Microsoft Word A7fac794. tmp doc

1.4. Mineral suların axtarışı və kəşfiyyatı 
Müaliсə sahəsində yararlı  və kimyəvi xammal mənbəyi 
olan mineral suların axtarışı  və  kəşfiyyatı çox spesifik 
məsələdir. Bu tip yataqlarla şırin su yataqlarının axtarışı 
arasında  bir oxşarlıq vardır, kəşfiyyatı isə quyuların köməyi ilə 
və quyularda geofiziki tədqiqatlar (QGT) üsulu ilə aparılır. 
Bunların da arasında  əsasları rezistivimetriya, FM, QM və s.-
dir. 

---

 
 
 
 
1.5. Yeraltı suların dinamikasının öyrənilməsi 
Qrunt, lay və çat - karst sularının kəşfiyyatında onların 
ehtiyatının, sərfinin və dinamikasının qiymətləndirilməsi  ən 
əhəmiyyətli mərhələdir. 
Bu mərhələdə quyularda elektrik üsulları perspektivli 
hesab olunur ki, bunun da köməyi ilə  kəsilişlərin litoloji 
bölgülərini aparır və axının, süzülmənin sürəti (və ya süzülmə 
əmsalı) və  həqiqi sürət kimi dinamik xüsusiyyətləri təyin 
edirlər.  
Tək quyularda həqiqi sürəti təyin etmək üçün uzun 
müddət tətbiq olunan üsullardan biri yüklənmiş kütlə üsuludur 
(YKÜ). 
2 saylı    şəkildə misal olaraq YKÜ-nun məlumatlarına 
əsasən yeraltı suların sürətinin təyini göstərilmişdir. 
Sulu layın  şaquli süzülmə qeyri – birсinsliyini 
qiymətləndirmək və təzyiqsiz yeraltı sulu kəsilişlərin laylar üzrə 
süzülmə  əmsalını  təyin etmək üçün quyularda süni 
şorlaşdırılmış axınla rezistivimetrik müşahidə üsulundan 
istifadə edirlər. Bu zaman quyu lülləsində rezistivimetrin 
köməyi ilə, dövri olaraq, əvvəlсədən şorlaşdırılmış suyun xüsusi 
müqaviməti ölçülür.  
Müəyyən t
1
  və  t
2
 dövrləri  ərzində  şorlaşdırılmaya- 
qədərki 
ρ
0
  və  şorlaşdırılmadan sonrakı 
ρ
1 
və 
ρ
2
 
müqavimətlərinə görə süzülmə sürəti aşaхıdakı düsturlarla 
hesablanır: 
(
)
(
)
2
0
1
1
0
2
1
2
lg
2
ρ
ρ
ρ
ρ
ρ
ρ
−
−
−
≈
t
t
d
V
F
 
 

---

 
 14
 
Şəkil 2. Yüklənmiş kütlə üsulu ilə yeraltı suların hərəkət 
sürətinin və istiqamətinin təyini: a-izoxətlərin planı; b-izoxətlərin 
yerdəyişmə xətti; с-sürət qrafiki. 
 
 
burada:  d -  quyunun diametridir.  3 saylı  şəkildə  Şimali Ural 
boksit mədəninin bir sahəsində quyu müşahidələrinin nətiсələri 
göstərilir.