MəRKƏZİ Əlyazması hüququnda Ağayev Orxan İlham oğlu

 
göstərilməməsi, məlumatların 
yuvarlaqlaşdırmaq meyli
 
və s. hallarda baş verir. Məsələn, şifahi sorğu zamanı bəzi 
işçilərin
 
iş stajlarını və əmək haqlarını sonu "sıfırla"
 
və ya "5"-lə bitən ədədlərədək 
yuvarlaqlaşdırırlar. Belə səhvlər qərəzsiz (qəsdən edilməyən) səhvlərdir. Qərəzli xəta 
ayrı-ayrı şəxslərin bilərəkdən məlumatları təhrif etməsi nəticəsində baş
 
verir. Qəsdən 
edilmiş bütün səhvlər müntəzəm
 
səhvlərdir. Müntəzəm səhvlərin müsbət və mənfi 
qiymətləri yekunlaşdırma
 
zamanı bir-birini dəf edir. 
Qeyri-ümunıi müşahidələr zamanı scçmə məcmunun
 
qiymətləri ilə baş 
məcmuya aid olan qiymətlər arasında uyğunsuzluq yaranır
. 
Seçmə məcmun baş 
məcmuyu əks etdirmə dərəcəsi reprezentativ səhv adlanır. Müntəzəm reprezentativlik 
səhvi seçmə müşahidəsinin keçirilrnəsi prinsiplərinin pozulması nəticəsində yaranmış 
qeyri-dəqiqliklər
 
nəticəsində də əmələ gəlir.
 
Təsadüfi səhvlər müşahidənin qeyri-

---

36 
ümumi qaydada aparılması nəticəsində seçmə məcmunun baş məcmuyu dəqiq əks 
etdirilməməsi nəticəsində
 
yaranan səhvlərdir. 
Müntəzəm səhvlərin yaranması hər şeydən əvvəl secmənin tətbiq edilən 
növündən asılıdır. Təsadüfi seçmə prinsiplərinə əməl edildikdə seçmənin səhvi (

) 
birinci növbədə seçməyə düşən vahidlərin sayından (n) asılıdır. Böyük ədədlər 
qanununa görə bütün başqa şərtlər eyni olduqda müşahidə üçün seçilmiş vahidlərin 
sayı nə qədər çox olarsa seçmə səhvinin həcmi də bir o qədər az olar. 
Seçmə səhvi aşağıdakı düsturlarla müəyyən edilir: 
n
2



hissə üçün seçmənin orta səhvi
n
pq


;
n
p
p
)
1
(



və ya
n
w
w
)
1
(



düsturları ilə hesablanır. 
Əgər seçmə təkrarolmayan qaydada aparılarsa, yuxandakı düsturlara
N
n

1
vuruğunu əlavə etmək lazundır. 
N
n
bas məcmuudan seçilmiş vahidlərin 
hissəsini göstərir və həmişə vahiddən kiçik qiymət alır.
Burada: 

– seçmə səhvinin orta həcmini; 
2

- dipresiyanı; 
n - seçməyə götürülmüş vahidlərin sayını;
p - baş məcmuuda verilmiş əlamətə malik olan vahidlərin sayını; 
q – həmin əlamətə malik olmayan vahidlərin sayını; 
w - seçmə məcmuuda öyrənilən əlamətə malik olan vahidlərin hissəsini 
göstərir 
və aşagıdakı kimi hesablanır: 

---

37 
𝒘 =
𝒎
𝒏
Burada: 
m -əlamətə malik olan vahidlərin sayını göstərir. 

Böyük ədədlər qanununa görə seçmə və baş məcmunun