýan, aňtaýan.

Bilbil aýdar keşigem,

Bahara gözleşigem.

GÖZLI ATA- atalaryň tire başlygy. Asyl ady Hasan, ulysopularyň biri. Takmynan 1310-njy ýylda doglan. HojaAhmet Ýsawynyň taglymatyny dowam etdiripdir. KöplençWas bilen Balkanda ýaşapdyr. Onuň mazary Krasnowdskşäheriniň 150 km. demirgazyk-gündogarynda ýerleşýär,aýalynyň ady Aksyl mama, onuň mazary-da şol ýerde.Olaryň perzentleri: Nur ata, Omar ata we Ybraýym (Ywyk)ata. Gözli ata barada köpräk maglumat üçin seret:S.M.Demidow. Turkmenskiýe owlýady, "Ylym" neşirýaty,Aşgabat, 1976, 141-158 sah. Gözli ata kä erde Gözlikata-da diýilýär.

Sen Gözli ata bolsaň, biz gerkez ili,

Çöl ýerde gezer sen, ýat edip ýeli.

Gözli ata, Baba Selman, şypa ber!

GÖÝÄ (p. gu:ýa:) - hamala; ýaly , dek, kimin, kibi;edil; tüýs. "Göýä" deneşdirme we meňzetme kömekçisihökmünde ulanylýar; göýä murgy-säherdir - ertir irden(saýraýan) güş ýalydyr.

Göýä murgy-säherdir, şeb suhan eýlär agaz,

Bag içre bilbil olup, okyr nagma hezar saz.

GÖK (gö:k) - 1) asman; 2) asman reňkine meňzeşreňk.

YsraFyl sur çalsa, ýer, gök egilse,

Şeýtan sar-sar ursa, daglar ýykylsa.

GÖKBAÝYL (t-a. Gökba:ýyl) - köne düşünjeleregörä, üçünji gat asmanyň perişderiniň iň ulusy; ser.Kaýdum.

jerişdesi bardyr bürküt suratlyg

Beýikleri bardyr Gökbaýyl atlyg.

GÖKJEK - görçek, gözel, owadan, görkli.

Nebsiň aýdar: joş bolsam,

Gökjeklere duş bolsam.

GÖKLEŇ - türkmen taýparynyň biriniň ady.Magtymguly şolardan bolupdyr.

Çöle çykar bolsa, meňzär

Keýige, gulana göklen.

GÖNDERMEK - ibermek, ugratmak, ýolasalmak.

Galam alyp, namany gönderdigim bilmeziň?

EFsun urup, hüthütni inderdigimbilmezmiň?

GÖNENMEK - 1) hezil etmek, lezzet tapmak; 2) üpjünbolmak, ýeterlik kanagatlanmak.

Zaty egri gönenmedi,

Asly dogular dänmedi.

GÖR (p. gu:r) - 1) mazar, gabyr; 2) wagşy eşek,gulan.

Ýt edip gör-u kyýamat, ýygla daýym halyňa,

Bir nazar sal, mä'menden geçip, özahwalyňa.

GÖRGEÇ - görmek işliginiň gadymy hal işlikFormasy; görüp.

Düşdi bir hoşluk jahana nusaratyň görgeçresul,

Sernegüwn boldy senemler lemgatyň görgeçresul.

GÖREÇ - göz, gözüň ortasyndaky garagy.

Gara daşdan gara gylny saýlan göz,

Çöňňeler görejiň, göze myhmandyr.

GÖRK - gözellik, owadanlyk, görmegeýlik.

Guba juwan, guwanmagyl görküňe,

Gojalar sen, görküň ýüze myhmandyr.

GÖRKANA (görka:na) - gözel, görkli, görçek,owadan.

Bir ýar bergil etli-ganly...

Dil bilen, akly kemally,

Ýüzi hem bolsun görkana.

GÖROGLY - Ýkyn Gündogada we Orta Aziýadagiňden ýaýran epiki-Fol'klor ýadygerligi bolan "Görogly"eposynyň baş gahrymany. Bu eposyň hemmewersiýalarynda baş gahrymanyň türkmeniň teke-ýomuttaýpasyndan bolandygy görkezilýär. Görogly halkyňar-namysy ugrunda göreşýär. Eposyň iň gadymy arhaikelementleri türkmen "göroglusynda" gabat gelýär.

Görogly dek dagdan-daga ugrasam,

Ý reb, habar bilerinmi, ýar, senden.

GÖRSETMEK - görkezmek, äşgär etmek.

Nykabyn ýüze salan,

Ýüz görsetip, jan alan.

GÖRÜM - 1) görelde, edep, ahlak, terbiýe, göreldealaryk zat; 2) görk, görnüş, syrat.

Halaýykda görelde ýok, görüm ýok,

Baýlarynda sahawat ýok, berim ýok.

GÖRÜSTAN (p. gu:rista:n) - mazarçylyk, gabrystan,gonamçylyk.

Hezreti-Isgender, kany süleýman,

Ahyrynda boldy jaýy görüstan.

Görüstany gör-de, otur, pikir eýle.

GÖSTERMEK - 1) görkezmek, salgy bermek; 2)aňlatmak, öwretmek; 3) delil bolmak; 4)bellemek.

Garky-zelalat boldum, hedaýatny sen göster,

Ne derwüş men, ne molla, ne sopy-ähli-destar.

GÖTIN (göti:n) - arka, arkan, yzyna, yza, öwrülme,götin döwlet - ters dölet, azalýan döwlet, pese düşýändöwlet.

Aňyrsyzy azdyrar,

Götin döwlet-baş gitmek.

GÖHERT - arwanadan bolan düýäniň birhili.

Gürbeden şir olmaz, göhert ner olmaz,

Her daş göwher olmaz, misden zer olmaz.

GÖÇ (p. ku:ç) - 1) bir ýerden başga ýere göçüpgidýän topar ýolagçylar; 2) küşt oýnunda bir gezekedilýän hereket, oýun.

Çekiler kerwenler, ýörir hatarlar,

Bir yzy üzülmez göçdür, ýaranlar!

GÖÇMEK - 1) bir ýerden ikinji ýere barmak, gitmek;2) küşt oýnunda bir hereket etmek.

Gelen geçer, gonan göçer, adamzat,

ÝÖri, sen hem bir menzile ýeter sen.

GÖŞT (p. gu:şt) - et, mal eti, goýun eti.

Bişgeý elwan el degmeýin aşlary,

Gudrat bilen birýan göştleri.

GUBA - 1) ak ýüňli inen düe; 2) gm. ak, owadan,görmegeý; 3) gyzgylt-goňur reňk.

Kölde guba gaz ýöreýip,

Suw seslener gamyş bile.

Guba juwan, guwanmagyn görküňe,

Gojalar sen, görküň ýüze myhmandyr.

GUBAR (a. goba:r) - 1) çaň, tozan, gum; 2) gm. gaýgy,gam; dert; zyýan; 3) kine; kitüw; gubar inmek (tutmak) -güýji gaçmak, gözüň öňi ümezlemek; göz öňüniperde tutmak.

Gulaklarym gapylyp, gözlerim tutdy gubar.

Ornuna elter any, ger degse gubar, eý, dost.

Gubar göçsün, älem gerdi gaçylsyn.

GUBARLANMAK (a-t. goba:r+lanmak) - kütelmek,güýji gaçmak, öňüni perde tutmak (göz hakda).

Kuwwat gitdi, gubarlandy gözlerim.

Münberim azany - Azadym kany?!

GUBUR (a. kobu:r, bs. kabr) - gabyrlar, mazarlar, ser.gabyr.

Bu söz köplük sanda bolsa-da, türkmen dilindeköplenç birlik san manysynda ulananylýar.

Gubur bolar bir gün basan gadamyň.

Ahyry möwt-u gubur, bu boş hyýalyneýlerem.

GUANMAK - buýsanmak, begenmek,şatlanmak.

Şeýtan ara düşer, goýmaz erkiňe,

Guba juwan, guwanmagyl görküňe.

GUWWAS (a. gawwa:s) - suwuň duýbüne çümýän,deňziň diýbünden sadap, merjen ýaly gymmatbahazatlary almak üçin suwa çümýän adam, wodolaz(r).

Bolmuşam guwwas-u ýüzmüşem köli.

Anda guwwas bolup, ýüzmeli boldum.

GUGARMAK (gu:garmak) - boşap galmak, hiç zatsyzgalmak, taňkyrap galmak.

Tomaşaly däli dünýäniň ýüzi,

Gugaryp boş galar, halydyr, haly.

Gugaryp galar sen, haly dünýä, heý!

GUDA-GAÝYN (guda+ga:ýyn) - gyz çykaran maşgalabilen şol gyzy gelin edinen maşgala arasyndaky ýakynlykaragatnaşygyny aňladýan söz düzümi.

Kösti ýeter bir gün, ýalan diýmäňler,

Guda-gaýyn bolup, bela duş bolmaň!

GUDAZ (p. goda:z) - ser. güdaz.

GUDRAT (a. kodrat) - 1) güýç, kuwwat, başarjaňlyk;2) hudaýyň güýji; 3) gurp, baýlyk güýji;gudratly-güýçli.

Eýa kadyr, senden gudratly kim bar,

Keremiň güýçlüdir, günähim bisýar.

Kerem eýle, ýa reb, gudratly subhan!

GUDUK - 1) guýy; çeşme; 2) kürre, eşekkürresi.

Weýil diýen guduk dowzah astynda,

Nagra tartar terazuwban kastynda,

Gelen guduk üste durdy telmurşyp,

Ady belli, arap tilli söwdügim.

GUENDE (p. gu:ende) - ser. gü'ende.

GUIÝ (p. gu:iýa:) - göýä, hamala.

Guiýa beýtil-hazan men, şat gelen gamnäk ola,

Tä haýaty-panyýan, synam seniň çün çäkola.

GUÝMAK - gowrulan una azajyk ýag, suw garylyptaýýarlanýan nahar; bulamak.

Gusdurmany goýmaz diýrler,

Guýmak iýsen gul biläni.

GUKLAŞMAK (gu:klaşmak) - gygyryşmak, "guk" edipses çykarmak, çygyrmak.

Baýguşlar guklaşyp, itler üýrüşip,

Ne şirler galypdyr, jeýran geçipdir.

GUL D (p. gu:l) - 1) döw, ertekilerde duş gelýänbetgelşik we betşekil ynsana çalymdaş janawar; 2)garankyda we ýekelikde ynsanyň gözüne görünýänhyýaly zat; 3) gm. uly beden, äpet göwre, gorkunçgörnüş.

Bir elli müň agaç ýollar anda bar,

Döw-peri mesgenli gullar anda bar.

GUL DD - 1) ýesir; tussag; uruşda ýesir alnyp, soňbaşga birine satylan adam; 2) hyzmat üçin satyn alnanadam, bende, gulam, hyzmatçy; 3) ýaradylan,mahluk.

julsyratdan asy gullar bir gadam ýol deýn geçer.

Her başda bir hyýal bar,

Gul özüni ig saýar.

GUL DDD (a. goll) - zynjyr, boýun zynjyry; zyndandaoturanlaryň boýnuna ýa-da el-aýagyna urulýanzynjyr.

Mubaryzlar tutabilmez özüni,

jil hem durar, baglasalar gul bile.

GUL SÜLEÝMAN- ser. Bakyrgan.

GULAN - gylýallar maşgalasyndan bolan eşegemeňzeşrek ýabany haýwan.

Ýýlada, ýylky içinde,

Boz gulan, taýlar iňňilder.

Çöle çykar bolsa, meňzär

Keýige, gulana gökleň.

GULATY - otriçatel' häsiýetli bir guşuňady.

Gulatynyň saýasynda ýatynçaň,

Bürgüt penjesinde galan ýagşydyr.

- 1) galmagal; başagaýlyk; GULGULA, GULGUL gürrüldi; 2) ses, owaz; 3) bir gapdan suw dökülende ýa-dasuw gaýnanda çykýan ses; 4) dabara.

Ne gulgula hem diwanlar guruldy,

Ança şahy-sahypkyran geçipdir.

Gulgula düşdi gopuz hem düşdi çeňi jeňe.

GULZUM (a. golzom) - 1) asly grek sözi bolup, Gyzyldeňze aýdylýar. Gulzum aslynda Gyzyl denziň kenaryndaMüsürde Nil derýasynyň aýagynyň ýakynynda ýerleşenşäheriň ady bolup, hezret Omar ibn Hattabyň zamanyndaweýran edilipdir. Şol şäheriň ady bilen baglanyşyklyGyzyl denze-de Gulzum ady berlipdir. Gulzum deňziArabystan, Müsür we Sudanyň arasynda ýerleşýär; 2)Kaspi deňziniň gadymy atlarynyň biri.

Türkmenler, baglasak öir-bire bili,

Gurudarys Gulzumy, derýaýy-Nili.

Ol kim idi dünýäde Gulzum derýadan geçdi?

GULLA (a. kolle, ks. kolal) - 1) dagyň iň beýik depeai;2) beýik bina, beýik jaý; 3) käbir jaýlaryň depesindesalynýan beýik çykyndy.

Luw ýylynda düşdi magraç gullasyna,

Byrag münüp çykdy arş pellesine.

GULLAK - hyzmat; bolç, iş.

Mü'mün bolsaň, kyl gullugyn hudaýyň,

Bäş wagt ýada sala-sala gider sen.

- ser. gylman. GULMAN (a. gyma:n, bs. gola:m)

GUM - toprak, tozan.

Görer gözüň görkli göwräň gum bolar,

Dahan gider, dendan düşer, til galmaz.

GUMRY (a-p. gomri:) - gögerçin, kebderä meňzeş,ýöne ondan kiçiräk gyzgylt kül reňkinde bolan birguş.

Asla seni görmemişem, dildarym,

Gumrumy sen, bilbilmi sen, näme sen?

GUNDALMAK - gundaga dolanmak, çaganyň gundagadolanmagy.

Dokuz aýy ötürip, inip jahana geldiň,

Emip eneň süýdüni, gundalyp, dona geliň.

GUNÇA (p. gonça) - entek doly açylmadyk gül, dolyaçylmadyk gül naýçasy, gül gozasy; gunçaýy-handan -gm. açylan gunça, şat, göwni açyk.

Mejnuny görüň çäki-giriban bolup ötdi,

Leýlini görüň, gunçaýy-handan bolupötdi.

- ser. GUNÇAÝY-HANDAN (p. gonça-ýe handa:n) gunça.

GUjBA (a. kobbe) - 1) gümmez, ýarym tegelekşekilindäki jaýyň ýokarysy; 2) gyzlaryň börükleriniňbezegi; gupbatyl-yslam - 1) yslamyň gupbasy; 2) Buhara,Balh we Basra şäherleriniň lakamy.

Gupbatyl-yslamda, Jeýhun bahrynda,

Meniň sahypjemalymnygördüňmi?

- ser. GUjBATYL-YSLAM (a. kobbetil-ysla:m) -gupba.

GURABA (a. goraba:, bs, gari:b) - ser. garyp.D

GURBAN (a. korba:n ks. kara:bi:n) - 1) hudaý ýolundasoýlan janly, hudaý ýolunda berilýän sadaka; 2) birzadyň ugrunda pida bolma; gurban kylmak (etmek) - püdaetmek; hudaý ýolunda janly soýmak, sadakabermak.

Dünýäde ilkinji gezek gurban edilenler hezret Adamyňiki ogly bolupdyr. Şondan soň Nuh galagoply tupanybaşdan geçirip, hudaý ýolunda köp janly gurban edýär,olary ýörite bellenilen ýerde ýandyrýar. Nuhdan soňYbraýym hudaýa ýakynlaşmak maksady bilen adamlaraçörek, dürli tagamlar paýlaýar. Emma Allatagala oňa"ogluňy gurban et" diýip buýruk berýär. Haçan-daYbeaýym ogly Ysmaýyly ýatyryp, bogazyna pyçakgöýanda kesmeýär, hudaý onuň gurbanlygyny kabuledýär, Ysmaýylyň deregine bir goýun öldürmegibuýurýar. Şol döwürden başlap, adamy gurban etmeklikdäbi galdyrylýar. Şondan soň Musa pygamber gurbanlyketmegi ikä bölüpdir.

Şolaryň birinde gurban edilmeli maly çöle kowupgoýberýän ekenler. Araplar-da şu däbi ýewreýlerdenkabul edip, şolara öýkünipdirler. Emma yslam dorändensoň bu däp gadagan edilipdir. Hristianlarda gurbanlygyňözlerine mahsus däbi bar. Yslam dininde-de gurbanlygyňýörite däpleri bar. Ol gurban edilýän mayň etiniýakmaklygy gadagan etdi. Tersine, öldürilýän malyňetini garyp-gasarlaryň arasynda paýlamaklyk däbinigirizdi.

Kylsam janym ýar gurbany.

Ysmaýyl Zebihulla gurban boldy Menada.

GURBANLYK (a-t. korba:n+lyk) - gurban bolmaklygalaýyk, hudaý ýolunda soýulmaklyga mahsus,mynasyp.

Misli guranlyk soýarlar,

Deriňi binamaz çirkin.

GURBAT D (a. gorbat) - 1) aýralyk, jyda düşmeklik,watandan daş düşmek; garyplyk; 2) daşary ýurt, daşýer.

Aýrylyp näzliden (nalada), galdym gurbatda.

Gurbatda haýran galdy.

GURBAT DD (a. gorbet) - 1) ýakynlyk, golaýlyk, goňşybolma; 2) güýç, gurp.

Gurbat bersin saňa Alla,

Hijrana salmagyl jany.

GURBY-WAHDAT (a. korb-e wahdet)- ser.gurp.

GURBY-JELAL (a. korb-e jela:l)- ser. jelal,gurp.

GURIZAN (p. gori:za:n) - ser. gürizan.

GURMAK - 1) ýasamak, salmak, dikmek, bina etmek;2) emele getirmek, düzmek, döretmek.

Şäher ortasynda bir tagt gurdular,

Ýusup: "Sadyk gul men" diýip durdular.

GURj (a. korb) - 1) ýakynlyk, hudaýa ýakynlyk; 2)baýlyk, barlylyk; güýç, kuwwat; gurby-wahdat - hudaýaýakynlaşmak.

Gurby-wahdat isteseň, bol wasyFy temjit ile;

Gurby-jelal - beýiklige ýakynlyk, hudaýa ýakynlyk.

Ýüz hatardan ötgerür her bendenigurby-jelal;

besaty-gurp - ýakynlyk desgäsi.

Hem besaty-gurp üze bardyň, oturdyň Fowkdan;

gurby ýetmek - güýji ýetmek.

Gurby ýeten goç ýigitler,

Döküp-saçmaly dünýädir;

gurply - güýçli, kuwwatly; barly.

Oglanlyk, garrylyk hiçdir,

Gurply wagtyň duýunawer!

GURRA (a. kor''a) - 1) paý, nesip; 2) pal, täleý;bije.

Gurralar güň boldy, pallar şum boldy.

Gurralar güň boldy Çowdur han üçin.

GURRUMSAK - deýýus, pis, ýaramazhäsiýetli.

Niçesini rördüm pany dünýäniň,

Bu gurrumsak kimge wepa eýledi.

GURUBAN - gurup; "gurmak" işliginiň gadymy halişlik Formasy; mejlis guruban - meýlis gurup.

ÝOkluk meýdanynda mejlis guruban,

Menlikden gaçylar çagdyr;

GURUG (gu:rug) gury, boş.

Harap olmaý galmaz bunýady-mekan,

Ne sud erer aňa gurug at ilen.

GURUN (p. koru:n, bs. karn) - ser. garyn.

GURUH (p. goru:h) - ser. güruh.

GURAN (a. kor''a:n) - ser. "Kur'an".

GURYMAK (gu:ry:mak) - 1) gury bolmak, guramak,çygy, nemi, öli aýrylmak, kepemek; 2) boşamak; 3) gm.ýok bolmak; juda arryklamak.

Sykylsa burunlar, saralsa ýüzler,

Gurysa dodaklar, bolmasa sözler.

- ser. gussa. GUSAS (a. gosas, bs. gossa)

GUSSA (a. gosse, ks. gosas) - gaýgy, gam, tukatlyk;ýas.

Gussa bilen däne - däne gözüňden,

Eşki-nedamatyň akança bolmaz!

GUSSA ÝuWUTMAK (a-t. gosse ýuwutmak)- ser.ýuwutmak.

GUSSAL (a. gassa:l) - ser. gassal.