Мяним йухуларымда мяня дедикляринин анламы нядир

Var-dövlət
Bu dünya çox zəngindir. Rəngarəng təbiəti, çeşidli bit­kiləri, heyvanları, al-əlvan çiçəkləri. Bu dünyada zən­gin­liklər həm çoxdur, həm də müxtəlifdir. Kiminin pulu-pa­rası, kiminin oğul-uşağı, kiminin evi-tarlası, kiminin də el­mi-savabı. Bu dünyanın zənginləri də çoxdur. Əslində zən­­­ginliklərin növlərinə baxsaq, bu dünyada çox az ada­mın kasıb olduğunu görərik. Ancaq bunu dərk edənlər az­­­­dır, yəni əsl var-dövlətini tanıyıb, onun dəyərini bilənlər az­dır.

Maraqlıdır, var-dövlətin mahiyyəti, meyarı kim tə­rə­findən təyin edilib? O da maraqlıdır ki, nə zamandan bə­ri var-dövlət tərəzi və rəqəmlərlə ölçülməyə başlayıb? Bu­­nu kəşf edən kəs tərəzi ilə ölçülə bilməyən, rəqəmlərə sığ­­mayan var-dövlətə nə üçün bir ölçü vahidi düşün­mə­yib? Əbu Turxan deyir:

…….

Böyük kəşf olardı, amma nə yaxşı,

Mənəvi sərvətin ölçüsü yoxdur.
Kimin tərəfindən kəşf edildiyini bilməsəm də, bu tə­rə­zinin çox əhəmiyyətli rolu olduğunu bilirəm. Bilirəm ki, tə­rəzinin bir gözünə qoyulmuş var-dövlət nə qədər ağır gə­lirsə, digər gözündə oturmuş sahibini bir o qədər yuxarı qal­dırır. Amma bu işdəki paradoksu izah edə bilmirəm: var-dövlət ağırlaşdıqca, sahibi yüngülləşir?! Var-dövlət art­dıqca insan öz çəkisini itirir?! İnsanlıqdan çıxır?! Am­ma onu da bilirəm ki, doğurdan da son nəticədə var-döv­lət öz sahibindən daha ağır və «hörmətli» olur? Yəqin bu «ucal­maya» düçar olmamaq üçün var-dövlət tərəzisinin o bi­ri gözündən uzaq qaçmağı bacarmaq lazımdır. Yəni, bu müm­kündürmü? Yenə Əbu Turxan yazır:
Həyatda saxlanma qanunu varmı,

Pak admı üstündür, dövlətmi, varmı?

Biri azalanda o biri artsa,

Məcmuyu bunların sabit qalarmı?
Bəli, təəssüf ki, ancaq tərəziyə gələn, rəqəmlə he­sab­la­nan şeylərə var-dövlət deyilir. Başqa şeyləri eyni adla ad­landıranda mütləq yanına bir «məcazi məna» ifadəsi də ar­tırırlar. Yoxsa sənə gülərlər ki, bir çiçək balaya da var-döv­lət deyirsən. Sənə ağılsız deyib məsxərəyə qoyarlar… ma­lik olduğun dərin təfəkkürünə, sonsuz ideyalarına var-döv­lət desən! Sən də ağıllı olmaq üçün bir tərəzi al­ma­lı­san. Sənin də səsini eşitsinlər deyə «ucalmalısan», malik ol­duğun dərin təfəkkürünü rəqəmlərə sığdırmalısan.

Yox, əslində bu dünyanın sayıla bilən, rəqəmlərə sı­ğan zənginliyi heç də çox deyil. Bir şey ki, nəyə isə sığa! Əs­lində o, sadəcə bir ovucdur. Dünya əlindəki bu bir ovuc var-dövləti hər gedəndən alıb təzə gələnlərin başını qa­tır. Yunus Əmrə demiş:

Mal sahibi, mülk sahibi

Hanı bunun ilk sahibi?

Mal da yalan, mülk də yalan,

Al, bir az da sən oyalan.
Bu dünyanın daha böyük bir xəzinəsi var. Düşün­mə­yi bacaran, içində ilahi hiss, böyük eşq gəzdirən kəslər ta­pır o xəzinəni. Könlünün səsini qızılın cingiltisi ilə səhv sal­mayan, onu dinləməyi bacaran tapır o xəzinəni. Bu dün­yaya məxsus olanla insanın öz könlü üçün nəzərdə tu­tul­muş var-dövləti fərqləndirə bilənlər faydalana bilir o xə­zinədən.

Bu xəzinənin adını bilmirəm, onu təsvir etsəm də an­laşıqlı olmaz. Axı hər kəsin öz xəzinəsi var! Ancaq bu xə­zinənin açarının adını bilirəm: eşq. Ən qəliz qıfılları aça bi­lən sadə və gözəl bir açar. Bilənlər onunla qapılar açır­lar, bilməyənlər tərəzinin gözünə qoyurlar ki, ağır gəlsin, bir az da «ucalsınlar».