Мювлана ъялаляддин

Yoxlayanlar qarşısında Loğmanın ağlı-kamalı və cəsarətinin zahir olması

O Loğmanın ağası onu tanıyan kimi,

Ona bir bəndə oldu, sevdi onu can kimi.

Ona hər bir təamı gətirəndə yeməyə,

Bir adam göndərirdi, Loğmana da deməyə.

Loğman xörəyə tərəf uzadan kimi əlin,

Ağası da o anda yeyirdi öz yeməyin.

Loğman xörək yeyəndə, ağa şura gəlirdi,

Hansını yemirdisə bayıra əndərirdi.

Könülsüz iştahasız yeyirdisə xörəyi,

Qaşları çatılırdı, döyünürdü ürəyi.

Yemiş gətirmişdilər xacə üçün ərməğan,

Lakin Loğman yox idi, o pay verilən zaman.

Xacə dedi qulama, ey filanı, ey filan?!

Tez get Loğmanı səslə, bura gəlsin o, haman!

Elə ki, Loğman gəlib, qarşısında oturdu,

Xacə əlində bıçaq, yemiş kəsməyə durdu.

O Loğmana elə ki, dilim kəsib verirdi,

Loğman həmin dilimi, şəkər, baltək yeyirdi.

Ləzzətlə yediyiyçin, verirdi ikincisin,

Ki, çatsın «on yeddiyə» Loğman doyunca yesin.

Qalmışdı bircə dilim, dedi: - Bunu yeyim mən,

Baxım yemişin dadı necədir, yoxlayım mən?!

Beləcə şirin-şirin, zövq ilə yeməsindən,

Iştaha açılırdı, yeməyin həvəsindən.

Axıracan yeyən tək, zəhəri təsir etdi,

Həm dili qabar çaldı, hülqumunu qurutdu.

Bir saat huşsuz qaldı, onun açılığından,

Sən ey cahanın canı, deyə, soruşdu ondan?!

Necə qəbul eylədin, bu qədər zəhəri sən?!

Lütf ilə qəbul etdin, bu qədər qəhəri sən?!

Bu necə səbr eyləmək, necə buna dözmüsən?!

Canına düşmənmisən, məgər candan bezmisən?!

Neçin hiylə gəlmədin, bəhanə gətirmədin?!

Üzürlü səbəbim var, imkan ver, sən demədin?!

Dedi: - Sənin əlindən nemətlər çox almışam,

Çox bəxşişlər yemişəm, xəcalətdə qalmışam.

Mən də xəcalət çəkdim, bir acı şey nədir ki?!

Alıb, yeməyim səndən, bu mərifətdəndir ki?!

Çün bütün əzalarım sənin ənamlarından,

Böyüyüb boy atmışdır, qurduğun damlarından.¹⁹¹

Çünki o bəxşişlərin bədənimi böyütmüş,

Sənin əkdiyin tumlar, cücərərək boy atmış.

Əgər bir acılıqdan, eyləsəm dadü-fəryad,

Yüz dəfə kül başıma, olsun hər işim bərbad!

Sənin o bağışlayan əllərinin şəkəri,

Yemişdə nə acılıq qoymuş, nə də zəhəri.

Məhəbbətdən acılıq şəhd ilə şəkər olar,

Məhəbbətdən mis dönüb qızıllaşar, zər olar.

Məhəbbətdən xılt olan, süzülərək saflaşar,

Məhəbbətdən ağrılar, üzülər şəfalaşar.

Məhəbbətdən tikanlar, qönçələnib gül olar,

Məhəbbətdən sirkələr, dəyişərək «mül»¹⁹² olar.

Məhəbbət dar ağacın çevirər, taxt eyləyər,

Məhəbbət bədbəxtliyi döndərər, bəxt eyləyər.

Məhəbbətdən zindanlar çevrilib gülşən olar,

Məhəbbətsiz Cənnət də çevrilib gülxən¹⁹³ olar.

Məhəbbətdən alovlar şəfəqin nuru olar,

Məhəbbətdən div dönüb, bir mələk, huri olar.

Məhəbbət daş olanı çevirib, kərə edər,

Məhəbbətsiz mum olan, bir dəmirə çevrilər.

Məhəbbətdən qəm dönər sevincə, şadlıq olar,

Məhəbbətdən mağara dönüb, abadlıq olar.

Məhəbbətlər san, canı çevirib nuşluq edər,

Məhəbbət şir olanı, çevirib, muşluq¹⁹⁴ edər.

Məhəbbətdən xəstəlik çevrilib, səhhət¹⁹⁵ olar.

Məhəbbətdən qəhərlər çevrilib, rəhmət¹⁹⁶ olar.

Məhəbbətdən ölülər dirilib zində¹⁹⁷ olar.

Məhəbbətdən şah olan dəyişib, bəndə olar.

Bu məhəbbət, bu sevgi bilikdən bəhrələnər,

Biliksiz şəxs nə zaman, belə taxta yələnər?!

Elmi naqis olanlar eşqi haradan doğar?!

Qeyri-üzvü maddətək, doğsa yarıcan doğar!

Qeyri-üzvü maddənin rəngin görmək olarmı?!

Fıştırığın səsində məhəbbət hissi varmı?!

Biliyi naqis olan belə fərqləri bilməz.

Şübhəsiz Günəş ilə, işığı fərqləndirməz.

Naqisi məlun¹⁹⁸ saymış, Rəsuli-Əkrəmimiz,

Ağlı naqis olanın, təfsiri¹⁹⁹ olmaz təmiz.

Tən əgər naqis olsa, ölüb olar rəhmətlik,

Ləyaqətli mərhuma layiq olmaz lənətlik.

Ağlı nöqsanlılıq da, tez inciyən naxşıdır,

Lənət səbəbkarları gendə olsa yaxşıdır!

Kamillikdən, aqillik uzaq olmadığından?

Bədən kamilliyi də, uzaq olmaz heç ondan.

Küfr ilə fironluluq, hər kafirlik, tərslilik,

Ağlın naqisliyindən, yaranmış, hər bir pislik.

Bədəni nöqsanlıya sevinc, fərəhlər gələr,

«Kor- şilə günah gəlməz» belə demiş, nəbilər.²⁰⁰

Göydən enən ildırım, hədsiz, bivəfa olar,

Cavid olmayan enmə, bil ki, bisəfa olar.

Ildırım işıq «gülsə», kimə gülər, bir söylə?

Həmin şəxsə gülər ki, qəlbi nura əyilə.

Ildırımın nurları, peyləri vurulan tək,

Həm şərqə, həm də qərbə, təsiri qırılan tək.

«Yəktəful-əbsara»²⁰¹ bil, özünün şimşəyini,

Öz bəsirət gözün bil, baqi²⁰² nur çiçəyini²⁰³

Dənizin lap dibinə, atını sürüb baxmaq,

Məktubu ildırımın işığında oxumaq,

Hərislikdən üqbanı,²⁰⁴ sonuçu görməməkdir,

Öz qəlbinə, ağlına, san, özünə gülməkdir.

Aqibət görmək kimi, ağılsa xasiyyətdən,

Elə nəfsdən yaranmış, xəbərsiz aqibətdən.

O nəfsin, nəfsinə gər, nəfs məğlub olmuş olsa,

Müştəri²⁰⁵ də, Zöhələ²⁰⁶ nəhs mattək qalmış olsa,

Sən belə bu nəhslikdən, nəzərlərini qaytar!

Sənə nəhslik edənə, nəhs gözlərini qaytar!

O nəzərlə baxırsa çəkilmə, qabarmaya,

Nəhslikdən lağım atar, xoşbəxt ömür sürməyə.

Ondan səni qaytarar, haldan hala gətirər,

Zid ziddi tapan kimi, başqa hala ötürər.

Əgər çətinliklərdə qorxuları görməsən,

Rahatlıq, sərvət, rifah, lütflər tapa bilməzsən.

Sənin qorxun doğarsa, «zatül-şümal»dan,²⁰⁷ yəqin,

Mərdlərə ötürəcək «zatül-yəmin»²⁰⁸ ləzzətin.

Ki, olsun iki qanad, çünki tək qanadlı quş,

Uçmaz tək qanadıyla, belə quş aciz olmuş.

Mənə köməklər göstər ki, olmayım bikəlam,

Ya da ki, hökmünü ver, sözümü edim tamam.

Yoxsa həm bu, həm də O, olsa fikrində əgər,

Kim nə bilər məqsədin nədir, nədən bəhs edər?!

Ibrahim canındakı nur qədər, bir nur olsun,

Ki, atəşlər içində, gül-çiçəklər doğulsun.

Pillə-pillə yüksəlib ay üstünə qalx sən də,

Qalmayasan həlqə tək, qapıların üstündə.

Xəliltək bilməlisən, yeddinci göyün dilin,

Ötüb keçə biləsən «La ühübbül-afilin».²⁰⁹

Bu bədən dünyasında, qəhətlər yüz-yüz oldu,

Ona görə şəhvətin əyri beli, düz oldu.
Sultanın qulamına həsəd aparanların hekayəsinin sonu və onun həqiqəti
Şahın əmirlərinin, apardıqları həsəd,

Məxsusi qulamından, sultandandır hekayət.

Sözləri inci kimi düzmək, məndən gen düşdü,

Qayıdıb davam etmək, sonluq vaxtı yetişdi.

Belə bəxtli, iqballı, məmləkətin bağbanı,

Tanımazmı ağacın, pisini, yaxşısını?!

Hansı ağac barıyla, acısa, kənar qalar,

Barlı ağaclar isə, biri yeddi yüz olar.

Necə bərabər olar, bilinən mərtəbələr?!

Aqibəti görənlər, onu ayıra bilər.

Baxma ki, nəzərində, bərabərdir ağaclar,

O, bilir ağacların son barı necə olar.

Hansı şeyx ki, məhşərdən, agah- xəbərdar olmuş,

O Şeyx Allah nuruna, baxıb özü var olmuş!

Axuru görən gözlü, Haqqından paysız qalmış,

Axırı görən gözsə, mükafatdan pay almış,

O həsəd aparanlar, pis ağaclar kimidir,

Acı barlı, şor bəxtli, sanki aclar kimidir.

Həsəddən coşanlar tək, əllərin vururdular,

Gizlin- gizlin, məkr ilə hiylələr qururdular.

Ki, bu məxsusi qulun, boynun vura bilsinlər.

Kökünü zəmanədən, qazıb, qıra bilsinlər.

Fani ola bilərmi, onun canı, şah isə?!

Onun əsliylə – kökü, tam «Ismətullah»²¹⁰ isə?!

Şah özü o sirlərdən xəbərdardan- xəbərdar,

Sanki Əbubəkir tək, tənində rübabi var.

Pis gövhər qəlblilərə, tamaşa qururdular,

Həmin kuzəçilərə, dünbəklər vururdular,

Hiyləgər qəbilələr, hiylələr qururdular,

Həmin şah tək olanın, qəsdinə dururdular.

Əzəmətli bir padşah, məşhurdursa dünyada

Ey ulaqlar necə bəs, sığsın cüzi foqqada.²¹¹

Şahın düşməsi üçün, bir böyük tor hördülər,

Bu tədbirin sonunu, axır onda gördülər.

Nəhs xislətli bir şagird, özünün ustadıyla,

Baş- başa yarışırdlı, önə keçmək adıyla.

Bəs hansı ustad belə dünyanın ustadının,

Qarşısında olacaq, qaldıracaq ad-sanın.

Onun gözləri daha «Yənzurullah»²¹² olmuşdur.

Cəhdin pərdələrini, yaran güclə dolmuşdur.

Kilim yırtığı kimi, dəliyin ortasını,

Həkim görməmək istər, pərdələr arasını.

Pərdə baxıb bu işə, yüz ağızla güləcək,

Hər bir ağız dönərək, bir yırtıq göstərəcək.

O usta üz çevirib, şagirdinə deyəcək,

Ey itdən də qiymətsiz, yox vəfan söyləyəcək.

Məni ustadın bilmə, ey sən zənciri qıran!

Özün kimi şagird bil, qəlbi korsan, bir oyan.

Məndən sənə «yar» olmaz, canına hayan olmaz!

Mənsiz sular cəm olub, bir yana axan olmaz!

Xülasə mənim qəlbim, bəxt iş yerindir sənin,

Neçin qırıb- tökürsən, ey nadürüst, iş yerin?!

Deyirsən ki, gizlədim, odu vurmaq xislətin,

Qəlbdən qəlbimə yol yox, dönüklükdür niyyətin.

Sonda qəlb pəncərəndən, görünər sənin fikrin,

Qəlbin şəhadət verər, deyər nə idi zikrin.

Lakin üzündə sənin, kərəmindən yer qalmaz,

Nə söylərsən o gülər, deyər bəli, söz almaz.

O, zövqdən gülməyəcək, günahlar silməyəcək,

Sənin ədavətinə, bəd işinə güləcək.

Xülasə, yalançıya, yalançı cəza verər,

Kasanı sındıraraq, kuzədən xeyir görər.

Əgər pislik səninlə, olsa gülməyə razı,

Yüz minlərlə çiçəklər, gül açar sənçin, azı.

Çünki onun ürəyi razılıqla iş görər,

Bil ki, O, günəş kimi, baharda nur çox verər.

Ondan gülər, həm gündüz, həm dəki bahar özü,

Gül- çiçək, çəmənliyin, Onunla gülər üzü.

Sən xəzanı, bahardan, fərqləndirə bilməsən,

Gülüşün rəmzlərini, bəs necə biləcəksən?!

Yüz min bülbül, qumrular, nəvalar eyləyəcək,

Binəva dünyamıza, dərd-qəmlər söyləyəcək.

Çünki ruhun yarpağı, saralıban- solmuşdur.

Necə başa düşməzsən, Şahın hirslə dolmuşdur.

Şahın günəşi durmuş, məzəmmətin bürcündə,

Üzləri qaraldacaq, sanki kömür üzündə.

Günəşə yaxın olan, səyyarələr, canımız.

O ağarma- qaralma, olacaq mizanımız.

Qızılquş yazacaqdır, yaşıl- alı bu başdan,

Rühlar qurtula bilsin, sevgiylə yalvarışdan.

Yaşıl- al dəyişmişdir, növbahar tək şəklini,

Göy qurşağı xətti tək, fərqli etmiş rəngini.

Bu məzmunda- mənada, bir hekayə eşit sən,

Mənalar dənizindən, damla tapa biləsən.

Süleymanın xəbər məktubunu Şanəbubun təzim edərək Bilqeyisə çatdırması
Yüzlərlə rəhmət olsun, Bilqeyisin ruhuna,

Ki, Tanrısı vermişdi, yüz kişi ağlı ona.

Bir şanəbub məktubu ünvanına yetirdi,

Süleymandan xəbərlər, Bilqeyisə gətirdi.

Nöktə- nöktə oxudu, həmin naməni ona,

Həqarət eyləməsin, Onun rəsulluğuna.

Gördü can simurğunu, şanəbubun üzündə,

Özünü köpük bildi, onun qəlb dənizində.

Ağıl, duyğu gücüylə, tilsimlə çəngbəçəngdə,

Sanki Rəsul Məhəmməd, Bu Cəhllərlə cəngdə.

Kafərlər Əhmədi də, bir bəşər tək bilirdi,

«Şəqqül- Qəmər» sirrini, onlar görə bilmirdi.

Qadının əndamını, öz hiss gözündən sil sən,

Duyğunun gözlərini, ağlın düşməni bil, sən!

Duyğu gözün Tanrımız, hissin korluğu saymış.

Ona bütpərəst demiş, qolun zorluğu saymış.

O köpük gördüyündən, dərya- dəniz görmədi,

Bu günü gördüyündən, sabahı düz görmədi.

Sabahın xassəsi də, indi onun yanında,

Tək iyirmi dörddən bir, xəzinə vardır onda.

O, Günəşdən təkcə bir zərrə, xəbər gətirir.

Günəş həmin zərrəyə, qul tək qulluq yetirir.

O vəhdət dənizindən, bir damlanı göndərir.

Yeddi dəniz, cəld olur, həmin damlaya əsir.

Torpağın qucağında, etsə hərəkət əgər,

Qədəm dəyən torpağa, baş qoyacaq Fələklər.

«Izəssəmai şəqqət»,²¹³ hansı güclə yaranar?!

Bir gözünü açantək, torpaq oda qalanar!

O lətafət gözəllik, sən bil ki, sudan deyil.

Rəbbinin ətasıdır, ondan qeyri, san, deyil!

O torpaq ki, göylərdə, tələsərək seyr edər.

Torpaq dərdin gücündən, sular altına enər,

Hava ilə atəşi, endirəndir aşağa,

Tikanı gül qəlbinə, keçirəndir o Ağa!

Hakimdir, iş görəndir, hər şeyi əyəndir O!

Həmçinin göz dərdini, dərman eyləyəndir O!

Hava ilə atəşi, endirsə yerə əgər,

Qaranlıqlar, ağrılar, əziyyətlər gətirər.

Əgər torpaqla suyu, qatsa biri- birinə,

Dünyanın gərdişini alt- üst edəcək yenə.

Yox bir kəsdə hünər ki, desin nə üçün, nədən?

Bu yolda qana dönmüş, çox ciyərlər əzəldən.

Sonucda bəlli olar, «Tuizzumən təsau»!²¹⁴

Sənsən mülkləri verən, qaytaran, alan Yahu!

Oda O söyləmiş ki, yaransınİblis, səndən,

Yerin yeddi qatında,İblis, hiylənlə ol sən!

Gil Adəmə söyləmiş, qalx səmalar üstünə!

Ey sən atəşliİblis, ulduzlara qalx yenə!

Dörd xasiyyətlə, səbəb, Mən birinci deyiləm!

Hücumda, zəbt etməkdə, həmişə güclü ələm!

Mənim işim səbəbsiz, birbaşadır- birbaşa!

Həvəsləndirənim yox, ey yalançı, bu işə!

Özümün adətimi, vaxtında qaytarım Mən!

Bu toz ilə torpağı, qarşımdaca sərim Mən!

Dənizlərə deyim ki, odla dolub, odla daş!

Atəşlərə deyim ki, gül- çiçək aç, gülzarlaş!

Dağlara söyləyim ki, yun təkin yumşaq ol sən!

Asimanlara deyim, en qarşımda tağ ol, Sən!

Deyim ey dədə Günəş, Ayı daha yaxın çək,

Hər ikisin eyləyim, iki qara bulud tək.

Günəşin çeşməsini qurudum, eyləyim xüşk,

Qanın çeşmələrini, fənd ilə eyləyim müşk!

Günəşlə Ayın belə, «iki qara camış» tək!

Boynuna giv bağlayım, edim camışla xış tək!

Qurani-Kərimdə «Mülk» surəsinin 30-cu ayəsində yazılmışdır: «In əsbəhə mavukum», Ayə bütövlüklə belədir: -Qul ərəəytum in əsbəhə Mavukum gourən fəmən yətikum bimaain məin!

Mənası belədir: -De, bir söyləyin görək, əgər suyunuz (yerin dibinə) batıb getsə, (Allahdan başqa) kim sizə axar su gətirə bilər?! - ayəsinin bir filosof tərəfindən inkarı və Haqq tərəfindən cəzalandırılması.
Qurandan bu ayəni, bir qari²¹⁵ oxuyurdu,

«Mavukum ğurən» deyib, xətasını duyurdu.

Suları yer altında, dərinlikdə gizlətsəm!

Çeşmələri qurudub, səhralar təşkil etsəm!

Axar suyu bulağa kim gətirə biləcək?!

«Misilsiz Məndən» başqa, kim bitirə biləcək?!

Alçaq, rəzil, imansız bir filosof var idi.

Məktəbindən gəlirdi,İslama əğyar²¹⁶ idi.

Elə ki, eşitdi o bu ayəni Qurandan,

Dedi:- Biz su çəkirik, külünglə hər bir yandan.

Biz bel ilə, külünglə, iti uclu dəmirlə,

Sular əldə edirik, yer altından səbirlə.

Gecə yatdı yuxuda, gördü ki, bir şirmərd,

Silahla kor eylədi, verdi ona ağır dərd.

Dedi:- Bulaq çeşməsi, sanki bu iki gözün,

Külüng ilə nurlandır, əgər vardırsa gücün!

Yuxusundan oyandı, iki gözün kor gördü,

Göz nuru əvəzinə, gözlərində qor gördü.

Yalvarıb, tövbə edib, etsəydi ahu- nalə,

Yox olan nur gələrdi, Haqqın gücüylə halə!

Lakin tövbə özü də, hər kəsə nəsib deyil.

Tövbədən zövq alanlar, sərməstlər kasıb deyil.

Çirkin işlər, azğınlıq, inkar onun işiydi,

Tövbə yolu qəlbinə, bağlanmış bir kişiydi.

Inamla etiqaddan, Xəlil olmuşdur Xəlil,²¹⁷

Nəmrudun atəşindən, qurtulmuş O, sən də bil!

Həmçinin inkar edən kişinin əleyhinə,

Zəri misə çevirər, sülhü, bir cəngə yenə.

Qəlb birlikdə elə bil, qara daşa çevrilmiş,

Tövbə deşə bilərmi o, «daşbaşa»²¹⁸ çevrilmiş.

Şöyüb kimilər hanı, dualar təsirindən,

Dağ tarlaya çevrilsin, Tanrısının sehrindən.

Ya da Rəsul duası, Məğuğəsi²¹⁹ döndərdi.

Daşlıq tarla, kafəri müsəlmana çöndərdi.

O müqəddəs dualar, kəhrəbaya dəyişdi.

Çınqıl, qumu, qayanı bir tarlaya dəyişdi.

Rəhmət muzdu verilməz, hər bir muzdura, ey dil!

Hər qəlbə səcdə etmək, əmri verilməmiş, bil!

Gizlin- gizlin çalışıb, etmə zülümlə, günah.

Demə edərəm tövbə, sənə gətirrəm pənah.