Microsoft Word 4-Kichik maktab yoshi docx dot

koppincha ehtiborga olinmaydigan ijodiy opyinlarga 
nisbatan qiziqishlarida ham namoyon bopladi. Bunday 
opyinlarda uning ijtimoiy qiziqishlari, emotsiyalari, jamoa 
uchun tashvishlanish kabi hislari aks etadi. Qiziquvchanlik 
kichik maktab Yoshidagi bolalarning keng aqliy faolligini 
namoyon etilish shakli hisoblanadi. Vatanga kerakli inson 
boplish uchun opqishning muhimligi va ahamiyatini bilishi
uchun 
ochiqlik, 
ishonuvchanlik, 
ustozining 
barcha 
topshiriqlarini bajarishga tayyorlik xususiyatlari keng ijtimoiy 
burch motivlari, mahsuliyatlilik samarali shartlar hisoblanadi.
Maktab tahlimining dastlabki yillarida qiziqishlar, xususan, 

---

bilim egallashga nisbatan qiziqishlar, intellektual qiziqishlar 
sezilarli darajada rivojlanadi. psixologlarning tahkidlashicha, 
dastavval ayrim faktlarga, boshka narsalardan ajratib olingan 
yolgpiz hodisalarga nisbatan qiziqishlar hosil bopladi. III - IV 
sinflarda esa sabablarni, qonuniyatlarni, hodisalar oprtasidagi 
aloqa va opzaro bogpliqliklarni bilib olish uchun boplgan 
qiziqishlar rivojlanadi. 
III sinfdan boshlab opqishga qiziqish differensiallasha 
boshlaydi. Opquvchilardagi bunday qiziqishlar opzini anglash 
va opz xatti-harakatiga baho berishi kabi xususiyatlarni 
shakllantiradi.Kichik 
maktab 
Yoshidagi 
bolalarning 
qiziqishlarida samarali opqish uchun halaqit beruvchi qator 
salbiy xarakteristikalari ham mavjud. Kichik maktab Yoshidagi 
opquvchilarning qiziqishlari:
-etarlicha amaliy natija bera olmaydi; 
- qatiy emas, vaziyatli; 
-tez qondiriladi va ustozning qopllab-quvvatlashisiz tez 
sopnadi; 
-opquv materiali va topshiriqlar opquvchining joniga tez 
tegadi va charchashni yuzaga keltiradi; 
– kam anglanilgan, opquvchining mahlum bir predmetdagi 
nima yoqishini va nima uchun yoqishini aytib bera olmasligida 
koprinadi; 
- umumlashtirishning pastligi, bir yoki bir nechta 
predmetlarning tashqi belgilarigagina qarab umumlashtirish; 
-opquvchini opqishning opquv faoliyatining usullariga 
emas, balki natijalariga yopnalganligi. Kichik maktab davrining 
sopngiga qadar opquv ishlaridagi qiyinchiliklarni engishga
nisbatan qiziqish yuzaga kelmaydi 
(bu holat koppincha opqituvchilarning opzlari tomonidan
amalga oshiriladi, yahni aksariyat hollarda opquvchining
qiyinchiliklarni 
engishga 
harakati 
emas, 
balki 
natija 
baholaniladi). Bularning barchasi kichik maktab Yoshida 
qiziqishlarning etarli darajada rivojlanmaganligi boplib, bahzan 
opqishga nisbatan yuzaki munosabatni keltirib chiqarishi 

---

mumkin. 
Kichik 
maktab 
Yoshidagi 
opquvchilardagi
motivlarning 
umumiy 
dinamikasiga 
nazar 
tashlansa, 
quyidagilarni koprish mumkin: kichik maktab davrining boshida 
maktabda boplishning tashqi jihatlariga (partada optirish, forma 
kiyish portfel koptarish v h.), sopngra birinchi opquv mehnati 
natijalariga (birinchi bor harf va sonlarni yoza olishlariga, 
opqituvchining bahosiga), keyinchalik, jarayonning opziga, 
opqishning mazmuniga va shundan sopnggina bilimlarni
olish yopllariga qiziqish kuchli bopladi. Opqishning ijtimoiy 
ahamiyatini tushunish (2- 3 sinflarda) opqish mazmunini va 
bilimlarni egallash yopllariga qiziqish bilan mustahkamlanishi
zarur. Bunday holda kichik maktab davrining oxirlariga borib, 
opqishga 
nisbatan 
motivatsiyaning 
pasayishi 
kopzga 
tashlanmaydi. 
Bilish motivlari quyidagicha opzgarib boradi: kichik 
maktab Yoshidagi opquvchilarning qiziqishlari alohida bir 
faktlarga qiziqishdan, qonuniyat va prinsiplarga qiziqishga 
aylanib boradi. Oxirgi yillarda optkazilgan psixologik 
tadqiqotlar kichik maktab Yoshining oprtalariga borib bilimlarni 
opzlashtirish yopllariga qiziqish yuzaga kelishi mumkinligini 
koprsatib berdi. Kichik maktab davrida mustaqil tahlim 
motivlari ham yuzaga kelib, lekin ular eng oddiy shaklda - 
bilimlarni olish qopshimcha manbalariga va qopshimcha 
kitoblarni vaqti-vaqti bilan opqishga qiziqish bilan yuzaga 
keladi. Ijtimoiy motivlar birinchi sinfga kelganida differensial 
boplmagan umumiy tushunishdan opqish va oprganishning 
zarurligi sabablarini chuqur anglashga, “opzi uchun “ opqish 
mazmunini anglab etishga tomon opzgarib, ijtimoiy motivlarni 
amaliy xarakter kasb etishiga sababchi bopladi. Bu Yoshdagi 
vaziyatli ijtimoiy motivlar opqituvchining
qopllab-quvvatlashini 
olishga 
nisbatan 
boplgan 
ehtiyoji 
hisoblanadi. Bolaning ustoziga boplgan munosabati yomon baho 
olib xafa boplgan taqdirda ham ijobiy va unga ishonch 
bildirishi saqlanib qolaveradi. Unda oprtoqlari va sinfdoshlari 

---

oprtasida mavqeli bir oprinni egallashga harakat yuzaga kelib, 
asta sekinlik bilan oprtoqlari fikrlariga asoslanish paydo bopladi.
 
Opquv faoliyati kichik maktab Yoshidagi bolalarda opqishda 
mahlum 
yutuqlarga 
erishish 
ehtiyojini 
qondirishga, 
SHuningdek, tengdoshlari orasida opz oprniga ega boplishiga 
imkoniyat ham yaratadi. Aynan ana shu oprin yoki mavqega 
erishish uchun ham bola yaxshi opqishga harakat qiladi. Bu 
Yoshdagi 
bolalar 
doimiy 
ravishda 
opzlari 
erishgan 
muvaffaqiyatlarini boshqa tengdoshlari muvaffaqiyatlari bilan 
solishtiradilar. Ular uchun doimo birinchi boplish nihoyatda 
muhim. Kichik maktab davrida bolalardagi musobaqaga 
kirishish motivi tabiiy psixologik ehtiyoj hisoblanib, bu motiv 
ularga kuchli emotsional zopriqishni beradi. Bu xususiyatlar 
aslida bogpcha davridan boshlab yuzaga kela boshlaydi va 
kichik maktab davrida, SHuningdek opsmirlik davrida ham 
yaqqol kopzga tashlanadi. 
Kichik maktab Yoshidagi bolalar kattalarning u haqidagi 
fikr va bergan baholariga qarab, opzlariga opzlari baho 
beradilar. SHuningdek, opquvchining opziga-opzi beradigan 
bahosi, turli faoliyatlaridagi muvaffaqiyatlariga ham bogpliq 
bopladi. Kichik maktab Yoshidagi opquvchilarda opz-opziga 
beradigan baholari turlicha - yuqori, adekvat - mos yoki past 
boplishi mumkin. Bu Yoshdagi bolalarda mavjud boplgan 
ishonuvchanlik, ochiqlik, tashqi tahsirlarga beriluvchanlik, 
itoatkorlik 
kabi 
xususiyatlari 
ularni 
shaxs 
sifatida 
shakllantirish uchun yaxshi imkoniyat yaratadi. Kichik 
maktab davrida boshqarishdan opz-opzini boshqarishga optishi 
nihoyatda muhimdir. Etakchi boplgan opquv faoliyatidan 
tashqari boshqa faoliyatlar - opyin, muloqot va mehnat 
faoliyati ham opquvchi shaxsi rivojiga bevosita tahsir 
koprsatadi. Bu faoliyatlar asosida muvaffaqiyatga erishish 
motivlari bilan bogpliq boplgan shaxs xususiyatlari tarkib topa 
boshlaydi. Kichik maktab davrini bolaning turli faoliyatlarda 
muvaffaqiyatga erishishini belgilab beruvchi asosiy, shaxsiy 
xususiyatlarni yuzaga kelish va mustahkamlash davri deb 

---

hisoblash mumkin. Bu davrda muvaffaqiyatga erishish 
motivlari tarkib topa boshlaydi. Bu Yoshdagi bolalar soatlab 
yolgpiz holda sevimli mashgpulotlari bilan shugpullanishlari 
mumkin va shular asosida ularda mehnatsevarlik va 
mustaqillik fazilatlari shakllanadi. Kichik maktab davridan 
boshlab opquvchilarni mustaqil mehnat faoliyatiga amaliy va 
psixologik jihatdan tayyorlashga ehtibor beriladi. Bu davr 
ichida bolalarda mehnatga nisbatan ongli, ijobiy munosabatda 
boplish asoslari tarkib topa boshlaydi. Ularda mehnatga havas 
uygponadi, mehnatga va mehnat ahllariga hurmat bilan qarash, 
ijtimoiy foydali ishlarda qatnashishga intilish singari fazilatlar 
tarkib topadi. Kichik maktab Yoshidagi opquvchilarda 
mehnatsevarlik, asosan, opqish va mehnat faoliyatida 
rivojlanadi 
va 
mustahkamlanadi. 
Kichik 
Yoshdagi 
opquvchilar zarur boplgan harakat va amallarni darhol 
opzlashtirib va egallab ololmaydilar, kopproq ortiqcha va 
chalkash harakatlar qiladilar. Mehnat jarayonidagi turlicha ish 
harakatlarini, chunonchi: tikish, topqish, kiyish yoki taxtalarni 
randalash kabi ish harakatlarni qiynalmasdan va birmuncha 
silliq bajaradigan boplish uchun har bir ishda har qanday 
harakatlar qilish kerakligini va bu harakatlarning qay yopsinda 
amalga oshirilishini aniq bilib olish va esda qoldirish kerak 
bopladi. Harakatlarni qayta-qayta takrorlash, mashq qilib borish 
natijasida kichik Yoshdagi opquvchilarda uchrab turadigan 
ortiqcha va chalkash harakatlar yopqolib boradi. 
Opqituvchilar 
mehnat 
darslarida 
opquvchilarning 
mehnatiga etarli darajada ehtibor berishlari, mehnat darsiga 
alohida tayyorgarlik koprishlari, opquvchilarning har bir 
harakatlarini ziyraklik va kuzatuvchanlik bilan nazorat qilishlari, 
ularga 
individual 
munosabatda 
boplishlari 
maqsadga 
muvofiqdir. 
Boshlangpich sinf opquvchilarining mehnati: 
- bolalarni Yosh, individual va jismoniy rivojlanishiga mos 
boplishi; - opquvchilar 
uchun qiziqarli boplishi; 

---

- undan kundalik ish jarayonida opz-opziga xizmat qilishga 
asoslanganligi; 
- jamoa boplib mehnat qilish orqali bolalarda bir-biriga nisbatan
hamkorlik, dopstlik, oprtoqlik tuygpularini shakllantirishi; 
- opquvchini opzini tuta bilishga, sabr-toqatli boplishga,
qiyinchiliklarga bardosh berishga oprgatadigan va ularni 
shakllantirishi;
- opquvchi opz mehnati natijasidan bahramand bopladigan 
mehnat xususiyatlariga ega boplishi lozim. 
Bola opz mehnat mahsuli sinf yoki maktab jamoasiga, 
jamoatchilikka manfaat keltirayotganligini bilib, undan xabardor 
boplib borsa undagi ijtimoiy foydali mehnatga boplgan ishtiyoq 
yana ham ortadi va mehnatga nisbatan faol, ijodiy va ongli 
munosabat shakllana boradi. 
Mehnatsevarlik bolada opzi qilayotgan mehnati unga zavq 
bergan taqdirdagina yuzaga keladi va rivojlanadi. 
Bu davrda mustaqillikning poydevori yuzaga kelib, opquv 
vazifalarini 
mustaqil 
bajarish 
layoqati 
yuzaga 
keladi.
Mustaqillikka moyillikning rivojlanishi ikki yopnalish asosida 
amalga oshiriladi. 
1. Mustaqillikning shaxs hislati sifatida vujudga kelishi 
ijtimoiy muhitga bogpliq. Bu bogpliqlik mustaqillikka
boplgan ehtiyojni qondirish imkoniyatlari sohasida va 
qadriyatlarda ifodalangan mustaqillik mazmuni xarakterida 
ifodalanadi. 
2. Mustaqillikning shaxs hislati sifatida shakllanishida 
individual xususiyatlar, shaxs yashaydigan va mehnat 
qiladigan jamoada vujudga kelgan munosabatlarga hamda 
shaxsning qobiliyatlariga, uning faolligiga bogpliq bopladi. 
Bolada mustaqillik xususiyatining shakllanishi asosan 
kattalarga bogpliq. Agar bola haddan ziyod ishonuvchan, 
itoatkor, ochiq xususiyatli boplsa, unda asta-sekinlik bilan 
bopysunuvchanlik, tobelik xususiyati mustahkamlana boradi. 
Biroq bolani erta mustaqillikka undash, unda bahzi salbiy 
hislatlarning shakllanishiga ham olib kelishi mumkin, chunki 

---

u hayotiy tajribalari kamligi uchun asosan, kimlargadir taqlid 
qilgan 
holda 
harakat 
qilishi 
mumkin. 
Mustaqillikni 
shakllantirish uchun bolaga mustaqil bajaradigan ishlarni 
kopproq topshirish va unga ishonch bildirish nihoyatda 
muhimdir. SHuningdek, shunday bir ijtimoiy psixologik muhit 
yaratish kerakki, unda bolaga biron bir mashul vazifani 
mustaqil bajarishni topshirish, bu ishni bajarish jarayonida 
bola opzini tengdoshlari, kattalar va boshqa odamlarning lideri 
deb his qilsin. Ana shu his bolada mustaqil boplishga 
undovchi motivlarni yuzaga keltiradi. 
7-11 Yoshli bolalar opzlarining individual xususiyatlarini 
anglay boshlaydilar. Bolaning opz-opzini anglashi ham jadal 
rivojlana boradi va mustahkamlana boshlaydi. Bu davrda 
bolalar opzlarining ismlariga yanada kopproq ahamiyat bera 
boshlaydilar va ularning ismlari tengdoshlari va atrofdagilari 
tomonidan ijobiy qabul qilinishiga harakat qiladilar. Bolani 
opzining tashqi koprinishi va gavda tuzilishiga beradigan 
bahosi ham opz-opzini anglashida ahamiyati juda katta. 
Kichik maktab davrining oxiriga borib bolalar, ayniqsa, 
qizlar opzlarining yuz-tuzilishlariga alohida ehtibor bera 
boshlaydilar. Kichik maktab Yoshidagi opquvchining opquv 
faoliyati jarayonida opzidagi xulq-atvorni va faoliyatni opzi 
tomonidan muvofiqlashtirish qobiliyati rivojlanadi, ongli
ravishda bir fikrga kela olish qobiliyati rivojlanadi, opz 
faoliyatini opzi uyushtirishga hamda bilim olish jarayoniga 
boplgan qiziqishining qaror topishiga yordam beradi, 
opquvchi xulq-atvorining motivlashtirishi ham opzgaradi. 
Bunda dopstlari va jamoaning fikrlari asosiy motivlar boplib 
qoladi. Axloqiy his-tuygular va shaxsning irodaviy xususiyatlari
ham shakllanadi. Boshlangpich sinf opquvchilarida iroda 
tarbiyasi tashabbuskorlik, dadillik, opzini tuta bilish, 
sabotlilik, chidamlilik, qathiylik, kamtarlik va intizomlilik 
kabi irodaviy sifatlarni opstirish va mustahkamlashdan 
iboratdir. 

---

Iroda tarbiyasi bolalarda yomon sifatlar paydo boplishining 
oldini olish va agar bunday sifatlar paydo boplsa, ularni 
yopqotishdan 
iboratdir.Bolalar 
irodasining 
salbiy 
tomonlaridan biri opziga ishonmaslikdir. Opziga ishonmaslik 
holati opqish, mehnat, opyin va shu kabi faoliyatlarda tez-tez 
qaytarilib turadigan muvaffaqiyatsizliklar tufayli yuzaga
keladi. 
F.I.Ivashchenko tomonidan optkazilgan tekshirishlarning 
koprsatishicha, opqish sharoitida opquvchilarning opzlariga 
ishonmaslik holatlari asosan quyidagi sabablar tufayli yuzaga 
keladi:” a) opqishda izchillik prinsipiga rioya
qilmaslik tufayli; b) opquvchilarga kuchlari etmaydigan, 
yahni ortiqcha talab qopyib yuborish orqali; v) ayrim
pedagoglar, 
ota-onalar 
va 
SHuning 
bilan 
birga 
sinfdoshlarning opquvchilar kuchiga, xotira qobiliyatlari
va fahm-farosatlariga ishonchsizlik bildirishi tufayli; g)
ana shunday opquvchilarni yomon baho olganliklari uchun 
qoprqitish va jazolash orqali”. 
Iroda tarbiyasi tafakkur va hissiyotlar tarbiyasi bilan 
mahkam bogpliqdir. Biz bolalarda tafakkurni taraqkiy 
ettirishimiz bilan birga, ularda opz oldiga topla anglab, 
muayyan maqsadlar kopya olish va juda yaxshi asoslangan 
qaror va harakatlarni tanlay ola bilish qobiliyatini ham 
tarbiyalaymiz. Bolalarda ijobiy axloqiy hislarni
tarbiyalar ekanmiz, buning bilan axloxiy qaror qabul qilishga 
va SHuning bilan birga, opz qaror hamda harakatlariga
axloqiy baho berishga odatlantirib boramiz. Vatanparvarlik 
va vijdoniy burch hissini tarbiyalash ayni vaqtda
boshlangpich 
sinf 
opquvchisining 
harakat 
motivlarini 
tarbiyalash hamdir.
5-6 Yoshlarda kopzga tashlangan bolalarning xususiyatlari 
kichik 
maktab 
yillari 
davomida 
rivojlanadi 
va 
mustahkamlanadi. Opsmirlik davrining boshlariga kelib, juda 
koppgina shaxsiy fazilatlar shakllanib bopladi. Bolalarning 
individualliklari ularning bilish jarayonida ham koprinadi. Bu 

---

davrda bolalarning bilimlari kengayadi va chuqurlashadi, 
kopnikma va malakalari takomillashadi. 3-4 sinflarga borib, 
aksariyat bolalarda umumiy va maxsus layoqatlar kopzga 
tashlanadi. Kichik maktab davrida hayot uchun nihoyatda 
ahamiyatli 
boplgan 
muvaffaqiyatga 
erishish 
motivi 
mustahkamlanadi, bu esa opz-opzidan boshqa layoqatlarni jadal 
rivojlanishiga olib keladi. 
Kichik maktab Yoshidagi bolalar shaxsi rivojlanishiga 
ularning 
atrofidagi odamlar, ota-onasi va ayniqsa opqituvchi bilan 
bopladigan munosabati katta tahsir koprsatadi. 3-4 sinflarga 
borib bola uchun uning oprtoqlari bilan munosabatining ham 
ahamiyati ortadi. Bu munosabatlardan kattalar tahlim-tarbiya 
maqsadlarida foydalanishlari mumkin. I – IV sinf opquvchilari 
opz-opziga xizmat koprsatish, turli materiallardan har xil 
buyumlar 
yasash, 
opsimliklar 
ekib 
opstirish, 
uydagi 
yumushlarga qatnashish kabi bir qancha ishlarda ishtirok 
etadilar va bu sohada dastlabki kopnikma va malakalarni hosil 
qiladilar.