MüƏLLİFDƏN

23. Quranın qeyb barəsində verdiyi xəbərlər; 
24. Quranın yaradıcılıq [xilqət] sirləri. 

---

27 
MÖCÜZƏNİ TANIMAQ 
Möcüzənin mənası: 
Möcüzə – «ecaz» kəlməsindən götürülmüşdür və ecaz 
kəlməsinin özünün bir neçə mənası vardır: 
1. Nəyi isə əldən vermək; Məsələn, ərəblər bir şeyi əldən 
verdikdə deyirlər «əcəzəhul əmrul fulani» yəni, filankəs bu işi 
əldən verdi. 
2. Bir başqasının acizliyini və ya çarəsizliyini hiss etmək; 
Məsələn, əgər Əhməd hər hansı bir işin müqabilində aciz qalarsa, 
bu halda deyilir: «əcəztu əhmədən» yəni, Əhmədin aciz və çarəsiz 
qaldığını gördüm. 
3. Bir başqasını görülən iş və deyilən ifadələrlə heyrətə gətirərək 
aciz etmək; Burada artıq, ecaz kəlməsi «təciz» mənasını daşıyır 
(təciz – yəni kimisə aciz etmək). Məsələn, əgər bir şəxs Əhmədi 
acizliyə vadar edərsə, bu halda deyəcəkdir: «əcəztu Əhmədən» 
yəni, Əhmədi aciz və çarəsiz etdim. 
Kəlam alimləri isə bu kəlməni tam başqa mənada işlədirlər. 
Onlar möcüzəni tərif edərək deyirlər: Allah-taala tərəfindən 
peyğəmbərliyə təyin olunmasını iddia edən şəxs, gərək öz 
sözlərinin həqiqətini sübuta yetirmək üçün zahirdə xilqət 
qanunlarının ziddinə olan və adi insanların icra etməkdə aciz 
qaldıqları qeyri-təbii və qeyri-adi işlər görsün. Belə bir xariquladə iş 
möcüzə adlanır və bu işin icrası isə ecaz sayılır. 
MÖCÜZƏ HANSI ŞƏRAİTDƏ YERİNƏ YETİRİLMƏLİDİR 
Möcüzəyə lazım olan şərtlər: 
Xariquladə iş yalnız o zaman möcüzə adlana bilər ki, aşağıdakı 
xüsusiyyətlərə malik olsun: 
1. Peyğəmbərlik iddiası edən şəxs həmin əməli öz risalətinin 
haqq olmasını sübuta yetirmək üçün həyata keçirməlidir; 
2. İddia etdiyi şey, bəşər əqli baxımından qəbul ediləsi bir iş 
olmalıdır. Əgər onun müddəasını əqli yolla inkar və ya təkzib 
etmək mümkün olsa, gördüyü xariquladə işlərin düzlüyünə etibar 

---

28 
etmək olmaz və bu işə başqaları qadir olmasalar da belə, onu 
möcüzə adlandırmaq olmaz; 
Məsələn, Allahlıq iddiası edən şəxsin dedikləri təbii ki, yalan və 
iftira olmalıdır. Çünki, belə bir iddianı təkzib edəcək kifayət qədər 
əqli dəlillər vardır. Demək, onun irəli sürdüyü iddia tamamilə 
yalandır. 
3. İrəli sürdüyü iddia şəriət baxımından da məqbul olmalıdır. 
Yəni, əgər onun müddəası şəri dəlillərlə təkzib olunsa, yerinə 
yetirdiyi xariquladə işlər onun sözlərinin həqiqətini sübuta 
yetirməyəcək və gördüyü işlər də möcüzə adlandırılmayacaq. 
Məsələn, bir şəxs həzrət Məhəmməddən (s) sonra peyğəmbərlik 
iddiası edir. Təbii ki, onun iddiası tamamilə batil və əsassızdır. 
Çünki, həzrət Məhəmmədin (s) sonuncu peyğəmbər olduğunu 
təsdiqləyəcək kifayət qədər Quran ayələri və o həzrətin özündən və 
məsum imamlardan nəql olunmuş hədislər vardır. Peyğəmbərlik 
həzrət Məhəmmədlə (s) başa çatmış və ondan sonra bəşəriyyətə 
peyğəmbər göndərilməyəcəkdir. İrəli sürülən iddia əql və sənəd 
yolu ilə batil olunarsa, daha iddia edən şəxsin gətirdiyi dəlil və 
sübutlara heç bir ehtiyac qalmayacaqdır. Və belə olduqda, Allah-
taalanın onun əməllərini batil etməyə heç bir ehtiyac 
duyulmayacaqdır. 
4. Möcüzənin digər şərtlərindən biri də, göstərilən möcüzənin 
iddia olunan məsələni təsdiq etməsidir. Belə ki, peyğəmbərlik 
iddiası edən şəxsin göstərdiyi möcüzələr bu ilahi məqamı 
(peyğəmbərliyini) təkzib etməməlidir. Əgər təkzib edərsə, artıq biz 
onu möcüzə adlandırmamalıyıq. Məsələn, Peyğəmbərlik iddiası 
edən Museyləmə adlı bir şəxs möcüzə göstərmək məqsədilə, suyu 
azalmış quyunun suyunu çoxaltmaq üçün oraya tüpürür, amma 
gözlənilən nəticənin tam əksinə olaraq, quyunun suyu tamamilə 
quruyur. Amma bütün bunlara baxmayaraq o, yenə də 
peyğəmbərlik iddiası edir və yaxın qəbilələri özünə cəlb etməyə 
çalışır. O, günlərin bir günündə Hənifə qəbiləsinin yanına gəlir və 
əlini onların uşaqlarının başına çəkir. Bu uşaqların bir qismi keçəl 
xəstəliyinə tutuldu, digər bir qisminin isə dilində pəltəklik yarandı. 
(İbni Əsir, 2-ci cild, 138-ci səh).

---

29 
Belə bir halda Allah-talanının onun gördüyü işlərin batil olmasını 
başqa yollarla aşkara çıxarmağa heç bir ehtiyac qalmır. 
5. Möcüzə bəşəriyyətə məlum olan elmi anlayışlar vasitəsilə 
həyata 
keçirməməli 
və 
eyni 
zamanda 
öyrədib-öyrəniləsi 
olmamalıdır. Əgər bir şəxs müxtəlif elmlərdən istifadə edərək, 
(hətta başqaları buna qadir olmasalar da belə) qeyri-adi işlər 
görərsə, bunu möcüzə adlandırmaq olmaz. 
Sehirbaz və cadugərlərin müxtəlif elm və fənlərə yiyələnərək 
göstərdikləri bir çox qeyri-adi işlərini dediklərimizə misal çəkmək 
olar. Onların gördükləri bu kimi işləri möcüzə adlandırmaq olmaz 
və onların əməllərinin Allah-taala tərəfindən batil olunmasına heç 
bir lüzum da yoxdur. Allah, öz batil iddialarını sübuta yetirmək 
üçün müxtəlif elm və fənlərdən istifadə edən şəxslərin niyyətlərini 
batil, özlərini isə xar və rüsvay edər. Çünki, onlar bütün bunları 
dəqiq elmi qanunlardan istifadə edərək həyata keçirirlər. Və məlum 
məsələdir ki, bu işlərə yiyələnən və təcrübə halında həyata keçirən 
hər bir şəxs belə bir nəticələrə nail olacaqdır. 
Təbabət elmi ilə məşğul olan bəzi alimləri buna misal çəkmək 
olar. Onların təbabət haqda olan bəzi məlumatları təkcə adi 
insanlara deyil, hətta bir çox həkimlərə də naməlumdur. Amma 
buna baxmayaraq biz onların məharətini möcüzə adlandıra 
bilmərik. 
Hətta, əgər Allah-taala insanlardan yalnız birini, tövbənin 
sirlərindən və elmi qanunlardan agah edərsə və bundan sui-istifadə 
olunmadığı təqdirdə Allah-taalanın yaradılış qanununa heç bir eyb 
və nöqsan tutmaq olmaz. Çünki, bütün bunlar möcüzə deyil və eyni 
zamanda irəli sürülən iddia üçün də dəlil hesab olunmayır. 
Möcüzənin hər hansı bir yalançı şəxs tərəfindən göstərilməsi və 
batil iddianın sübuta yetirilməsi isə qeyri-mümkündür. Belə 
olduqda insanlar haqq yoldan azır və cəmiyyətdəki hərc-mərclik 
birə on artmağa başlayır. Bu isə Allah-taalanın müqəddəs zatından 
uzaq və münəzzəhdir.