Neft va gazkondensatni qayta ishlash texnologiyasi

10.5-jadval
Moylarning fenolli tozalashdagi ko‘rsatkichlari 
 
Ko‘rsatkichlar 
Tozalangan xom-ashyo 
Kam 
qovushqo
qli 
distillyat 
O‘rta 
qovush
qoqli 
disti 
llyat 
Qovu
shqo
qli 
distil
lyat 
Dea
sfal 
ti 
zat 
Xom-ashyo tavsifi 
Zichlik 20
0
S dagi, kg/m
3 
885 
912 
924 
911 
Qovushqoqlik, 100
0
C da, mm
2
/s 
8,9 
5,9 
9,2 
20,

---

137 
6 
Kondrson bo‘yicha koksliligi, % (mass) 
- 
- 
- 
0,9 
Oltingugurt miqdori, % (mass) 
1,7 
1,6 
1,8 
1,5 
Jarayon parametrlari 
Fenolni xom-ashyoga nisbatan sarfi, % 
(mass) 
350 
200 
400 
550 
Kolonnadagi harorat, 
0
C 
Yuqorisida 
pastida 
45 
32 
60 
40 
65 
45 
88 
68 
Rafinat tavsifi 
Zichlik 20
0
C dagi, kg/m
3 
838 
855 
867 
876 
Qovushqoqlik, 100
0
C da, mm
2
/s 
7,7 
4,9 
6,8 
15,
4 
Kondrson bo‘yicha koksliligi, % (mass) 
- 
- 
- 
0,2 
Oltingugurt miqdori, % (mass) 
0,3 
0,4 
0,4 
- 
Qovushqoqlik indeksi 
104 
103 
97 
95 
Rafinat chiqishi, % (mas) 
51 
55 
65 
50 

---

138 
 
1
0.
1
- 
ra
sm.
M
oy 
xomas
hyos
ini
f
enoll
i 
toza
la
sh 
qur
il
mas
ining
texno
logi
k 
sxe
mas
i:
1,
6,
9
, 
11,
13,
18,
22,
19,
31,
33,
37 
– 
na
so
slar
; 
2,
17,
23,
24
-
is
siql
ik 
alm
as
hti
rgichla
r; 
3,
12 
– 
qizdir
gichla
r; 
4 
– 
konde
ns
ator
-s
o
vit
kich
; 
5 
– 
abs
or
be
r; 
7,
8,
2
6 
– 
sovit
gichla
r; 
10 
– 
eks
tr
ak
ts
ion 
kolo
nna
; 
14,
15,
28
, 
34 
– 
yi
g‘
gichla
r; 
16,
30 
– 
quvur
li
pe
chla
r; 
19,
35 
–ha
voli
s
ovit
is
h 
ji
ho
zlar
i;
20 
–r
af
ina
tni
uc
hir
is
h 
kolonnas
i;
21 
- 
ra
finatni 
bu
g‘
latuvc
h
i 
kolonna; 
25 
– 
qa
yna
tgi
ch;27 
– 
qur
it
is
h 
kolon
na
si;
32 
– 
eks
tr
aktni
uc
hir
is
h 
kolonnas
i;
36 
– 
eks
tr
aktni
bu
g‘
latuvc
hi 
kol
onna
; 
38 
– 
tom
chqa
yta
rgich.
 

---

139 
10.3. Moy fraksiyalarini deparafinlash jarayoni 
 
Ikki bosqichda filtrlash yo‘li bilan moy fraksiyalarini juft erituvchilar- 
atsetotoluol ishtirokida deparafinlash qurilmasida past qotish haroratli moy va 
ikkinchi bosqichda gach va petrolatumdan moy ajratib olinadi. Qurilmaga xom-
ashyo sifatida selektiv tozalangan rafinat beriladi. Asosiy olinadigan mahsulot- 
deparafinlangan moy. Parafinsizlantirilgan moyning chiqimi 65-80% (mass.) 
xom-ashyoga nisbatan. Moy xom-ashyosini atsetotoluol erituvchisi yordamida 
tozalash qurilmasining texnologik sxemasi 10. 2 – rasmda keltirilgan. 
Qurilmaning asosiy bo‘limlari: 1. Kristallash; 2. Filtrlash; 3. Erituvchini 
regeneratsiyalash. Xom-ashyo rafinat 10-nasos orqali 11-sovutgichdan o‘tib, 
13, 16 regenerativ kristallizatorlarga beriladi. Bu erda rafinat 1-bosqichdan 
olingan filtrat bilan sovutiladi. Xom-ashyo sovuq erituvchi bilan 3ta joyda 13, 
14 
va 
15 
kristallizatorlardan 
chiqishda 
aralashtiriladi. 
Regenerativ 
kristallizatorlardan so‘ng xom-ashyo eritmasi 18, 20-ammiakli kristallizatorlarga 
kiradi va bu yerda filtrlash haroratigacha sovutiladi. Moy eritmasida qattiq 
uglevodorodli sovutilgan suspenziya 1-yig‘gichga tushib, u erdan 2-vakuum 
filtrning 1-bosqichiga oqib o‘tadi. 1-bosqich filtrati 7-vakuum yig‘gichda 
yig‘iladi. 17-nasos orqali regenerativ kristallizatorlardan o‘tib, 12- issiqlik 
almashgichdan o‘tib, erituvchini regeneratsiyalash bo‘limiga uzatiladi. Qoldiq 
22-kristallizatorlarda sovutilgan sovuq erituvchi bilan yuviladi. 1-bosqich 2-
filtratdan olingan qoldiq erituvchi bilan aralashtirilib olingan suspenziya 3-
yig‘gichda yig‘iladi. Bu yerdan suspenziya 9-nasos orqali olinib, 4-yig‘gichda 
yig‘ilib, 2-bosqich 5-vakuum filtrga beriladi. 2-bosqich filtrati 8-vakuum 
yig‘gichda 
yig‘ilib, 
23-nasos 
orqali 
21-kristallizatordan 
so‘ng 
20-
kristallizatordan chiqayotgan sovuq suspenziyaga qo‘shiladi. 2-bosqich 
filtratidagi qoldiq erituvchi bilan yuvilib 6-yig‘gichda yig‘iladi, u yerdan 
suspenziya erituvchini regeneratsiyalash bo‘limiga uzatiladi. 

---

140 
1
0
. 
2 
– 
ra
sm
. 
M
oy
xom
-a
shyos
ini
a
ts
etot
ol
uol
e
rit
uvc
his
i 
y
o
rda
mi
da
toza
las
h
qur
il
ma
si
ning
texnologi
k
s
xe
mas
i: 
1,
4,
24
-
yig
`gich
lar
. 
2,
5
-va
kuum 
fil
tlar
. 
7,
8
-va
kuu
m 
yig`
gich
lar
. 
11
-s
uvli
s
ovutg
ich.
12
-is
sil
ik 
alm
as
hgich.
13
-16 
– 
re
ge
ne
ra
tiv 
kr
is
taliza
to
rlar
. 
18
-22
- 
amm
iakli 
kr
is
taliza
tor
lar
. 
25
- 
komp
re
ss
or
. 

---

141 
XI- BОB. NEFT MAHSULOTLARINING SIFATINI YAXSHILASH 
UCHUN QO`NDIRMALAR ISHLAB CHIQARISH VA ULARDAN 
FOYDALANISH 
 
11.1. Yonilg`i va moylarga ularning sifatini keskin yaxshilaydigan 
qo`shimchalar qo`shilishi va ularni ishlab chiqarish texnologiyalari 
Qo`ndirmalar deb shunday kimyoviy moddalarga aytiladiki, ularning kam 
miqdorda qo’shilishi neft mahsulotlarining eksplatatsion xossalarini
yaxshilanishiga olib keladi.
Shuningdek qo`ndirmalar yoqilg`i va moylarning 
foydalanish xususuyatini ancha yaxshilash maqsadida minimal miqdorda 
qo’shiladi. Neft yoqilg`isi va moylarining turli sifat xossalariga qo’yiladigan 
talablar doimo oshib boryapti. Shuni tan olish kerakki, ba’zi bir hollarda neft 
yoqilg`isi va moylari uglevodorodlarining kimyoviy xossalari dvigatel va 
mashinalarning qattiq ishlatish sharoitlariga mos kelmaydi. Bu mos kelmaslik 
reaktiv aviatsiya uchun nouglevodorodli yoqilg`i turlari va sintetik surkov 
moylarini izlashni keltirib chiqardi. 
Neft yoqilg`isi va moylariga qo’llaniladigan ko’p sonli qo`ndirmalarni 
ularning vazifasiga qarab quyidagi guruhlarga bo’lish qabul qilingan:
1. Antidetonatorlar-motor yoqilg`ilarining detonatsion barqarorligini 
oshiradigan qo`ndirmalar. Masalan: tetraetil qo’rg`oshin , metil siklopentadien, 
trikarbonilmarganetslarning antidetonatorlar sifatida ishlatiladi.
2. Dizel va reaktiv yoqilg`ilarning yonishini yaxshilovchi qo`ndirmalar. 
Bu guruh qo`ndirmalariga yoqilg`i alangalanishining kechikish davrini 
kamaytiruvchi moddalar kiradi. 
3. Antioksidlovchilar – yoqilg`ilarni saqlashda, neft moylarini ishlatishda 
ularning kimyoviy barqarorligini yaxshilaydigan qo`ndirmalar. 
4. 
Metallarning 
deaktivatorlari 
- 
saqlash 
paytida 
yoqilg`i 
komponentlarining oksidlanishiga metallarning katalitik ta’siri. 
5. Antikorrozion qo`ndirmalar, ya’ni neft mahsulotlari tarkibidagi 
korroziyaga uchraydigan moddalarni korroziyasini to’xtatadi. 

---

142 
6. Dispergent-stabilizatorlar saqlash paytida yoqilg`ilarda cho’kmalarning 
to’planishini oldini oladigan qo`ndirmalar. 
7. Yoqilg`ilarga qurumga qarshi qo`ndirmalar dvigatellarda qurum hosil 
bo’lishini kamaytiradi. 
8. Depressatorlar - yoqilg`i va moylarning past haroratli xususiyatlarini 
yaxshilovchi qo`ndirmalar. 
9. Avia yoqilg`ilarda muz krisstallarining hosil bo’lishiga qarshilik 
qiladigan va muzlashga qarshi qo`ndirmalar avtomobil dvigatellarining 
karbyuratorlarida muzlashni oldini oladigan. 
10. Yoqilg`ilarda statistik elektrning to’planishiga qarshi qo`ndirmalar. 
11. Moylarning qovushqoqlik xossalarini yaxshilovchi qo`ndirmalar. 
12. Eskirishga qarshi qo`ndirmalar moylarning chegarani moylashda 
surkovchi xossalarini yaxshilaydigan. 
13. Moylarni yuvuvchi qo`ndirmalar dvigatellarning porshenli 
guruhlarida qurum to’planishining oldini oladigan. 
14. Moylarning ko’piklanishiga qarshi qo`ndirmalar. 
15. Ko’p funktsiyali qo`ndirmalar - neft mahsulotlarining bir vaqtning 
o’zida turli eksplatatsion xossalarini yaxshilovchi.