Mühazirə müəllimi: Dos. H. H. Həsənov

KitabYurdu.az 
40

---

Metal pul tədavülü sistemi zamanı pul sisteminin iki növü – metalizm və 
monometalizm, ümumi ekvivalent və pul tədavülü bazası qismində, nə qədər metal 
qəbul edilməsindən asılı olaraq fərqləndirilir. 
Bimetalizm pul sistemidir, hansı ki, burada ümumi ekvivalent rolu iki metala 
(gümüş və qızıla) həvalə edilmişdir. Iki metaldan sərbəst sikkə kəsilməsi və onların 
məhdudiyyətsiz tədavülü nəzərdə tutulmuşdur.
Paralel valyuta sistemi zamanı qızıl və gümüş sikkələr arasındakı nisbət kortəbii 
metalların bazar qiymətinə uyğun müəyyən edilirdi. Dövlət ikili valyuta sistemindən 
istifadə etdiyi zaman metallar arasındakı nisbəti qeyd edirdi, qızıl və gümüş sikkələrin 
kəsilməsi və əhalinin onları qəbul etməsi bu nisbət üzrə aparılırdı.
Bimetalizm XVI-XVII əsrlərdə, Qərbi Avropanın bəzi ölkələrində isə XIX əsrdə 
geniş yayılmışdı. 1865-ci ildə Gatin…. sikkəsi ittifaqı adlanan beynəlxalq müqavilənin 
(sazişin) köməyi ilə Fransa, Belçika, Isveçrə və Italiya bimetalizmi saxlamağa cəhd 
etmişlər. Amma bimetalizm pul sistemi inkişaf etmiş kapitalizm təsərrüfatının 
tələblərinə cavab vermirdi. Belə ki, eyni vaxtda metaldan – qızıl və gümüşdən dəyər 
ölçüsü kimi istifadə edilməsi, pulun bu funksiyasının təbiətinə zidddiyyət təşkil edirdi. 
Ümumi dəyər ölçüsü yalnız bir əmtəə ola bilər. Bundan başqa dövlətir qızıl və gümüş 
arasında müəyyən etdiyi möhkəm dəyər nisbəti onların bazar dəyərlərinə uyğun 
gəlmirdi. XIX əsrin sonunda geniş istehsalın ucuzlaşması nəticəsində və onun 
qiymətdən düşməsi qızıl sikkələrin tədavüldən çıxaraq dəfinəyə çevrilməsinə səbəb 
oldu. Burada Koperçik Qreşma qanununu «pis pullar yaxşıları tədavüldən sıxışdırır» 
fəaliyyəti özünü göstərir. 
Kapitalizmin inkişafı möhkəm pul, vahid ümumi ekvivalent tələb edirdi. Odur ki, 
bimetalizm öz yerini monometalizmə verir. 
Monometalizm pul sistemidir, hansı ki, bir metal (qızıl və ya gümüş) ümumi 
ekvivalent və pul tədavülünün əsas xəttini yerinə yetirir, fəaliyyət göstərən sikkələr və 
dəyər nişanələri qiymətli metallara xırdalanır. Gümüş monometalizmi Rusiyada 1843-