So’nggi o’q (qissa). Tohir Malik
www.ziyouz.com kutubxonasi
83
— Safarqul aka yangi uylaringni bilmas ekanlar,
boshlab keldim, — dedi Solihov
undagi o‘zgarishni sezmaganday.
Safarqul ostona hatlab yo‘lakka o‘tdi-da, hanuz nest bo‘lib turgan Yo‘lchivoyni
bag‘riga bosdi. «Bandalik ekan, inim, dadangizni berib qo‘yibsiz», degandan keyingina
Yo‘lchivoy esini yig‘ishtirib olib, «Ollohning irodasi», deyishga kuch topdi.
Solihov ichkari kirmadi. Yo‘lchivoyning savol nazariga sirli jilmayib: «Ertaga soat o‘n
birda onangiz bilan birga boring, kutaman», dedi.
Mayor Solihov bugungi uchrashuvdan mamnun edi. U marhumning uyida nima gaplar
bo‘lishini taxminan bilardi. Ertagi uchrashuvda ko‘p tugunlar yechilishiga amin edi.
Idorada esa uni kapitan Ramziddin Ramazonov kutardi. Komlevning
erta-indin tashrif
buyurishini bilib, Solihov iyagini silab o‘ylandi.
— Ularni qaerda uchrashtiramiz, turmaning shifoxonasidami?
— Yana qaerda uchrashishlari mumkin? — dedi kapitan Solihovning maqsadini
anglamay.
— Men Muhammadrizaevni hibsdan ozod qilmoqchiman, — dedi mayor, — qotillikka
uning daxli yo‘q, bu — bir, marhum
uning akasi ekani aniqlandi, bu — ikki, qotilni yo
Muhammadrizaev biladi, yo marhumning oilasi. Muhammadrizaevni hibsda tutib
turishimiz samara bermaydi, bu — uch. Qotilning iziga tushish uchun
Muhammadrizaevni ozod qo‘yishimiz shart.
Agar u qotilni bilsa, albatta uchrashadi.
— Qotil uchrashishni istamasa-chi?
— Muhammadrizaevning atrofidagi odamlar bilan qiziqib ko‘ramiz. Gumoningiz to‘g‘ri
chiqsa, uchrashishdan bo‘yin tovlaganlar orasidan qidirish kerak bo‘ladi.
— Komlevning bu ishimizda ko‘magi tegishiga ishonasizmi? — deb so‘radi kapitan. —
Muhammadrizaev qamoqda ham, undan keyin ham akasi haqida gapirmagan ekan.
— Gapirgan bo‘lsa ham Komlev unutgandir?
— Yo‘q, cholning xotirasi o‘tkirga o‘xshaydi.
— U holda... akasi haqida gapirmagani g‘alati emasmi? Nima uchun gapirmagan?
Hatto «akam chet elga o‘tib ketgan» demaganmi, a? Menimcha, bunda bir sir bor. U
sirni Daydidarada yechishi lozim bo‘lgan.
— Oilasiga oid sir, deb o‘ylasizmi?
— Yo‘q
Muhammadrizaev xotini, o‘g‘li taqdirini bilmagan. Yuzma-yuz uchrashuvda
Yo‘lchivoy Siddiqov farzandlaridan birining ismini «Jahongir» leganidan keyin u hushidan
ketdi. Yo‘lchivoy akasining emas, o‘zining pushtikamari ekanini yurakdan his qilib
yurgan. «Bir o‘g‘limning ismi Jahongir», deyilgach,
gumon haqiqatga aylanib, bu
yangilikni yuragi ko‘tara olmagan. Oilasi taqdirini oldindan bilganida Daydidara voqeasi
yuz bermasligi mumkin edi.
— Akasi qishloqqa o‘t qo‘yib, xotinini olib qochgan bo‘lsa-chi?
— Menda ham shunday gumon bor, — dedi Solihov. — «Alqasosu minal Haq» bekorga
yozilmagan peshonasiga. Lekin u bor haqiqatni aytmaydi. Akasi mal’unlarning mal’uni
bo‘lgan taqdirda ham,
marhumni endi yomon, demas. Balki Komlev bilan uchrashsa,
xotiralari insofga keltirib, ko‘nglini yumshatar, keyin dardini aytar?
Ramazonov bu gapni eshitib, miyig‘ida kuldi.
—
Bu bechoraning hayotida eslab, ko‘nglini yumshatadigan voqea bo‘lganmikin?
— Bo‘lmagan, deb o‘ylaysizmi? Har qanday fojiali damda ham odamning ko‘nglida
chiroq o‘rnida yoqiluvchi yaxshi bir gap, voqea mavjud bo‘ladi. Siz urushda yurib, faqat
oh-vohni, nolalarni tinglaganmisiz? Odam kulgisini eshitmaganmisiz?
Kapitan Ramazonov «Odamlarning fe’li har xil bo‘ladi», deb yelka qisib qo‘ydi.