Mavzu: Fe’llarning zamon, mayl va shaxs kategoriyalari. Fe’lning vazifadosh shakllari va modal shakllari. Fe’l yasalishi



Yüklə 49,59 Kb.
səhifə7/22
tarix23.06.2023
ölçüsü49,59 Kb.
#128375
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   22
130629 Fe’llarning zamon, mayl va shaxs kategoriyalari. Fe’lning vazifadosh shakllari va modal shakllari. Fe’l yasalishi.

Majhul nisbat. Bu shakldagi fe’lda harakat bajaruvchisi subyekt (ega) emas, obyekt (to'ldiruvchi) sanaladi yoki harakatning haqiqiy bajaruvchisi noma’lum bo'ladi.
Masalan: Ot-aravalar birin-ketin saroyga olib kirildi (H.G\) gapida olib kirildi harakatining bajaruvchi subyekti noma’lum, ot-aravalar so'zi ega vazifasida kelsa-da, obyekt vazifasini bajargan.
Kesimi majhullik nisbatidagi fe’l bilan ifodalangan gap qurilishi tilshunoslikda passiv konstruktsiya deb yuritiladi.
Majhul nisbat quyidagi qo'shimchalar bilan yasaladi:

  1. fe’l negiziga unlidan so'ng -l, undoshdan so'ng -il affiksini qo'shish bilan: yasa-l(-di), ata-l(-di), yut-il(-di), sot-il(-di) kabi;

  2. fe’l negiziga unlidan so'ng -n, undoshdan so'ng -in affiksini qo'shish bilan: bastala-n(-di), ol-in(-di) kabi.

Majhul nisbatdagi fe’lni hosil qilishda -l (-il) affiksi ko'proq qo'llanadi. Ba’zan ayni bir fe’l negizidan -l (-il), -n (-in) affikslari bilan ham o'zlik, ham majhul nisbat yasalishi mumkin. Bunday bir xil shaklda kelgan bir xil fe’l negizining o'zlik yoki majhul nisbatda ekanligi matndan aniqlaniladi. Masalan: Zulfiya darsga tayyorlandi. Muolajaga tibbiy uskunalar tayyorlandi.
Birgalik nisbat/ Bu nisbatdagi fe’lda ish-harakat bir necha subyekt tomonidan birgalikda bajariladi. Masalan: Ayollar chaqaloqqa ko'z tegmasligi uchun qilinadigan irim-sirimlarini bitirishgach, bolani beshikka belashdi (O'.Hoshimov) gapida bitirishgach, belashdi fe’llari anglatgan harakatning bir necha subyekt, ya’ni ayollar tomonidan birgalikda bajarilganini anglatadi.
Birgalik nisbatdagi fe’l quyidagicha yasaladi:

  1. fe’l negiziga unlidan so'ng -sh, undoshdan so'ng -ish affiksini qo'shish bilan: sana-sh(di), yugur-ish(di) kabi;

  2. so'z o'zagiga -lash (-la+-sh qo'shma affiksi) affiksini qo'shish bilan: yordam-lash(di), bahs-lash(di) kabi.


Yüklə 49,59 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   22




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin