Microsoft Word +Islam Mezhepler Tarihi Yayin Nushasi MehmetAliBuyukkara +++

 
KADERİYYE 
Kaderiyye kelimesi sözlükte "kadere mensup olan, kader taraftarı" 
mânasındaki “kaderî”den gelmekle birlikte ilk dönemlerden itibaren bu 
anlamın aksine, sorumluluk doğuran fiillerle ilgili ilâhî kaderi reddedenleri 
ifade etmek üzere kullanılmıştır. Terim olarak ise “kader inancını reddeden 
düşünce ve inanç akımı, sorumluluk doğuran fiillerin sadece insan iradesiyle 
gerçekleştiğini ileri süren itikadî mezhep” anlamında kullanılmıştır. Allah'ın 
belirlediği kader yerine insanın belirlediği bir kadere inanmaları ve fiilleri 
Allah'a değil insana isnat etmelerinden dolayı bu ismi almıştır.  
Kelimenin bu kullanılışı hususunda çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. 
Bazıları, söz konusu grubun ilâhî kaderi inkâr etmekle birlikte her şeyi 
insanın irade ve kudretine bağlayarak bir bakıma kaderi kula nispet ettiği için 
bu isimle anıldığını söylerken, bazıları da dildeki kullanımlarda bazı şeylerin 
karşıtı ile adlandırılmasının söz konusu olabileceğini belirtmiştir. Bir diğer 
görüş ise, bu grubun kader meselesi üzerinde yoğunlaşıp kendini nihaî 
doğruya ulaşmış görmesi ve diğer grupları yanlış bulmasına dayanmaktadır. 
Kısaca bunlara Kaderiyye denilmesinin nedeni kader konusunu merkeze 
almalarından dolayıdır. Bu bağlamda Kaderiyye kelimesi, "kader konularına 
ölçüsüzce dalanlar" anlamında da kullanılmıştır.  
Bu gruba bazen ehlü'l-kader de denilmiştir. Başlangıçta kaderiyye ya da 
ehlü'l-kader ismi, kendi içinde çelişkilerden uzak olmayan esnek nitelikteki 
bu zümrelere kötüleme amacıyla muhalifleri tarafından verilmiştir. Bu 
adlandırmada, bazı hadis kaynaklarında yer alan ve kadercileri Mecûsîler'e 
benzeten rivayetler önemli rol oynamış olmalıdır. Düşünce ve inanç okulu 
durumuna gelmesini sağlayacak bir sistematiğe sahip olmayan Kaderiyye 
akımının görüşleri çeşitli kişilerce temsil edildi ve giderek Mu‘tezile 
grubunun temel tezleri arasına girerek varlığını sürdürdü. Kader konusunu 
gündeme getiren ilk kişinin Emevi halîfelerinden Abdülmelik b. Mervan 

---

 
 
54
döneminde Haccâc tarafından öldürülen Ma'bed el-Cühenî (v. 80/699) 
olduğu bilinmektedir. Tâbiûn âlimlerinden olan ve Hasan Basrî'nin derslerini 
izleyen el-Cüheni'nin kader konusundaki düşüncelerinin yaygınlık 
kazanmasında, ünlü Mu‘tezile bilginlerinden ve ekolün kurucularından Amr 
b. Ubeyd'in önemli etkisi oldu. Kaderiyye inançları el-Cühenî'den sonra, 
Halife Hişam b. Abdülmelik döneminde Geylân ed-Dımeşkî tarafından daha 
sistemli bir biçimde savunuldu.  
Kaderiyye, kader meselesine yaklaşımı bakımından paralel durumda 
bulunup daha sonra taraftarlarının kendisine katıldığı Mu‘tezile ile ilişkili 
olmakla birlikte en azından başlangıçta ondan ayrı bir fırkadır. Abdulkâhir 
Bağdadî ise, Kaderiyye'yi Mu‘tezile'nin diğer bir adı olarak kaydetmektedir. 
Fakat bazı müellifler, aradaki farkı belirtmek için Kaderiyye'yi "halis 
kaderiyye" diye ifade etmiştir. Diğer taraftan Mu‘tezile âlimleri, 
mezheplerinin Ehl-i Sünnet kelâmcıları tarafından Kaderiyye olarak 
anılmasına karşı çıkmışlardır. 
Kaderiyye ekolünün Emevîler’in, kulların iyi ve kötü fiillerini tamamıyla Allah’ın 
takdirine bağlayan cebriyeci din anlayışına bir tepki olarak ortaya çıktığını da 
belirtmek gerekir. Emevîler’in yönetimdeki zulüm ve haksızlığının sorumluluğu, 
cebri ideolojiyle sanki Allah’a havale ediliyordu. Yaşanan olumsuzluklar sanki 
bütünüyle kaderin bir tecellisi olarak gösterilmeye çalışılıyordu. Ma’bed ve 
Geylân gibi şahsiyetler bu yanlışa karşı seslerini yükseltmişler, yapılan iyi işler 
gibi kötü işlerin de tüm sorumluluğunun insana ait olduğunu söyleyerek 
aslında Emevî siyasetini mahkum eden bir söylem geliştirmişlerdi.