Nazariy fizika kursi

Sf
ni q o‘shish kerak. Ya’ni
S
=
Se
+
Sef
+
S f.
(4.28)
Maydon uchun ta ’sir integralini umumiy prinsiplar asosida yozamiz. 
Birinchidan, ta’sir integrali ostidagi kattalik faqat elektromagnit may­
donga tegishli b o ‘lib, maydonni yagona tarzda aniqlanishi, ikkinchidan, 
maydon uchun yoziladigan tenglamalarning chiziqliligini ta’minlashi va 
nihoyat u invariant bo'lishi kerak. Bularning har birini alohida va shu 
bilan biga bir-biriga bog'liq holda ko'rib chiqamiz.
Agar ta’sir integralini yozishda maydon potensiallari bevosita ish- 
tirok etsa, turli kolibrovka bilan aniqlangan potensiallar orqali yozil- 
gan ta’sir integrali turlicha bo'lib, maydonni yagona tarzda aniqla- 
maydi. Bunga asosan ta’sir integrali ifodasida faqat elektomagnit may­
don kuchlaganliklari ishtirok etadi.
Elektromagnit maydonni aniqlovchi tenglamalarning chiziqli bo'li- 
shi, elektromagnit maydon superpozitsiya prinsipiga bo'ysunishini ta’- 
minlab beradi. Bu prinsipga ko'ra, zaryadlar sistemasi hosil qilayotgan
95

---

maydon, alohida olingan zaryadlar hosil qilayotgan maydonlar yig'indi- 
siga teng bolishi kerak:
E = E\
+
E
2
+ . . . +
E n
= ^
Ea,
H = H l + H 2 + . . . + H N = Y , H «
Agar zaryadlar uzluksiz taqsimlangan b o ‘lsa, yig'indi integral bilan al 
mashtiriladi. Bu prinsip o'rinli b o ‘lishi, maydonni aniqlvchi tenglamalai 
c h i z i q l i
bo'lishini ta’minlab beradi. Haqiqatan ham matematikads^ 
ma’lumki, chiziqli differensial tenglamalarning o'zaro bog'liq b o ‘lma 
gan yechimlarining yig'indisi yana shu tenglamaning yechimi bo'ladi 
Bu qoida fizikadagi superpozitsiya prinsipining aynan o'zidir. Maydoi 
uchun tenglamalar ta’sir integralini variatsiyalash yo‘li bilan olinadi 
Bunda variatsiyalanayotgan o ‘ zgaruvchining darajasi bittaga kamayadi 
Demak, ta’sir integralida maydon kuchlanganliklarining ikkinchi dara 
jalari ishtirok etishi lozim.
Ta’sir integrali barcha inersial sanoq sistemalarda elektromagnl 
qonunlarini birday ifodalanishini ta’minlash uchun integral ostida elek 
tromagnit maydon kuchlanganliklaridan tuzilgan invariant kattalik yo 
tishi kerak.
Yuqoridagi talablarni qanoatlantiruvchi invariant kattalik - haqiqi; 
skalyar yagona tarzda 
F ikR
korinishda bo'lishi kelib chiqadi. Yuqo 
ridagi mulohazalarni birlashtirsak elektromagnit maydonni aniqlovch 
ta’sir integrali