Evl‹YÂ Çeleb‹ seyahatnâmes‹
Ve ziyâret i şehr i Cerbân Kan
Yüklə 7,57 Mb.
|
Ve ziyâret i şehr i Cerbân Kan: Bu şehre şehr i Kum bir merhale cânib i ( ) karîbdir. Ol râh üzre bu şehir hâricinde mezâristân ı Cerbân Kan'dır kim vâdî i hâmûşândır. Mısra‘: Kimi Cem'dir, kimi Dârâ yatan, mevtâyı söyletsen. mazmûnu üzre niçe bin hakân u şâhân ve sultân ü İncurân u keyâniyân ve ekâsire ve Sâsâniyân ve Bayındırân ve Abbâsiyân ve melik ve kan ı kanân ve hân ı hânân ve ulemâ-yı İrân u Turân yatır. Böyle bir meşhed i gûristân ı vâdî i hâmûşândır. Ammâ cümleden Kırklar makâmı ve Hazret i Hızır makâmı ve Penç Hüseyin makâmı ve Ricâlü'l-gayb makâmı ve Ümenâ makâmı ve Nücebâ makâmı ve Büdelâ makâmı ve Evtâd makâmı ve Nukebâ makâmı, bu zikr olunan makâm ı sultânlar cümle kırk yerdedir ve cümle kavm i Acem bu makâmât ı aliyyelere i‘tikâd ı pâk ile mu‘tekidlerdir kim leyle i Cum‘ada ziyâretgâh ı erbâb ı dilândır. Rahmetullâhi aleyhim ecma‘în ve kaddesenallahu bi-sırrıhi'l-mübîn. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) Andan yine cânib i şarka meyyâl gidüp, Evsâf ı şehr i kadîm i Sâvî, binâ-yı Âdem i Sânî ya‘nî Nûh Necî, ba‘dehû binâ-yı sâhib i hurûc Şâh Gâve, ya‘nî medîne i mu‘azzam Sâve; Be-kavl i müverrihân ı Hind i dükend ve müverrihân ı Arab u Acem ve Külkend ü müverrih Deylemî ve müverrih Mıkdısî i Yarmenî cümle müttefekun aleyh olup bu şehr i Sâve'yi ba‘de't-Tûfân Hazret i Nûh zevrakıyla talattum ı deryâda bu mahalle râst gelüp zevrakı hâk i pâk üzre karâr bulunca 1 Ba‘dehû bu cây ı menâsdan keştî i Nûh halâs olup Musul kurbünde gemisi cebel i Cûde üzre karâr etdüği Kur’ân ı [324b] Azîm'den sûre i ( ) ( ) Hazret i Risâlet-penâha alâ tarîkı'l-kasas nâzil olan âyet i şerîfedir: ( ) ( ) ( )  2 ilâ âhiri'l-âyet.
Diğer âyet i şerîfe 3 
nassı cümle Hazret i Nûh Necî hakkına nâzil olmuşdur. Ba‘de't-Tûfân Hazret i Nûh cebel i Cûde üzre Cûde şehrin imâr etdi. Andan Nûh Âvînd şehrin ya‘nî Nihâvend medînesin binâ etdi. Andan oğlu Yâfîs şehr i Gazvîn'i binâ etdi. Andan şehr i Kamerü'l-Kum'u binâ etdi. Andan bu şehr i Sâve'yi binâ etdi kim mukaddemâ keştîsi bu mahalde sehel karâr buldukda Ba‘dehû sene 600 mukaddem Hazret'in vilâdetinden Hazret i İsâ asrında Buhtunnasr Kürdistân'dan hurûc edüp hûn ı Yahyâ talebiyçün bu şehr i Sâvî'ye gelüp iki kerre yüz bin Yahûdî'sin katl edüp şehr i Sâvî'yi harâb u yebâb eder. Ba‘dehû sene ( ) târîhinde Sencer i Yezcürd imâr edüp ismine tahfîf i kelâm ile şehr i Sâve dirler. Hâlâ hâk i Irâk'da ve hükm i Kâşân'da başka sultânlıkdır kim cümle bin aded güzîde şehbâz nökere mâlikdir. Ve monlâ ve havâce ve nakîbi ve on iki hâkimi mukarrerdir. Ammâ kal‘ası yokdur. Mâ-tekaddem hâk i pâk ile mebnî kılınmış ammâ intihâ-yı serhad olmağın mürûr ı eyyâm ile sûru yebâb u türâb kalmışdır. Ammâ taşra şehri cümle beş bin aded ulvî ve süflî hâk i anber i pâk ile ile mestûr hânedân ı ma‘mûrlardır. Hulâsa i kelâm cemî‘i hayrât [u] hasenât ı ebniyye i imârâtı tâbıku'n-na‘l bi'n-na‘l şehr i Kum'a mânenddir ammâ bu şehr i Sâve'nin âb [u] hevâsı ve mahbûb [u] mahbûbesi ve halkının ten-dürüstlüğü ve bâğ u bâğçe i İremezâtları şehr i Kâşân ve Hemedân'dan sonra sâ’ir şehirlere tercîh olunur. Ammâ cümle halkı Şî‘îlerdir. Mâbeynlerinde Sünnîleri çokdur ammâ Çâr-yâr ı güzîne sebbâbları yokdur. Her şâhdan destlerinde yarlığ ı belîğ i şâhîleri vardır kim sebbâbları nefy i beled ve mansıbından azl i ebed ederler. Ammâ bu şehrin hüsniyyâtı cihetinden niçe yüz şey’i vardır ve niçe şehrengîzleri vardır. Yetmiş aded fasl ile ta‘rîf ü tavsîf etmek lâzım idi ammâ kesret i kitâbet olmasın içün bu fihris i müsveddâtımızı bu kadarca tahrîr edüp iktifâ etdik. Ammâ hüsniyyâtından iki şey’e aşk olsun. Birisi oldur kim bu şehirde cümle halkı askerîdir kim bir şey’e muhtâc değillerdir. Bir de zabt u rabt ve narh ı cârîlerine aşk olsun. Her şeb cümle dükkânçeleri küşâde kalup herkes hâne i bî-minnetine bî-bâk ü bî-pervâ yatup pâsbânlar tâ vakt i sehere dek dîdebân u nigehbân u keşikbânlık ederler. Ol kadar mazbût şehirdir kim me’kûlât [u] meşrûbât makûlesi eşyâlara seg i dirende dahi dehân-dırâzlık etmezler. Ve çârsû-yı şâhîde metâ‘ ı firâvâna bir merd i âferîde dest-dırâzlık etmeyüp cemî‘i me’kûlât [u] meşrûbâtı ve beyzası ve pişmiş tavuğu ve çobrası ve pilavı ve herîsesi cümle vezn i Alî ile fürûht olunur, aslâ ve kat‘â kelek ve şinik ve gülbe ve peymâne yokdur. Ammâ halkının ahd [ü] peymânları vardır. Eyle ganîmetdir kim bir kez gendüm i danedâr nîm abbâsîye yarar. Ve bin menn i hâs ve beyâz nân ı cân bir kazbekî i Tiflisîyedir. Ve bir vusak tereyağı kehribâ-vâr üç Kazbekiyyedir. Tâ bu mertebede ganîmet şehr i Sâve'dir. Ve cümle halkı müdekkik i âlem olduklarından gâyet hisâbîlerdir kim kâr [u] kisb içinde bir dangı hisâb ederler ve kânûn ı Şeyh Safî'dir deyü narh ı şâhîleri üzre cân verirler. Narh ı Alî üzre kez ü men ve ratl u sak hisâbları beyân eder Evvelâ hisâb ı kez; yedi yüz kırk sekiz bin sekiz yüz dirhemdir. Ve sak; altmış iki bin dört yüz dirhemdir. Ve nakin; on iki bin dörd yüz seksen dirhemdir. Ve nakiz; on iki bin sakdır. Mekul bin beş yüz [325a] altmış dirhemdir. Sâ‘; bin kırk dirhemdir. Mud; beş yüz yigirmi dirhemdir. Menn; iki yüz altmış dirhemdir. Ratl; yüz otuz dirhemdir. İstâd; altı yüz dirhemdir. Dirhem; otuz üç arpa ağırıdır. Miskâl; yüz arpa ağırıdır. Kırat; beş arpa ağırıdır. Dânk; ( ) ( ). Fersah; on iki bin adımdır. Mil; dörd bin adımdır. Bir adım dörd ayakdır ve bir ayak ı meyân uç uca yigirmi iki arpa kaddidir. Ve bir zirâ‘ ı hayyât; üç karışdır. Ve bir karış; yigirmi arpa kaddidir ve çuka arşını üç karış iki parmak enlidir. Ve mi‘mâr arşını bir zirâ‘ ı hayyâtî ve bir sülüs ziyâdedir ve zirâ‘ ı Mekkî, Hazret i Zübeyr Mekke'yi ta‘mîr etdikde zirâ‘ ı Mekkî dedüğü bir çubuk zirâ‘ ı hayyâtîdir. ( ) ( ) ( ) ( ). Bu hisâb ı kitâblardan mâ‘adâ bu şehr i Sâve halkı ilm i arkâmda gûyâ Feyzullah ı Hindî'dir, ve's-selâm.
....................(2.5 satır boş).................... Bu şehr i Sâve'den cânib i cenûba kend i Hayder Kan; yüz hâneli câmi‘ ve hânlı kend i âbâdândır. Andan yine taraf ı cenûba kend i Sultân Dürûğ; Kâşân hânlarının hâssı bin hâneli kend i âbâdândır. Andan yine cenûba, Evsâf ı diyâr ı İrân-zemîn i mers, binâ-yı Şâh Keyûmers, misâl i şehr i Dağıstân ı Tarhû-yı Enderey, ya‘nî şehr i azîm i bender i Rey Müverrihân ı İrân-zemîn ve sahâ’if i münşiyân ı Irâk ı Dergezîn müverrihleri tahrîri üzre bu şehr i Rey'i ibtidâ binâ eden İrân ı Turan şâhlarından Keyûmers Şâh binâ etmişdir. Mürûr ı eyyâm ile her tarafdan yâğî vü dağî rahneleri görmek ile harâba mü’eddî olup ba‘dehû Şâh Hûşah binâ etdi ve eyle imâr [u] avâdân oldu kim Bağdâd ı behişt-âbâd ı atîk bu şehr i Rey yanında bir kendce gelmezdi. Bu kevn i çarh ı kec-revün âdeti üzre niçe bin mülûkdan mülûka intikâl edüp hâlâ hâk i Irâk'da hükm i Acem'de kûh ı Demâvend'in cânib i garbîsinde bir ferahfezâ-yı çemenzâr [u] lâle-ızârda Bursa şehri gibi temevvüc edüp kat-ender-kat bâğ ı İremezâtü'l-imâd misilli bir şehr i dilşâd ı Rey âbâdândır. Bu şehrin kadr i âsâr ı âbâdânı şarkdan garba tûlânîsi kâmil iki fersahdır, ya‘nî yigirmi dörd bin adımdır. Şehr i Tire ve şehr i Ma‘nisa gibi tûlânîce vâki‘ olmuşdur. Ammâ arzen nısıf fersah şehr i mu‘azzamdır ve bu şehrin cânib i garbîsi iki fersah yerde kûh ı Akra‘ vâki‘ olmuşdur kim hudûd ı Kürdistân'dır. Ve sâve şehri bu şehr i Rey'ün cânib i şarkîsinde üç merhale menzildir, ammâ biz iki menzilde şehr i Rey'e geldik âheste üzre. Der-beyân ı ahvâl i hâkimân ı şehr i Rey: Hâlâ bir hân ı âlîşânlıkdır kim yedi yâr aşkına heft hezâr nökere mâlikdir. Şehir mollası ve hâce şeyhülislâmı ve şeyhü's-sâdât ı kirâmı ve dizçöken ağası ve korucubaşı ve yasavul akası ve kelenteri ve daroğası ve münşî ve şâhbenderi ve eşik ağası ve mihmândârı vardır ve bu hâkimler bu şehr içre eyle adl i adâlet [ve] hükm i hükûmât ederler kim gûyâ adl ı Enûşirvân i Kisrâ'dır. Sitâyiş i imârât ı hânedân ı şehr i Rey: Gerçi sâ’ir diyârlar gibi kal‘ası amâr değildir ammâ şehri gâyet ma‘mûrdur. Cümle dokuz bin sekiz yüz aded derveze add olunur bâğlı u bâğçeli hânedânlardır. Her derveze içre ekall i mâ-yekûn onar ve on beşer hâne i müte‘addideler var. Cümle âsâr ı binâları kerpiç ile mebnîdir ve cümle dam u bâmları türâb ı pâk ile mestûr hânedân ı ma‘mûrlardır. Ammâ bu şehrin cânib i erba‘asında sûr hafri-misâl handak i vâsi‘i ve umk ı azîmi vardır kim yâğî vü bâğîden emîndir. Ve cânib i etrâfında sekiz aded dervezeleri vardır. Ammâ cümle haşeb levha bâblardır. Ve bu şehrin cemî‘i şâhrâhları gâyetü'l-gâye teng [ü] tardır. [325b] Zîrâ Urbân ve Ekrâd ı nâbekâr bâğîleri havfinden yolların tîre eylemişler kim bir tarafdan düşman şehre zafer bulursa daracık yollarda izdihâm olup usret üzre yâğîler geçerken her hânenin dâm u bâmlarından ve revzen ü câmlarından ve kâ‘a vü şâhnişînlerinden hâne sâhibleri ok ve tüfeng ve saban ve seng nisâr edüp düşmandan intikâm almak mülâhazasıyla şehrin yolların şehr i Mısır derbleri gibi daracık eylemişlerdir. Hakkâ ki şehr i Rey'ün her hânesi cezîre i Sakız hâneleri ve Haleb kâ‘aları gibi kal‘a-misâl hânedân ı pür-meâldir. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) Der-vasf ı cevâmi‘hâ-yı şehr i Rey: Cümle ....................(1.5 satır boş).................... Ve âsâr ı binâ-yı mesâcidhâ-yı Rey: ....................(1.5 satır boş).................... Ve dârü't-tedrîs i âlimân ı sûhteyân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve dârü't-tahsîl i ulûm ı gılmân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve tekyegâh ı sâdıkân ı dervîşân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve çeşme-sâr ı âb ı hayvân: Bu şehr i Rey içre cümle yüz on aded çeşme-sârlar vardır kim âyende vü revendegân u müsâfirân ve devâbâtları nûş eder ammâ şehir halkının sâhib tab‘ olanları çâh ı mâdan nûş eder. Ve sebîlhâne i Kerbelâ-yı şehîdân: Bu şehrin enderûn u bîrûnunda cümle yetmiş yerde sebîlhâne i teşnegân var kim her birin birer sâhibü'l-hayr şehîdân ı Deşt i Kerbelâ ervâhlarıyçün inşâ olunmuşdur. Cümleden Şâh sebîli ma‘mûrdur. Ve aynu'l-hayât ı âb ı cereyân: Bu şehrin garbîsinde evvelâ kûh ı Demâvend'den iki nehr i sağîre gelüp şehrin bâğ u besâtînlerin saky edüp ba‘dehû nehr i ( ) mahlût olur. Ve bu şehirde bir kana dahi cereyân eder. Ve çâh ı zemzem i hânedân: Cümle âb ı revânları cebel i Demâvend'in demir ma‘denlerinden gelmeğ ile suları memdûh olmadığından derûn ı şehir içre cümle dokuz bin âb ı hayât buz pâre-misâl sulu kuyuları vardır. Hakkâ ki zülâldir. Ve nâmhâ-yı mahallât i âbâdân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve hânedân ı kibâr ı nökerân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve sarâyhâ-yı kârbân ı revân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve mihmânhâne i sevdâgerân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve ârâmhâne i garîbân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve çârsû-yı bâzâr ı şâhân: ....................(1.5 satır boş).................... [326a] Ve hammâmhâ-yı rûşenâ-yı gâsilân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve âşüftegân ı nüdemâ-yı yârân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve hukemâ-yı feyyâz ı tabîbân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve cerrâhân ı zû-fünûn ı üstâdân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve sâhib sulûk i meşâyihân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve Fârisî-şinâs ı mü’ellif [ü] şâ‘irân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve reng i rûy ı pîr ü cüvân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve nâ-resîde i gılmân u duhterân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve hevâ-yı bâd ı sabâ-yı diyâr ı İrân: Bu Rey şehrinin hevâsı gayrı diyâr hevâsı gibi memdûh değildir, şiddet i hâr üzredir. Ammâ sayf u şitâda cemî‘i halkı damları üzre her gice serîrler üzre yatup kisb i tarâvet ederler, gicesi latîfdir. Ve ibret-nümâ-yı âbâdân: Bu şehrin etrâfında niçe yerleri hafr ederken zî-kıymet la‘l i Bedahşân ve yâkût ve seylân ı Erdebilî çıkar kim ta‘bîr olunmaz. Diğer vâcibü'l-iber; hâlâ her sene genc i Kârûnlar ve kenz i bâdâverler bulunur. Ve güft [ü] gû-yı ehl i beled i Fârisîhân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve kaba-yı merd ü kaba-yı zenân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve nâmhâ-yı merd ü nâm ı zenân: ....................(1.5 satır boş).................... Esmâ i çâkerân ve nâm ı cevâriyân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve ekâlîm i arz ı büldân: Be-kavl i Hâkim Batlamyus, bu şehr i Rey 19 iklîm i örfiyyede bulunmuşdur. Ve Monlâ Tâc Şâh dahi eyle dedi ammâ hakîr irtifâ‘ almadım. Ve arz ı beledi ( ) ( ) ( ) ve tûl ı nehârı ( ) sâ‘atdir. Ve tâli‘ i binâ-yı imâristân: Bu şehri ibtidâ Keyûmers Şâh binâ etdikde burc ı esedde esâsın vaz‘ eder. Anınçün halkı esed-heybet ve gazanfer-salâbetlerdir ve burc ı esed beyt i şems i nârîdir. Anınçün şemsinde te’sîr vardır. Ve âbâdân ı deyr i papasân: ....................(1.5 satır boş).................... Ve medh i ehl i pîşekâr: ....................(1.5 satır boş).................... [326b] Ve hubûbât ı gendüm i mahsûlât: ....................(1.5 satır boş).................... Ve sitâyiş i gıdâ-yı rûh ı tenâvülât: ....................(1.5 satır boş).................... Ve me’kûlât i gûnâ-gûn ı müsmirrât: ....................(1.5 satır boş).................... Ve teşnegân ı envâ‘ i meşrûbât: ....................(1.5 satır boş).................... Ve dârü'z-ziyâfe i imârât: ....................(1.5 satır boş).................... Ve teferrücgâh ı menzil i İremezât: ....................(1.5 satır boş).................... Ve hıyâbân ı gülistân i bâğavât: ....................(1.5 satır boş).................... Ve şehrengîz i tetimme i külliyât: Evvelâ bu Rey şehrinin cânib i garbîsinde olan kûh ı Demâvend'den nüzûl eden âb ı revânlar ol kadar memdûh değildir. Ancak şehr i Rey'ün mezâri‘ât ü bâğ u bostâniyânların reyy edüp cânib i şarkda eyâlet i Rey kendlerin reyy ederek nehr i azîm ( ) munsabb olur nehreyn i sağîreyndir. Birinin ismi ( ) ( ) ( ) ve birinin nâmı ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) Evsâf ı yaylağ ı kûh ı Demâvend: Bir cebel i kûh ı serbülenddir kim zamân ı kadîmde yedi aded sûr ı metîneler ile âbâdân hâlâ biri ma‘mûrdur kim kal‘a i Demâvend nâmıyla meşhûr ı âfâk olup sene 995 târîhinde Murâd Hân ı Sâlis vezîri Cığalzâde Sinân Paşa kal‘a i Demâvend'i yedi günde feth edüp hâk ile yeksân etmişdi. Ve kûh ı Demâvend'den beş kerre yüz bin koyun sürmüşdü. Hâlâ yine bu yaylada on kerre yüz bin devâbât makûlesi vardır. Bu yaylanın şark cânibinde yaylayan Avşarî ve Kehrânî ve Dümbülî ve Dümdümî Türkmanânı yayla hakların Acem Şâhı tarafından Rey şehri hânı alur. Ammâ yine bu kûh ı Demâvend'in cânib i kıblesinde ve taraf ı garbîsinde yaylayan Urbân u Türkman u Ekrâd ı Zıbarı'nın {yaylamakların} İmâdiyye hâkimi ve Akra beği alırlar. Tâ bu mertebe böyle bir kûh ı azîm i mahsûldârdır ve ma‘âdin i hadîd gâyet çokdur. Ol ecilden sularının nef‘i yokdur. Bu kûh ı Demâvend'in şimâlinde, Evsâf ı kûh ı Akra: Lakab ı sahîhi kûh ı Akra‘dır. Bu dahi şehr i Rey'ün cânib i garbîsi ve şimâlîsine meyyâl nümâyândır, ammâ üç merhale ba‘îd bir uryân u bî-dıraht u bî-semer bir cebel i Akra‘dır kim Kürdistân Akra beğiyle Acem müşâsında bir kûh ı bâlâdır kim kehkeşân-âsâ semâya ser çekmiş bir kûh ı serbülenddir. Nebâtât [u] giyâhâtı firâvân ve uyûn ı câ’iyeleri âb ı hayât ı revândır. Sene ( ) târîhinde İmâdiyye'ye giderken bu kûh ı Akra‘da meks edüp Monlâ Karnî nakli üzre bu kûh ı Akra‘da altun ma‘deni vardır ammâ Ekrâd diyârında olmağile zer i hâlisin husûle getiremeyüp harcı hâsılıyla berâber gelmez demiş idi. Meğer lağv imiş. Bu hakîr şehr i Rey temâşâsında iken Akra kûhundan yedi katar ı katır yükü tibr altun Rey hânına gelüp tîz-âb ile suya çeküp ba‘dehû âteş i germâ-germde kâl edüp bir nerm zer i hâlis hâsıl oldu kim ta‘bîr olunmaz. Ba‘dehû ol katar ı katırlar ile mezkûr tibri hân şâha gönderdi. Hâlâ tibr i Akra‘ Kürdistân ı Acemistân'da meşhûrdur. [327a] Bu şehr i Rey etrâfında bir imâret esâsı hafr etseler altında ol hafr olunan yerde beş on yahûd on beş kıt‘a cevâhir i zî-kıymetden elmas u la‘l u yâkût çıkup sâhib i zemîn girân bahâya fürûht eyleyüp binâya mübâşeret eder. Temâşâ-yı garîbe: Hâlâ bu şehr i Rey içre eyledir kim her sene elbette derûn ı şehirde ve yahûd bîrûn ı şehirde elbette her sâl birer ikişer defîne mâl çıkar. Ammâ bu künûzlar çıkması sebebiyle niçe bin mahlûk ı Hudâ kâr u kisb pîşesinden âvâre olup şeb [u] rûz Ferhâd-vâr çalışup kenz i Kârûn küşâde etmeğe cidd ü ihtimâm ı tâm edüp derbeder benâm olup bu mekr ile ifnâ-yı vücûd etmededirler. Ve bu kenz-küşâlığın bir kubhu dahi oldur kim, bu mahalde bir kenz vardır deyü niçe yüz âdem hân tarafından ol hânedâna üşüp Ferhâdî tîşeler urup ilâ hâze'l-ân eyle şehr i âbâdân eski mısır gibi harâb ( ) olup bûm u gurâb u masasaya âşiyân olmadadır. ....................(3.5 satır boş).................... Evsâf ı ziyâretgâh ı cebbâne i şehr i Rey-âbâd Hazret i Ömer; hilâfetinde ve Hazret i İmâm Hüseyin şehzâdeliğinde ve gayrı Devâzde İmâmân ı hümâmân asırlarında bu şehr i Rey Ashâb ı güzîn ve Muhâcirîn [ve] Ensârîn ile imâr olup cümle ehl i Mekke ve ehl i Bekke ve ehl i Medîne bu şehr i Rey'de sâkin olurlardı. Âhir dâr ı âhirete intikâl edenleri bu şehr i Rey cebbânesinde defn ederlerdi. Hâlâ mekâbîr i Ashâb ı güzîn şehrin cânib i kıblesinde ziyâretgâh ı azîmdir. Ve niçe kibâr ı evliyâullah ulemâ ve sulehâ ve mü’ellif i fukahâ-yı şu‘arâ medfûnlardır. Ve ziyâret i Şâhruh Kay: Bir kubbe i âlîde âsûdedir. Ve ziyâret i Selmân ı Kûfî: Hazret i Alî belin bağladı. Sakaların pîridir. Otuz yaşında nakl etdi. Bu şehrin hâricinde bir kubbede medfûndur. ....................(1 satır boş).................... Bu şehr i Rey'i bu gûne temâşâ edüp cânib i garba kûh ı Demâvend i bî-mânendin kıbleye meyyâl tarafına gidüp Kend i Şîr Alî: Rey hâkinde kelenterlikdir. Anı ubûr edüp bir ferah-âbâd ı dilküşâ kûyâh ı hıyâbân ı bâğ ı cinân içre uyûn ı firâvânlar nûş edüp giderek, Evsâf ı kal‘a i kûh ı Demâvend, mânend i şehr i Külkend Mukaddemâ zemîninde hulefâ-yı Benî Abbâsiyân'dan bir kal‘a inşâ etmişler ammâ mürûr ı eyyâm ile bu kal‘a kerpiç binâ ile inşâ olunduğundan berbâd olur. Ammâ sene 995 târîhinde Sultân Murâd Hân ı Sâlis vezîri Cığalzâde Sinân Paşa serdâr ı mu‘azzamlık ile diyâr ı Bağdâd'a gelüp andan deryâ-misâl asker ile Cem-cemâl yoluyla vilâyet i Âzerbaycân'da şehr i Tebrîz i dilâvîze atf ı inân etdikde şehr i Rey ve şehr i Kum ve şehr i Kâşân ve şehr i Dergezîn ve şehr i Hemedân ve şehr i Mihribân ve şehr i Bâğ ı cinân ve şehrü'l-Lusûs ve şehr i Gazvîn ve şehr i Cem-cenâb ve kal‘a i Şehribân ve kal‘a i Kinkur ve kal‘a i Nihâvend ve kal‘a i Sehend ve kal‘a i Erdebil ve kal‘a i Serâh ve kal‘a i Kehrevân ve kal‘a i Merâğa ve kal‘a i Karakan ve kal‘a i Sultâniyye ve şehr i Tebrîz'e varınca mezkûr kılâ‘ları ve şehr i azîmeleri nehb ü gâret etmeğe ahd i amân etmişdi. Zîrâ zikri sebkat eden kal‘a i Serâv altında Cığalazâde bir gûne münhezim olmuşdu kim devlet i Âl i Osmân'da eyle bir serdâr münhezim olmayup bed-nâmlık olduğu intikâmın Acem'den almak içün {Cığalzâde Sinân Paşa} dârü'l-hilâfe olan Bağdâd i bî-dâddan leşker-keş olup niyyetü'l-gazâ diyerek ibtidâ kal‘a i Cem-cemâl'den niçe gün kat‘ ı menâzil ederek kal‘a i Pilever'e andan kal‘a i Denâver'e andan kal‘a i Despol'a andan kal‘a i Sorhbîd i Rûsipîd'e andan ibret-nümâ olan kûh ı Bî-sütûn'a bir kal‘a i müfîd binâ edüp andan kat‘ ı menâzil ederek kûh ı Demâvend'e geldikde gördü kim Bağdâd ile Hemedân ve Tebrîz yolları üzre bir cây ı menâs olacak kal‘a yokdur. Âhir cümle guzât ile müşâvere edüp mezkûr kûh ı Demâvend'de bir sûr ı üstüvâr binâ olunmasın re’y i ahsen görüp kûh ı Demâvend'e bir kal‘a binâsına mübâşeret olunup kendüleri [327b] asker i kerrâr ı adüv-şikârlar ile bâlâda tahrîr olunan altmış altı pâre kal‘aları cümle feth eyleyüp tâ şehr i Tebrîz i dilâvîze varınca cemî‘i kurâ vü kasabât ve kend i büleydeleri yakup yıkup hâke berâber edüp ol kadar Kızılbaş ı evbâş ı kallâşların başların tîğ ı âteş-tâb ile tıraş edüp cemî‘i havâriciyânın vücûdların sahîfe i dünyâdan kaldırmağa sehel kalmışdı. Ve bu kadar gâret olunan dâr ı diyârlardan mâl ı firâvân almışdı kim hisâbın Hudâ-yı Bîçûn bilir. Cümle guzât ı müslimîn ol kadar mâl ı ganâ’imle muğtenim oldular kim mukaddemâ sahrâ-yı Serâv'da münhezim olduklarının yüz kerre yüz bin kat ıvaz olunup Acem'den bir intikâm alınmışdır kim hâlâ diyâr ı Acem'de dâstân ı dûstândır. Ba‘dehû Serdâr ı mu‘azzam Cığalzâde yine cânib i Bağdâd'a teveccüh etdikde niçe kılâ‘ ı metîneleri dahi feth ederek binâya mübâşeret olunan kûh ı Demâvend kal‘asına geldikde henim dahi itmâm bulmayup asâkir i nusret-me’âsir ile sa‘y i tâm ve bezl i ihtimâm edüp sene 995 târîhinde kal‘a i Demâvend itmâm bulup derûn ı kal‘aya üç bin aded neferât ve yetmiş aded top ve niçe bin gûne cebehâne ve levâzımât koyup kendüleri diyâr ı Bağdâd'a azîmet etdiler. Eşkâl ı kal‘a i kûh ı Demâvend i bî mânend Kûh ı Demâvend; dâmeninde bir püşte i âlî üzre bir kal‘a i serbülenddir. Ammâ bu dahi hâk i çim ile rıhtım olmuş bir sûr ı azîmdir. Lâkin etrâfında handakı yokdur. Ve iki kapusu vardır. Biri Rey kapusu ve biri Bağdâd dervezesi vardır. Ve kal‘a içre hâlâ üç yüz hâne ve Câmi‘ i Murâd Hân ı Sâlis ve hân ve hammâm ve kifâyet mikdârı dükkânları vardır. Ve dâ’iren-mâdâr ecrâm ı kal‘a iki bin adımdır. Ve hâlâ dest i Acem'de Rey şehri hükmünde sultânlıkdır kim bin aded güzîde nökere mâlik kal‘adır. Ve âb [u] hevâsı ve bâğ u bâğçesi envâ‘ ı ziynet ile ârâste olmuş maksûreli hadîka i İremleri vardır. Ammâ cümle halkı Şî‘îlerdir.
....................(15 satır boş)....................[328a] Andan yine sahrâ-yı Demâvend içre ma‘mûr [u] âbâdân kend i büldânlar ubûr edüp 5 sâ‘atde,
Yüklə 7,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|
buyururlar.
buyurmuşlardı. Ba‘de'l-binâ bu şehrin ismine Sâvî ka‘dı dediler. Lisân ı İbrî'de ka‘d şehre derler. Hattâ Kabâbıta târîhlerinde ka‘d ı İskender ve ka‘d ı Mısır ve ka‘d ı Fustât ve ka‘d ı Hasan ve ka‘d ı Filistîn ve ka‘d ı Dımışk ı Şâm derler. Ba‘de't-Tûfân bu ka‘d ı Sâvî ol kadar âbâdân oldu kim tûlen ve arzen kemâl i vüs‘ati üç günde devr olunurdu.