Medenî”; “şehirli, şehre ait, şehre özgü

Ebû Sehl b. Nevbaht: Harunürreşid zamanında Hızânetü’l-Hikme’de Pehlevîceden ve diğer dillerden Arapçaya çeviri için görevlendirilmiştir.

Haccac b. Matar: Harunürreşid, Emin, Me’mun ve Mu’tasım dönemlerinde yaşayan Süryani mütercimlerinden ve Harran okulunun önde gelen simalarındandır. O, Me’mun’un ilmî ve felsefî kitaplar temin etmek üzere Bizans İmparatoruna gönderdiği 5 kişilik heyette yer almıştır.

Kindî (ö. 257/870): Bütün Yunan felsefe ve ilmini kuşatabilecek derecede geniş bir tercüme faaliyetine girmiştir. Eski tercümeleri düzeltmiş, karışık ve anlaşılması güç metinleri kolaylaştırmıştır.

Kustâ b. Lûkâ (ö. 300/912): Yunanca, Süryanice ve Arapçayı iyi bilen, özellikle tıbbî eserlerin tercümesinde başarılı bir mütercimdi.

Tercüme faaliyetlerinde, İslam medeniyetinin önemli çalışmalarına sahne olan büyük merkezleri Bağdat, Semerkant ve Endülüs idi. Bunun yanında Mısır’da hüküm süren iki Türk hanedanı olan Tolunoğulları ve İhşidîler zamanında da bu ülkede ilmî çalışmalar yapılmıştır.

Tercümeler sonunda Yunan, Hint ve İran eserleri gözden geçirilmiş İslamî usuller uyarlanmış ve bunun neticesinde sonraki âlimler doğrudan doğruya İslam medeniyetinin ürünü olan orijinal eserler meydana getirmişlerdir. Tercümeler ve yoğun telif döneminden itibaren Arapça, ilmî düşünceleri ve yüksek seviyede felsefî düşünce ve görüşleri ifade etmede kullanılan ortak bin bilim dili haline gelmiştir.

Bağdat’ta başlayan ilim hareketi, Türkistan’dan Anadolu ve Mısır’a kadar uzanan Türk medreseleriyle ve Mısır’dan Sicilya ve Mağrib vasıtasıyla Endülüs’e kadar uzanan Arap-Berberî medreseleriyle kuvvetli merkezlere yayılmıştır. Gazneliler, Karahanlılar, Harizmşahlar, Selçuklular ve Osmanlılar dönemleri, dinî ilimler, dil, edebiyat, felsefe ve müspet ilimlerde ünlenmiş simalarla doludur.