Мяним йухуларымда мяня дедикляринин анламы нядир

İtirilmiş məsumluq

və ya sönmüş nur

Ərlərin eşqi gözəlliyin meyarıdır. Gözəlliyin üzərindəki pərdəni parçalayan bu eşq eyni zamanda onu pərdələyər.
Məhəmməd İqbal
Zərif bir kəpənəyi görəndə qeyri-ixtiyari ona to­xun­maq, bu zərifliyi hiss etmək istəyirsən. Ona toxunanda san­ki özün də zərifləşirsən, içindən, qəlbinin dərinliyindən elə incə hisslər baş qaldırır ki, sonra özün də təəccüb edir­sən. Eynən bir körpə də görəndə, hələ bu körpə mə­sum-mə­sum sənin üzünə gülümsəyəndə elə bil içində bir işıq ya­nır, bu məsumluqdan pay almaq istəyirsən, körpəni qu­caq­lamaq, oxşamaq istəyirsən, amma nə qədər incə­lik­lə, zə­rifliklə əlini uzatsan da… körpə səndən qorxub qa­çır, sən israr edəndə isə ağlayır. Qanadlarına toxunulan kə­pə­nək də daha uça bilmir, ölür.

Deyilənlərdə ilk nəzərə çarpan iki əksliyin – işıq və qaranlığın qarşılaşmasıdır.

İşıq iki cürdür. Bir var insanın daxilində, ruhunda, kön­lün­də, bir də var insandan kənarda yanan elektrik işı­ğı, atəş. Hər ikisi Al­­lahın hökmü ilə yanır, lakin bi­rin­ci­ni Yaradan özü nur­lan­­dırır, ikincini isə yaratdığı­nın əli ilə. «…Bəziləri ocaq yan­­dırdı. O, ətrafını aydınladan ki­mi, Allah onların nur­la­­rı­nı aldı və onları zülmət içində qoy­du, onlar görə bil­mə­di» (Quran 2/17), – deyə buyur­maq­la Allah insanları xə­­bərdar etdi ki, ruhlarının nuru ət­rafdakı işıqdan daha va­­cibdir, daha xeyirlidir. Bunu xa­tır­layan da var, lazımsız söz­lər kimi unudan da.

Ruhundakı nurdur ki, insanın könül gözünü açır, Al­­­­­lahın verdiyi maddi nemətlərlə yanaşı, dünya gözü üçün qaranlıq qalan mənəvi nemətləri də görür, ya­rar­lanır.

Dünyada hər şey qoşa olduğu kimi, işıq da qaran­lıq­la qoşadır. Axı hər şey öz əksi ilə daha tez ta­nı­nır. An­caq hər biri öz yerində, yaxud öz əksinin ya­nında yax­­­şıdır. Onun yerini tutmaq istəyəndə, yalnız öz haki­miy­­­yə­tini bərqərar etmək istəyəndə isə, tərəzinin gözü po­zu­­lur. Tamam qaranlıq kimi, tamam işıq da gözləri kor edir.

Zəriflik kəpənəyin təbiətindədir. Ona uzanan əl bir mad­di istəklə – bu zəriflikdən bir pay almaq üçün uzanır. …Bu kiçik zəriflik yalnız gözləri, könüləri sevindirəcək qə­dərdir. Ona görə də dözmür, insanın «mənimsəməsin­dən» özünə bir şey qalmır və …daha uça bilmir.

Məsumluq, paklıq, təbəssümündəki nur körpənin hə­­­­lə çirkaba batmağa macal tapmamış ruhundan gəlir. Bir-birini tanımayan iki körpə necə tez qaynayıb-qarışır, ne­­­cə xoşbəxt olur. Yaxud nəvazişlə ona əllərini uzadan bö­yüklərə körpə necə təəccüblə baxır. Bəlkə də qarşıda­kı­nın da könlündə ilahi nur aşıb-daşır. Amma körpə hələ qa­­bıqlar altında mahiyyəti görmək qüdrətində deyil axı. O, hələ ancaq bu kobud «mənimsəmə» niyyətini görür.

Kə­pənək uçur, körpə qaçır, ən acizi çiçəklərdir. Gö­zəlliklərinə görə həmən qoparılan, ətrini alandan son­ra ayaqlar altına atılan çiçəklər.

Zəriflik də, nur da, xoş ətir də hər insanın ruhuna məx­sus bir keyfiyyətdir. Bu səbəbdən insan onları gö­rən­də qeyri-ixtiyari onlara meyllənir. Sonra da illər boyu qa­zan­dığı təcrübə ilə onu «mənimsəmək» istəyir. Ruha məx­sus bir şeyi maddiyyata «yedirdir». Əslində isə bu key­fiy­yət­­lər insan üçün bir «yaddaş kitabçasıdır»: ona öz ru­hu­na boy­lanmağı, könlünü Allah nuru üçün açıq tutmağı xa­tırladır.

Bir var mənimsəmək, bir də var paylaşmaq, bö­lüş­mək. Mənimsəyəndə bir tərəf boşalır, tükənir, digər tərəf do­lur. Bu da ifrat, o da. Birinin yenidən dolmaq imkanı qal­­mır, digərinin isə, Əbu Turxan dediyi kimi, «qabının di­­varları ərpləşir və qabın tutumu getdikcə azalır…», mə­nim­­sədikləri qarışır bir-birinə, «bu da calaq ruha keçid de­­məkdir. Yəni ruhun müəyyənliyinin pozulması, insanın si­masının itməsi deməkdir».

İşıq zəif olanda qarşısındakını nurlandırmağa gücü çat­­mır, özü də solur, xoş ətir səni də ətirləndirə bilmir, özü də yox olur. Əslində onlar yox olmur, qaranlıq, ko­bud­­luq onu görünməz edir. Rabindranat Ta­qo­r yazır: «Güc­­lü və qüdrətli olmaq qüvvəyə görə üstün olmaq deyil, zəi­­fi öz zir­və­nə qal­dıra bilməkdir». Bəli, güclü olmaq ki­min­sə nurunu söndürmək deyil, daha çox könüllərdə işıq yan­dırmaqdır, zərifliyi – gözəlliyi özü­­nün­kü­ləş­dir­mək, öm­­rünü bir anlıq, bir saatlıq etmək de­yil, o gö­zəl­liyin da­ha üst qatlarını kəşf etmək, ko­bud­luq ya­nında öz var­lı­ğı­nı qorumasında ona yardım et­məkdir.