Mövzu İqtisadi nəzəriyyənin predmeti və metodu.( 2 saat)

Tam məşğulluq dedikdə bu iş üçün yararlı olan bütün ehti­yat­lar­dan istifadə edilməsi nəzərdə tutulur.

Istehsalın tam həcmdə fəaliyyət göstərməsi isə o deməkdir ki, ehtiyatları müxtəlif sahələr arasında səmərəli bölüşdürmək, yəni tətbiq olunan ehtiyatlardan elə istifadə etmək lazımdır ki, onların hər biri is­teh­salın ümumi həc­minə öz töhfəsini verə bilsin. Buna hansı məhsulun is­tehsalı üçün harada daha əlverişli şərait varsa, onu məhz orada is­teh­sal etmək yolu ilə nail olunur.

Qənaət probleminin mahiyyətini cəmiyyətin istehsal imkan­la­rı­nı nəzərdən keçirməklə daha aydın nümayiş etdir­mək olar. Bu məqsəd­lə əvvəlcə aşağıdakı ehtimallara yol verildiyini fərz edək: 1) Iqtisadiyyat tam məşğulluq şəraitin­də fəaliyyət göstərir və istehsalın tam həcmi tə­min edilmiş­dir; 2) Istehsal amilləri nə kəmiyyət, nə də keyfiyyətcə dəyiş­mir; 3) Istehsal texnologiyası dəyişmir; 4) Cəmiyyətdə cəmi-cümlətanı iki məhsul-sənaye robotları və yemək şey­lə­ri istehsal olunur.

Lakin əslində belə deyildir. Başqa sözlə, cəmiyyətdə bu və ya digər səviyyədə işsizlik mövcuddur və istehsalın tam həcmdə fəaliyyət göstərməsi mümkün deyildir; istehsal amilləri həm kəmiyyət, həm də keyfiyyətcə dəyişir və yenidən bölünür: Elmi-texniki tərəqqi ilə əlaqədar olaraq istehsal texnologiyası və mövcud istehsal ehtiyatlarının tərkibi daim dəyişir; iqtisadiyyatda saysız-hesabsız adda məhsul istehsal edilir və xidmət göstərilir. Yemək şeyləri insanların tələbatlarını bilavasitə ödəyən istehlak dəyərləri, sənaye robotları isə dolayı yolla ödəyən isteh­sal təyinatlı investisiya əmtəələridir.

Bu ehtimallar onu göstərir ki, iqtisadiyyatın normal inkişafını təmin etmək üçün cəmiyyət istehsal imkanlarının seçilməsi zəruriyyəti ilə üzləşir. Başqa sözlə, bir halda ki, mövcud ehtiyatların ümumi həcmi məh­duddur, deməli, iqtisadiyyatın sənaye robotları və yemək şeyləri isteh­salını istənilən qədər genişləndirmək imkanları da məhduddur. Fikri­mi­zi bir qədər də sadələşdirsək, deyə bilərik ki, sənaye robotları istehsa­lı­nın müəyyən miqdarda artırılması yemək şeylərinin istehsalına sərf edi­lən ehtiyatların azalmasına, yəni onun bir hissəsinin bu sahədən “axıb-getməsinə” səbəb olur. Əks nəticə də çıxarmaq olar: əgər yemək şeyləri istehsalını artırmaq istəyiriksə, onda bu, sənaye robotları iste­h­sa­lının azalması hesabına mümkün ola bilər. Deməli, cəmiyyət bir-bi­ri­ni qarşılıqlı surətdə inkar edən məqsədə çatmaq uğrunda mübarizə apa­ra bilməz. Qənaət prob-leminin mahiyyəti də məhz bundan ibarətdir. Cəmiyyətin istehsal imkanlarını aşağıdakı misalla izah edək (Cədvəl 2.1).