Microsoft Word +Islam Mezhepler Tarihi Yayin Nushasi MehmetAliBuyukkara +++

 
Mu‘tezile’nin Basra ve Bağdat Okulları 
Abbasîler devrinde Mu‘tezile mezhebi Basra (Basriyyûn) ve Bağdat 
(Bağdâdiyyûn) kollarına ayrılmış, bu kollar zamanla iki ekol haline 
dönüşmüştür. Her iki ekol de mezhebin beş esasını kabul etmekle birlikte 
ayrıntıda farklı görüşler benimsemiştir. 
Basra okulunun ilk temsilcisi, aynı zamanda mezhebin kurucusu kabul 
edilen Vâsıl b. Atâ'dır. Vâsıl mezhebin tevhid, el-menzile beyne'l-
menzileteyn ve emir bi'l-ma'rûf nehiy ani’l-münker; halefi Amr b. Ubeyd ise 
adalet, va'd ve vaîd esaslarını geliştirmiş olmakla beraber Mu‘tezile'nin usûl-i 
hamseden oluşan inanç sisteminin teşekkülü, Ebü'l-Hüzeyl el-Allâf’ın (v. 
235/850) el-Usûlü'l-hamse adlı kitabıyla tamamlanmıştır. Nazzâm (v. 
232/845) ve Câhiz (v. 255/869), Basra okulunun ileri gelenlerindendir. 
Câhiz'den sonra Basra Mu‘tezilesi, Ebû Ali el-Cübbâî (v. 303/916) ve oğlu 
Ebû Hâşim el-Cübbâî (v. 321/933) tarafından temsil edilmiştir. Bu okulun 

---

 
 
58
son dönemdeki temsilcisi ise Hemedan bölgesi başkadısı Abdülcebbâr el-
Hemedânî'dir (v. 415/1025). Eklektik bir yöntemi benimsemiş olan 
Abdülcebbâr, el-Muğnî adlı eserinde kendisinden önceki Mu‘tezile 
âlimlerinin görüşlerini bir araya getirerek bunlardan seçimler yapmıştır. 
Tercihlerinde Ebû Hâşim el-Cübbâî’nin görüşleri ağır basmaktadır. 
Bağdat Mu‘tezilîliği, Basra okulunun ortaya çıkışından kısa bir süre sonra 
Bişr b. Mu'temir (v. 210/825) tarafından kurulmuştur. Hârûn Reşîd'in veziri 
Fazl b. Yahya el-Bermekî ile temas kurup görüşlerini saray çevresine 
benimsetmeye çalışmıştır. Bağdat Mu‘tezilîleri'ne en büyük hizmeti İbn Ebî 
Duâd (v. 240/854) yapmıştır. "Mu‘tezile'nin rahibi" olarak anılan Ebû Mûsâ 
el-Murdâr (v. 226/840), zâhidâne hayatı ve tesirli vaazlarıyla mezhebin 
yayılmasına önemli katkıda bulunmuştur. Murdâr'ın öğrencisi Ca'fer b. 
Mübeşşir (v. 234/846), eserlerinde Kur'an ve Sünnetin zahirine bağlı kalmayı 
savunmuş, kıyas taraftarlarını reddetmiş, böylece Zâhirîler'e yakınlaşmıştır. 
Aynı ekolün diğer önemli isimleri Sümâme b. Eşres (v. 232/846), Cafer b. 
Harb (v. 236/850), İskafî (v. 240/854) ve Hayyât’tır (v. ?298/810). 
Mu‘tezile’nin yayıldığı bölgeler daha çok Basra, Şam, Kufe, Horasan, 
Yemen, Taberistan ve Mağrib'dir. Abbasîler devrinde Basra ve Bağdat, 
Mu‘tezile'nin faaliyetlerine merkez olmuş, buralarda yetişen davetçiler İslam 
aleminin değişik yerlerine gönderilmiştir. Mu‘tezilî şair Safvân el-Ensârî bir 
kasidesinde bu davetçilerin hizmetlerini anlatır ve onların doğuda Çin’e, 
batıda Mağrib-i Aksâ'ya kadar gittiklerini söyler. 
Mu‘tezile mezhebi ile ilgili daha ayrıntılı bilgi edinmek için Osman Aydınlı’nın 
Akılcı Din Söylemi adlı kitabını okuyunuz.