Мцндярижат

Kenan Gürsoy:

Tasavvuf felsefe olabilir mi? Tasavvufun sistematik anlamda felse­fey­le buluşmasında kendini bir sistem haline getirmek için çaba göstermesi lazım.

Səlahəddin Xəlilov:

Bu çabanı, bu cəhdi təsəvvüfmü göstərməlidir, yoxsa bizmi? Biz de­dik­də mən bütövlükdə və tamamilə təsəvvüf düşüncə içərisində olmayan, onun bütün fəzilətlərini qəbul etməklə yanaşı, bir ayağımızla da müasir Qərb fəlsəfəsində qərarlaşan şəxsləri nəzərdə tuturam. Siz heç şübhəsiz ki, tə­­s­əvvüfün cəhdi dedikdə, onun daxili potensialının yenidən canlanması, hə­rə­kətə gəlməsi və müasir terminologiyanı mənimsəyərək özünü çağdaş fəl­sə­fə dilində ifadə etməsi imkanına işarə edirsiniz. Bu, doğurdan da, çox önəm­li məsələdir. Yəni fəlsəfi təlimlər də, neçə əsrlərdən sonra yenidən can­lana və hərəkətə gələ bilərlər. Biz böyük mənəvi intellektual irslərin it­miş və tarixdə qalmış gücünü bərpa etməsək, bu gün Qərb düşüncəsi ilə qey­ri-aşkar yarışda üstünlük əldə edə bilmərik.

Sonda mən bugünkü söhbətimizin çox səmərəli keçdiyini və gələcək müzakirələr üçün mövzu və istiqamətlərin aydınlaşmasına xidmət etdiyini vurğulamaq istəyirəm.

Fəlsəfi esselər
Mən
«Mən» ilahi aləmlə əlaqə, insanın ilahi, saf bir baş­lan­ğıcının möv­cudluğuna dəlildir. Yaradanın bütün ilahi si­fətlərinə sahib olan insan həm də Ondan yaradıcılıq key­fiyyəti alıb: Allahın təyin etdiyi bir çərçivə daxilində, ver­diyi istedad, bacarıq vasitəsilə yaratmaq, var etmək. Nə­lər yaratmayıb bə­şər?! Allahın yaratdığına öz təfək­kü­rü­nün də məhsulunu qatmaqla bən­zər­siz sənət şedevrləri, Al­lahın verdiyi təbiətə paralel ikinci təbiət!

Bir «mən» yüksək ideyalarla yaşayır, digəri sadə bir in­san, milyon­lar­dan biri olmaq istəyir. Biri ruhunun ən yük­sək məqamında oturub, İnsan ol­ma­ğın bütün ma­hiy­yə­tini duyur, digəri bir ot, bir ağac kimi qayğısız, var­lı­ğın­­dan bixəbər olmağa üstünlük verir.

İki «mən»in müharibə zolağı! Biri azadlığa, digəri mə­suliyyətə çağırır. Biri İnsanlığı, digəri vətəndaşlığı xa­tır­ladır. Biri ülviyyəti, gözəlliyi, digəri sərt qanunları, cə­miy­yətin tələblərini öyrədir. Biri sadəcə «mən»dir, di­gə­ri­nin vəzifəsi çoxdur: valideyn, övlad, tələbə və s.

Ürəyin daha böyük hissəsi ürəyin istəmədiyi şeylərə ay­rılır. Kiçik, giz­lin hissəsi də ürəyin öz istəklərinə. Ürə­yin istəmədiyini edəndə daha bö­yük ürəklə girişirik – ürək­sizliyi gizlətmək üçün. Ürəyin istəyini isə çəkinə-çə­­ki­nə, gizlincə edirik – ürəyin böyük həvəsini ört-basdır et­mək üçün. Elə isə bu ürək kimə, nə üçün xidmət edir?