Montgomery vvatfın bk

KONEVÎ, ALAEDDİN

Ebü'l-Hasen Alâüddîn Alî b. İsmâîl b. Yûsuf el-Konevî et-Tebrîzî (ö. 729/1329)

Şafiî fakihi ve kâdılkudâtı. 668'de (1270) Konya'da doğdu. İlk öğ­renimini burada gördükten sonra 693 (1294) yılının başlarında Dımaşk'a gide­rek öğrenimine devam etti. Kısa sürede tanındığı Dımaşk'ta Emeviyye Camii ve İkbâliye Medresesi'nde ders verdi. 700 (1300) yılında Kahire'ye gitti. Burada Ta-kıyyüddin İbn Dakikül'îd'den ders aldı. Ebü'1-Fazl İbn Asâkir, Ebû Hafs İbnü'l-Kavvâs. Ebü'l-Abbas el-Eberkûhî, İbnü'z-Zemlekânî, İbnü's-Savvâf, İbn Kayyim el-Cevziyye, Abdülmü'min b. Halef ed-Dim-yâtrden hadis dinledi. 710'da (1310) Kahire'deki Saîdü's-suadâ Hankahı meşiha­tına getirildi. Şerîfıyye Medresesi ve To-lunoğlu Camii'nde ders okuttu. el-Meli-kü'n-Nâsır Muhammed b. Kalavun'un saygı gösterdiği Konevî 727'de Dımaşk'a başkadı (kadılkudât) olarak tayin edildi. Aynca meşîhatü'ş-şüyûh makamı­na getirildi. Bir müddet sonra başkadılık-tan ayrılmak istediyse de kabul edilmedi. 14 Zilkade 729'da (9 Eylül 1329) vefat et­ti ve Cebeli kâsiyûn'daki kabristana def­nedildi.

Alâeddin Konevî'nin tefsir, fıkıh, usul, kelâm, tasavvuf, Arap dili ve edebiyatın­da geniş bilgi sahibi olduğu, tasavvuf er­kân ve âdabı konusunda otorite sayıldığı kaydedilir. Bu dönemde görüşleri tartış­malara yol açan İbn Teymiyye'ye saygı gösterip gerektiğinde onu savunmakla birlikte bazı görüşlerini eleştirmiş ve ha­pisten çıkabilmesi için hapsedilmesine yol açan fetvasından vazgeçmesi gerektiğini belirtmiştir. İbn Teymiyye'nin ölümüne kadar hapiste kalmasına bu tavrın yol aç­tığı da söylenir.⁵⁶⁰ Konevî'den ders alanlar arasında ondan övgüyle söz eden Cemâleddin el-İsnevî, Bahâeddin İbn Akil, İbn Balaban, İbn Merzûkel-Hatîb, Ebü'1-Fidâ İbn Kesîr ve Zehebî gibi tanınmış âlimler bulun­maktadır.

Eserleri.

1. Hüsnü't-taşarruf fîşerhi't-Ta'arruf. Kaynaklarda et-Tasarruf fi't-ta-şavvuf, Şerhu't-Ta'arruf, Hüsnü't-ta­şarruf fî 'ilmi't-taşavvuf gibi adlarla da anılan eser, Kelâbâzînin et-Tcfarruf li-mezhebi ehli't-taşavvuf adlı kitabının şerhidir. ⁵⁶¹

2. Şerhu'I-Hâvî fi'I-fetâvî. Abdül-gaffâr b. Abdülkerîm el-Kazvînî'nin Şâfıî fıkhına dair eserinin şerhi olup Alâeddin et-Tâvûsî'nin şerhindeki ta'Iikata ilâve yapmak ve Ziyâeddin et-Tûsî'nin şerhi el-Mişbdh'ın bir kısmını çıkarmak sure­tiyle mezhebin büyük imamları Râfiîve Nevevî'nin tashihleri esas alınarak hazır­lanmıştır. ⁵⁶²

3. el-İbtihâc Muhtaşarü'I-Minhâc. Ebû Abdullah el-Halîmî'nin el-Minhâc fî şu'abi'1-îmân adlı eserinin ihtisarıdır ⁵⁶³Bunlardan başka Konevî'nin usule dair eş-Şâfî adlı bir kitap el-İclöm fî hayâtı'1-enbiyâ3 'aleyhimü'ş-şalâtü ve's-selâm adıyla peygamberlerin kabir hayatına dair bir eser yazdığı. Fahreddiner-Râzî'nin el-Me'âlim adlı kitabını ihtisar ettiği belir­tilmektedir.

Bibliyografya :

Zehebî. el-Mu'cemü't-mubtaş (nşr. M. Habîb el-Hîle), Tâif 1408/1988,s. 162; Yâfiî, Mir'âtü'l-cetıân, IV, 280; Sübkî. 7abaıfcâî(Tanâhî)r X, 132-136; İsnevî, Tabakatü'ş-Şâfi'iyye,\\, 334-336; İbn Kesîr. el-Bidâye, XIV, 147; İbn KâdîŞühbe, Tabakâtü'ş-Şâfi'iyye, II, 271-273; İbn Hacer, ed-Dürerü'l-kâmine, III, 24-28; İbn "fağrîberdî, en-Nücûmü'2-zâhire, IX, 279; Süyûtî, Buğye-tü't-uucât,\], 149-150; Nuaymî, ed-Dâris fîtârî-hİ'l-medâris{nşT. Ca'ferel-Hasenî), Kahire 1988, I, 161-162; Dâvûdî, Tabakâtû'l-mûfessirin, I, 398-400; Keşfü'?-?unûn, I, 411, 420, 625; II, 1871-1872; İbnü'l-İmâd. Şeşerât, VI, 90-91; Şevkânî, e(-Sedrû'f-[â/ı"', I, 439-441; Fihristü't-Kütûbhâneü'l-Hidtmyye, III, 236-237; Brockel­mann, GAL,\], 105; SuppL, I, 360; II, 101; A. Shiloah, The Theory ofMusic in Arabic Writ-ings, München 1979, s. 179-180; Ferhat Koca. "İbn Teymiyye, Takıyyüddin", DİA, XX, 393. Tahsin Özcan

KONEVI, CEMÂLEDDİN

Ebü'l-Mehâsin (Ebü's-Senâ) Cemâlüddîn Mahmûd b. Sirâciddîn Ahmed b. Mes'ûd el-Konevî ed-Dımaşkî

(ö. 770/1369) Hanefî fakihi. Çağdaşı tarihçilerden İbn Habîb el-Ha-lebî 692 (1293) yılında doğduğunu zikrederken İbn Râfi' doğumu için 694 (1295) tarihinin kaydedildiğini belirtir. Babasının lakabından dolayı İbnü's-Sirâc olarak da tanınmıştır. Babasından ve devrin diğer âlimlerinden ders aldı. Fıkhın yanı sıra usul, hadis ve kelâmda da bilgi sahibi olup zamanında Hanefî ulemâsının ön­de gelenlerindendi. 789 (1358) ve 766 (1365) yıllarında Dımaşk'ta Hanefî kâdılkudâtliğı, Emeviyye Camii, Reyhâniyye ve Hâtuniyye medreselerinde müderrislik görevinde bulundu. İbn Habîb ve İbn Râ-fı'in bildirdiğine göre Dımaşk'ta 770 yılı Zilhicce ayının son gününde (4 Ağustos 1369) vefat etti ve şehrin doğu kesimin­de bulunan Sûfiyye Kabristanı'na defne­dildi. Yine çağdaşlarından Kureşînin ölüm tarihi olarak ay belirtmeden 771 yılını zik­retmesi bir günlük farkı ifade etmekte, Leknev nin verdiği 777 (1375) ve Ali el-Kârrden naklettiği 781 (1379) tarihleri­nin yanlış olduğu anlaşılmaktadır.

Eserleri.

1. el-Gunye fi'1-fetâvâ. Kâdî-han ve Zahîrüddin el-Buhârî gibi âlimle­rin fetvalarına yer verilen eserde sıkça or­taya çıkan meseleler derlenmiştir. ⁵⁶⁴

2. el-Müntehab min vakfeyi'l-Hilâl ve'1-Haşşâf. Hilâ-lürre'y diye bilinen Hilâl b. Yahya ve Has-sâf'in Ahkâmü 1-vakf adlı eserlerinin cem've ihtisar edilmiş şeklidir.⁵⁶⁵

3. el-İcâz fi'1-iHirâz 'ale'1-edil-leü'ş-şer'iyye. Bir girişle beş bölümden meydana gelen eserde kitap, sünnet, ic-mâ, kıyas ve aklî delillerle istidlal şekli ve bunlara karşı nasıl itiraz edileceği konu­su ele alınmıştır. ⁵⁶⁶

4. el-Buğye (Buğyetü'l-kunye). Zâhidî'nin fıkha dair Kunyetü'l-münye adlı ese­rinin muhtasarıdır.⁵⁶⁷

5. Mulâşa-tü'n-Nihâye fî fevâHdi'l-Hidâye. Hü-sâmeddin es-Sığnâkî'nin ef-Hidâye üze­rine yazdığı en-Nihâye adlı şerhin muh­tasarıdır. ⁵⁶⁸

6. el-Kaltfidfîşerhi'l-'Akâ'id.⁵⁶⁹ Tahâvî'nin 'Ajftö'id'inin şerhidir.

7. el-MuHemed fîehâdîşi'l-Müsned. Ebû Ha-nîfe'nin Abdullah b. Muhammed el-Hâri-sî tarafından derlenen el-Müsned'inin muhtasarıdır.⁵⁷⁰ Bu eserini de el-Müste-ned adıyla şerhetmiştir.⁵⁷¹

8. Mukaddime (Risale) fîrefVl-yedeynfi'ş-şalât.⁵⁷² Rükû tekbiri sı­rasında el kaldırmanın namazı bozacağı ve bu sebeple Şafiî bir imama Hanefî-ler'in uyamayacağını ileri süren çağdaşı Hanefî âlimi İtkânî'ye reddiyedir.⁵⁷³ İtkânî'yi bu görüşünden dolayı tenkit eden Leknevî, Konevî'nin risalesin­den Övgüyle söz eder.⁵⁷⁴

9. Müntehab mine'1-Fe-tâva'l-kübrâ.⁵⁷⁵ Sadrüşşehîd'in eserinin bazı ilâvelerle yapılan muhtasarıdır.

Bunlardan başka Konevî'nin kaynaklar­da adı geçen eserlerinden bazıları da şun­lardırMüşriku'1-envar fî müşkili'1-âşâr, et-Tefrîd fî Şerhi't-Tecrid Îi'l-Kudûn, Tehzîbü Ahkâmi'l'Kur'ân, el-Münhî fî Şerhi'l-Muğnî li'l-Habez-Zübde fî şerhi1i-cUmde.⁵⁷⁶

Bibliyografya :

İbn Râfi". el-Vefeyât (nşr Salih Mehdî Abbas -BeşşârAvvâdMaTûf), Beyrut 1402/1982, il, 348-349; Kureşî, el-Ceuâhİrü'l-mudtyye, III, 435-436; İbn Habîb el-Halebî, Tezkiretü'n-nebîh fî-'tyy&tni'l-Manşûr ve benîh (nşr Muhammed ), Kahire 1986, MI, 336; İbnül-ez-ZeyI ıale'i-'Iber (nşr. Salih Mehdî Ab-Jtm). Beyrut 1409/1989,1, 286-287; III, 587; İbn KâdîŞÜhbe. Târih (nşr. Adnan Derviş). Dımaşk'1994, III, 133, 260-261, 358-359; İbn Hacer, ed-Dürerü'l-kâmine, IV, 322-323; İbn Nâsırüd-flln, er-Reddü'l'Uâfır(nşr. Züheyreş-Şâvîş), Bey-nıt 1400/1980, s. 209; İbn Kutluboğa, Tacü't-terâclmrıtabakâti'l-Hanefıyye, Bağdad 1962, s. 70-71; Nuaymî. ed-Dâris fi târihi'l-medâris (nşrCa'ferel-Hasenî), Kahire 1988, i, 624; Dâvû-cD, Tabakâtü'l-müfessirin, li, 310-311; Keşfü'z-unûn,l,346;ll, 1143, 1148,1168, 1229,1357, 1692, 1732, 1749, 2032; Leknevî. el-Feuâ'i-dü'l-behiyye, s. 50, 207; Brockelmann, GAL, D, 97; Suppi, 11,90. Kâmil Yaşaroğlu