Medenî”; “şehirli, şehre ait, şehre özgü

el-İstiâb fî Ma’rifeti’l-Ashâb’ı, İbnü’l-Esir’in Usdü’l-Ğâbe’si gibi. Diğer yandan İbn Kuteybe’nin eş-Şi’r ve’ş-Şuarâ’sı şairlerin, İbn Ebî Useybia’nın Tabakâtu’l-Etıbbâ’sı da tabiplerin tabakâtına bir örnektir.

49


^ İslam tarihçiliğinin ilk ürünleri arasında yer alan ve İslam tarihinde fetihleri anlatan eserlere fütuhât kitapları denilmiştir. Bunlar Hz. Peygamber döneminden itibaren fethedilen yerler, fetihlerin nasıl gerçekleştiği, fatihlerin durumu, diplomatik olaylar, fethedilen bölgelerin coğrafî konumu gibi pek çok bilgiye yer vermişlerdir.

50


^ Genel tarih eserleri ile ilgili çalışmalar Abbasiler döneminde hızlanmıştır. Bilindiği üzere genel tarihler Hz. Âdem’in yaratılışından başlayarak çeşitli milletlerin tarihini kaydettikten sonra Hz. Peygamber’in hayatından, Dört Halife döneminden ve daha sonraki İslam devletlerinden, müellifin yaşadığı zamana kadar olan İslam tarihinden bahseden kitaplardır. Geniş bir şekilde tüm olayları ihtiva eden ve önceden yazılmış eserlerden de faydalanarak hazırlanmış genel İslam tarihi eserleri H. II. yy.’da telif edimleşe başlanmışlardır. H. III. yy.’da ise artık daha geniş anlamda, yani siyer-megazi, ensâb şecereleri, hadis ve tarihî rivayetlerden oluşan malzemeler üzerine kurulu sistemli genel tarih kitapları yazılmaya başlamıştır.

51


^ İbn Hurdazbih, Cibâl bölgesinde posta işlerinde çalışan bir devlet memuru idi. Günümüze ulaşan eseri Kitabu’l-Mesâlik ve’l-Memâlik adını taşır. Eser daha sonraki dönemlerde tasvirî coğrafya üzerinde çalışan birçok müellife kaynaklık etmiştir.

52


^ Gazzâli başta Tehafütü’l-Felâsife olmak üzere yazdığı eserlerinde filozoflara ağır eleştiriler yapmıştır. Buna karşılık İbn Rüşd de Meşşaîleri savunmak için Tehafütü’t-Tehafüt adlı eseri yazmıştır. Diğer yandan bu tartışma Osmanlılara kadar taşınmış, II. Mehmet (Fatih)’in isteği üzerine Hocazâde Muslihiddin ve Alâeddin Ali Tusî tarafından konu hakkında risaleler yazılmış, buna XVI. yy.da Kemalpaşazâde de katılmıştır.

53


^ Taberî’nin yeğeni olan bu şahıs, edebiyatta dönemine damgasını vurmuş, ensâb ve dil âlimidir. Resâil ve Divân adlı eserleri meşhurdur. Sayıları 150’yi aşan öğrencilerine, dost ve arkadaşlarına, devlet adamlarına yazdığı mektupları, çeşitli konulardaki görüşlerini, inanç ve üslubunu ve dönemin tarihî ve sosyal olaylarına dair bilgiler vermektedir.

54


^ Bu konuda Muaviye, Abdulmelik, Ömer b. Abdulaziz gibi hükümdarların yanında Ziyad b. Ebîh ve Haccac b. Yusuf gibi valilerin tevkîileri meşhurudur.

55


^ Bu şahıs, dine karşı saygısız davranışları ile tanınan bir Kureyş’li idi. Karşı cinse duyduğu hisleri, zarif ifadeler taşıyan dili sayesinde şiirleriyle ölümsüzleştirmiştir.

56


^