Mühazirə Fənn: Nəqliyyat hüququ Müəllim Sərvərov Bəxtiyar

2. Nəqliyyat qanunvericiliyi anlayışı
Hər şeydən əvvəl, nəqliyyat hüququ ilə nəqliyyat qanunvericiliyi

arasındakı münasibətə aydınlıq gətirməyə çalışaq. «Nəqliyyat hüququ» və

«nəqliyyat qanunvericiliyi» kimi iki anlayış sinonim, eyni mənalı anlayışlar

hesab edilmir. Onlar ilk baxışdan bir-birinə bənzər olsa da, məna və mahiyyətcə

üst-üstə düşmürlər. Hüquq nəzəriyyəsində və təcrübəsində də bu iki anlayış eyni

mənalı anlayışlar kimi işlədilmir.

Fəlsəfi baxımdan, nəqliyyat hüququ ilə nəqliyyat qanunvericiliyi

arasındakı münasibət mahiyyət və hadisə arasında olan əlaqə kimidir. Belə ki,

əgər nəqliyyat hüququ mahiyyətdirsə, nəqliyyat qanunvericiliyi hadisədir.

Hadisə mahiyyətin təzahür etdiyi və ifadə olunduğu xarici formadır .

Nəqliyyat hüququ əmlak - dəyər xarakterli nəqliyyat münasibətlərini

tənzimləyən mülki hüquq normalarından ibarətdir. Bu normalar qanunlarda və

qanun qüvvəli normativ aktlarda (Prezident fərmanlarında, Nazirlər

Kabinetinin qərarlarında və ayrı-ayrı normativ aktlarda) zahiri şəkildə ifadə

olunurlar. Onlar bu normaların obyektiv (maddi) forması kimi çıxış edirlər.

Beləliklə, həmin normaların zahirən ifadə olunduğu ayrı-ayrı qanunların,

qanun qüvvəli aktların və digər normativ hüquqi aktların məcmusu nəqliyyat

qanunvericiliyini əmələ gətirir.

Nəqliyyat qanunvericiliyi dedikdə nəqliyyat fəaliyyəti ilə bağlı olaraq,

əmələ gələn ictimai münasibətləri tənzimləyən hüquq normalarının zahirən ifadə

olunduğu ayrı-ayrı qanunların, qanun qüvvəli aktların və digər normativ

hüquqi aktların məcmusu başa düşülür. Deməli, nəqliyyat qanunvericiliyi

nəqliyyat münasibətlərini nizama salan və tənzim edən normativ aktların

məcmusu və sistemidir. Dediklərimizdən belə məlum olur ki, mənaca üst-üstə

düşməsələr də, nəqliyyat hüququ və nəqliyyat qanunvericiliyi kimi iki qeyri-

identik anlayış bir-biri ilə çox sıx surətdə bağlıdırlar. Belə ki, nəqliyyat hüququ

hüquq normalarının məcmusudur. Hüquq norması nəqliyyat hüquq sisteminin

ilkin elementi kimi çıxış edir. Nəqliyyat qanunvericiliyi isə normativ aktların

məcmusudur. Burada nəqliyyat qanunvericiliyi sisteminin ilkin elementi kimi

hüquq norması deyil, normativ akt çıxış edir.

Nəqliyyat qanunvericiliyi nəqliyyat hüququnun mənbə növlərindən

biridir. Bu o deməkdir ki, nəqliyyat hüququnun mənbələri təkcə nəqliyyat

qanunvericiliyi ilə məhdudlaşmamışdır və yalnız həmin qanunvericilikdən

ibarət deyildir. Ona görə ki, nəqliyyat qanunvericiliyi anlayışı ilə nəqliyyat

hüququnun əsas mənbə növü olan normativ hüquqi aktlar əhatə olunur.

Deməli, nəqliyyat hüququnun nəqliyyat qanunvericiliyindən başqa digər

mənbə növləri də vardır ki, bu da beynəlxalq müqavilələrdən və hüquqi adətlərdən ibarətdir.

Beləliklə,nəqliyyatqanunvericiliyi nəqliyyat hüququnun bütün mənbə növlərini deyil, onun yalnız normativ hüquqi aktlar adlı növünü, yəni hissəsini özündə birləşdirir. Bu o deməkdir ki, nəqliyyat hüququnun hüquqi adətlər, beynəlxalq müqavilələr kimi mənbə növləri nəqliyyat qanunvericiliyi kateqoriyasına şamil edilmir. Bu, nəqliyyat qanunvericiliyini nəqliyyat hüququndan fərqləndirməyə imkan verən başlıca cəhətlərdən biridir. Əgər nəqliyyat hüququ, yuxarıda göstərdiyimiz kimi, hüquq normalarının sistemi və birləşməsidirsə, nəqliyyat qanunvericiliyi də nəqliyyat hüquq normalarının öz rəsmi ifadəsini tapdığı normativ hüquqiaktların məcmusu-dur. Dediklərimiz belə bir nəticəyə gəlməyə imkan verir ki, «nəqliyyat hüququ» və «nəqliyyat qanunvericiliyi» kimi iki fenomen identik (eynimənalı) və sinonim hadisələr deyildir.

Nəqliyyat qanunvericiliyini nəqliyyat hüququndan fərqləndirən əsas və

başlıca cəhət ondan ibarətdir ki, o, kompleks və qarışıq xarakterə malikdir. Bu o deməkdir ki, nəqliyyat qanunvericiliyinə daxil olan bir çox normativ aktlar

özündə, eyni zamanda, həm də müxtəlif hüquq sahələrinin (məsələn, konstitusiya

hüququnun, inzibati hüququn, maliyyə hüququnun, ekologiya hüququnun və s.)

normalarını əks etdirir. Məsələn, «Nəqliyyat haqqında» Azərbaycan

Respublikasının Qanununda, «Aviasiya haqqında» Azərbaycan Respublikasının

Qanununda, Azərbaycan Respublikasının Ticarət Gəmiçiliyi Məcəlləsində və

digər normativ aktlarda mülki hüquq normalarından əlavə inzibati, maliyyə

və digər hüquq sahələrinin normalarına rast gəlirik. Deməli, hər hansı bir

normativ aktda öz hüquqi təbiətinə görə bir-birindən fərqlənən mülki, cinayət,

konstitusiya, ekologiya, inzibati və digər hüquq normaları mövcud ola bilər.

Ona görə də eyni bir akt həm mülki qanunvericiliyə, həm maliyyə

qanunvericiliyinə, həm inzibati qanunvericiliyə və s. daxil ola bilər. Bu isə

təsadüfi deyildir. Belə ki, normativ hüquqi aktı qəbul edərkən səlahiyyətli

dövlət orqanını maraqlandıran əsas cəhət müəyyən edilən hüquq normasının

hüquqi təbiəti deyil, onun mahiyyətidir.

Belə məlum olur ki, nəqliyyat qanunvericiliyinə həm mülki hüquq

normaları, həm də inzibati, maliyyə, ekologiya və s. hüquq normaları daxil

edilir. Bu isə onu göstərir ki, nəqliyyat qanunvericiliyi, yuxarıda qeyd etdiyimiz

kimi, kompleks (qarışıq) xarakterə malikdir.

Hər bir hüquqi fenomen kimi nəqliyyat qanunvericiliyi də müəyyən bir

funksiya (vəzifə) yerinə yetirir. Onun iki əsas funksiyası vardır:

- tənzimləmə funksiyası;

- qoruma funksiyası.

Nəqliyyat qanunvericiliyinin tənzimləmə funksiyasının mahiyyəti ondan

ibarətdir ki, o, nəqliyyat hüququnun subyektlərinin hüquqi vəziyyətini

müəyyənləşdirir, nəqliyyat münasibətlərini nizama salır.

Nəqliyyat qanunvericiliyinin qoruma funksiyasının mahiyyəti ondan

ibarətdir ki, o, nəqliyyat hüququ subyektlərinin hüquqlarını və qanunla

qorunan mənafelərini müdafiə edir.