Mühazirələr. Mövzu Müasir şəraitdə mülki müdafiənin rolu və vəzifələri. Plan

Mövzu 3.1 : Radioaktiv zəhərlənmə zonalarında əhalinin davranış və fəaliyyət 
qaydaları.(
Seminar
) 
Radioaktiv şüalanma insanlar tərəfindən hiss olunmadığından onlar hətta nüvə 
partlayan ərazidən çox aralı olsalar belə şüalanmanın təsirinə məruz qala bilərlər. 
Bunun qarşısını almaq üçün mülki müdafiə əməkdaşları vaxtında ərazinin 
radioaktiv yoluxması təhlükəsi barədə əhalini xəbərdar etməlidir. 
Radiasiyanın səviyyəsi 0,5 r/s-dən çox olduqda ərazi yoluxmuş hesab olunur. 
Buludun hərəkət istiqamətindən asılı olaraq ərazi qeyri-bərabər şüalanır. Partlayış 
yerindən uzaqlaşdıqca yoluxmanın səviyyəsi azalır. 
Radioaktiv yoluxmaya xarakterik olan bir xüsusiyyət də radioaktiv maddələrin 
fasiləsiz parçalanması zamanı radiasiyanın səviyyəsinin sürətlə aşağı düşməsidir. 
Məlumdur ki, nüvə partlayışından 7 saat sonra ərazidə radiasiyanın səviyyəsi 10 
dəfə, 1 sutkadan sonra təxminən 40 dəfə, 49 saatdan sonra isə 100 dəfə azalır. 
Radioaktiv şüalanmanın insanlara təsirini azaltmaq və ya tamamilə yox etmək, 
eyni zamanda onların həyat fəaliyyətini qorumaq üçün yoluxmuş ərazilərdə 
davranış və fəaliyyət qaydalarını bilmək lazımdır. Yadda saxlamaq lazımdır ki, 
açıq ərazilərlə müqayisədə müxtəlif sığınacaq, bina və tikililərdə şüalanmanın 
dozası xeyli səviyyədə aşağıdır. Məsələn, birmərtəbəli taxta evdə şüalanma 
səviyyəsi - 2 dəfə, bu evin zirzəmisində - 7 dəfə, açıq xəndəkdə - 3 dəfə, bağlı 
səngərdə - 50 dəfə, birmərtəbəli daş evdə - 10 dəfə, birmərtəbəli daş evin 
zirzəmisində - 40 dəfə, üç və daha artıq mərtəbəli daş evin zirzəmisində isə 400 
dəfə aşağı düşür. 
Radiasiyanın təhlükəsiz səviyyəyə enməsi müəyyən vaxt tələb edir. Elə bu 
səbəbdən də yoluxmanın ilkin dövründə bütün hallarda sığınacaqlarda qalmaq 
vacibdir. Radiasiya təhlükəsiz səviyyəyə endikdə isə yaşayış yerlərinə köçməyə 
icazə verilir. Ona görə də "radioaktiv yoluxma" siqnalı verildikdən sonra əhali 
sığınacaq və daldalanacaqlarda gizlənməli, sonra isə mülki müdafiə əməkdaşlarının 

---

göstərişlərinə uyğun hərəkət etməlidir. Yoluxmanın hansı ərazidə baş verməsindən 
asılı olmayaraq müdafiə rejimləri qurulur və yaşayış məntəqələrinin hansı hissədə 
olacağı müəyyənləşdirilir. 
Ərazinin radioaktiv zəhərlənməsi əhalinin yoluxmamış və ya az yoluxmuş zonalara 
köçürülməsi zərurətini yaradır. 
Yerdəyişmə və daşınma qısa müddətdə həyata keçməlidir ki, insanlar şüalanmaya 
az məruz qalsınlar. Radioaktiv maddələrlə yoluxmuş ərazilərdə mülki müdafiə 
orqanları tərəfindən təyin edilmiş ciddi rejimə əməl edilməlidir. Bu cür yoluxmaya 
məruz qalmış ərazilərdə su içmək, siqaret çəkmək, qidalanmaq, qorunma 
vasitələrini dəyişmək, hündür və sıx kollarn arasında hərəkət etmək olmaz. Bu 
ərazidə olan yaşayış yerlərinə daxil olarkən paltarları və ayaqqabıları radioaktiv 
tozdan təmizləmək lazımdır. Açıq vəziyyətdə saxlanılan məhsullardan və su 
hövzələrindən istifadə etmək qəti qadağandır. 
Qorunmamış məhsullara radioaktiv tozun daxil olma dərinliyi müxtəlif ola bilər: 
taxılda - 3 sm-ə qədər, unda - 0.5-1 sm, şəkər tozunda - 1.5-2 sm, darı və 
qarabaşaqda - 1 sm, duzda - 0.5 sm. Radioaktiv maddələr tərəvəz, meyvə, 
giləmeyvə və ətiri daha çox zədələyir. Açıq su hövzələri və quyulara düşən 
radioaktiv maddələr aşağı çökür və tədricən suda həll olur. Bu səbəbdən yemək 
hazırlayarkən zirzəmi və anbarlarda müxtəlif materiallara bükülüb saxlanılan 
ərzaqlardan istifadə etmək lazımdır. Yemək hazırlamaq və içmək üçün suyu 
borulardan və qorunan quyulardan, qışda isə üstü qalın buz qatı ilə örtülmüş su 
hövzələrindən götürmək olar. 
Yoluxmuş qida məhsulları və su istifadə olunmazdan əvvəl dezaktivasiya 
olunmalıdır. 
Dezaktivasiyadan sonra qida məhsullarının tam təmizləndiyini yoxlamaq üçün 
dozimetrik cihaz olan radiometrdən istifadə edilir. Yoxlama xüsusi laboratoriya və 
sanitar-epidemioloji stansiya tərəfindən aparılır. Əgər yoluxma normadan artıq 
olarsa, dezaktivasiya təkrarlanmalıdır.