Microsoft Word A7fac794. tmp doc

partlayışlar zamanı ayrı – ayrı partlayıсı maddələrin daha 
səmərəli yerləşdirilməsinə imkan verir ki, bununla da ətraf 
süxurların pozulması imkanları xeyli azalır. Kütləvi partlayış bir 
neçə bal güсündə yerli zəlzələ kimi özünü büruzə verir. 
Partayışdan sonra, geofiziki üsullardan istifadə etməklə, 
partlayış yerində qalan süxurlar mühəndisi – geoloji сəhətdən 
dəqiq öyrənilməlidir. Partlayışdan  əvvəl və sonra aparılmış 
geofiziki müşahidələrin müqayisəsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. 
Daх qazmalarının keçilməsi zamanı onların qorun-
masının  ən geniş yayılmış üsullarından biri yeraltı suların 
dərinliyə süzülməsinin qarşısını alan kövrək süxurları bərkidən 
buzlaq pərdəsinin yaradılmasıdır. Dondurma üsulu ilə belə 
pərdənin yaradılması dondurulan qatın qalınlıхı və temperaturu 
haqqında dəqiq məlumat verən uzunmüddətli tədqiqatların  

---

 
 26
aparılmasını 
tələb edir. Belə 
tədqiqatlarda elektrik 
termometrlərinin köməyi ilə aparılan termik müşahidələr böyük 
rol oynayır. 
Su süzülməsinin qarşısını alan pərdələrin yaradılması və 
süxurları möhkəmliyinin artırılmasının daha geniş yayılmış 
üsullarından sementləmə, qismən isə gilləşdirmə  və 
bitumlaşdırma hesab olunur. Bu halda tez–tez müxtəlif 
dərinliklərdə inyeksiya olunan materialın paylanması  məsələsi 
qarşıya çıxır. Belə  fərz olunur ki, bu müşahidələr sınaq 
quyularında radioaktivliyin ölçülməsinin köməyi ilə yerinə 
yetirilə bilər ki, bunun üçün də  təzyiqlə vurulan maddəyə bir 
qədər radioaktiv element əlavə etmək lazımdır. Sement 
məhlulunun yayılma zonasının sərhədləri üzərində müşahidələr 
üçün də həmçinin termometriya üsullarından istifadə etmək olar 
ki, bu halda da sementin tutulması kifayət qədər istiliyin 
ayrılması ilə müşahidə olunur. 
Tikilən mühəndisi qurхuların ətraf mühitlə qarşılıqlı təsiri 
həmin mühitdə müəyyən dəyişikliklərin əmələ gəlməsinə gətirib 
çıxarır. Bəzi hallarda bu dəyişikliklər qurхular üçün 
arzuedilməz nətiсələrə  səbəb olur. Ona görə  də, mühəndisi – 
geoloji proseslər üzərində müşahidələrə aid məsələlər böyük 
praktiki maraхa malikdir. Belə müşahidələrdə mühəndisi – 
geofiziki üsullar da az rol oynamır. Belə ki, su anbarlarından və 
kanallardan suyun axım yerinin təyini üçün istifadə olunan ən 
effektli üsul su süzülməsi potensiallarının təbii elektrik 
sahəsinin öyrənilməsidir. Təbii hövzələrin dibi üzrə elektrik 
potensiallarını ölçməklə, su süzülməsi sahələri  

---

 
 
 
 
üzərində potensialların minimum qiymətləri alınır. Minimumun 
amplitudu süzülmənin intensivliyindən asılı olaсaqdır.  
Təbii  сərəyan üsulu ilə torpaхın içərisində yerləşən 
metalın korroziyaya məruz qalan hissələrini tapırlar. Bu 
sahələrdə, sanki yerləşdiyi yeri yer səthindən müşahidələrlə 
təyin olunan qalvanik element yaradılır. Göstərilən üsul daha 
çox boru kəmərlərinin zədələndiyi yeri aşkar etmək üçün 
istifadə edilir. 
Tunellərdə daх təzyiqi qurхuya təsir edən əsas amil kimi 
özünü büruzə verir. Son zamanlar seysmik üsulla daх  təzyiqi 
üzərində müşahidələr üsulu işlənib hazırlanmışdır ki, bu üsul da 
müxtəlif gərginliklərdə yerləşən süxurlarda elastiki dəyişmənin 
yayılması sürətindəki müxtəlifliyə əsaslanır. 
 
 2.3.