Nisa Surəsi 77-80

Islamı bəxş etdiyi iki adam dedilər ki..." İbni Cübeyrin bu sözü

"yuhafune" [passiv fiil=kendilerinden qorxulan] şəklində oxuduğuna

bağlı rəvayət də bu şərhi dəstəklər mahiyyətdədir. Deyilir

ki: Bu iki adam Amalik Oğullarına mənsub idi. Hz. Musaya iman

etmiş, İsrailoğullarına qatılmışlar idi. İsrailoğullarına bu sözləri söy-

492 ..........................................əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

leyerek onlara, Amalik Oğullarını necə uduzmaya uğradacaqlarını,

yurdlarını və torpaqlarını necə zəbt edəcəklərini göstərmək istəmişlər idi.

Söz mövzusu təfsirçilər, ayələrin təfsiri ilə əlaqədar olaraq köçürülən

bəzi rəvayətlərə söykən/dözərək bu cür bir şərhdə ol/tapılmışlar.

Lakin bu cür rəvayətlər, Quran və ya başqa etibarlı bir qaynaq

tərəfindən dəstəklənilməyən tək kanallı xəbərlərdir.

"Onların üzərinə qapıdan girin." Böyük bir ehtimalla, bununla

söz mövzusu zorba qövmün İsrailoğullarına ən yaxın olan şəhərləri

nəzərdə tutulmuşdur. Deyildiyinə görə, bu şəhər Urayha idi. Sərhəd şəhərlərinə

"ölkənin qapısı" demək məşhur bir istifadədir. Bununla

"şəhərin qapısı" nəzərdə tutulması da olabiləcəkdir.

"Eger oradan girsəniz, şübhəsiz ki siz qalib gəlirsiniz." Allahın

nemət verdiyi iki adam onlara fəth və düşmən qarşısında

qalib gəlmə vədində ol/tapılırlar. Söz mövzusu iki adamın bu qədər

qəti danışmaları, Hz. Musanın "Allahın müqəddəs torpaqları

özlərinə yazdığı"na bağlı şərhindən irəli gəlir. Onlar

Hz. Musanın verdiyi xəbərlərin qəti doğru olduğuna inanırdılar

ya da ilahi vəlayət nuru sayəsində belə bir uzaqgörənlikdə ol/tapılırdılar.

Necə ki Ehlisünnet və Şiə təfsirçilərinin böyük bir qisimi, bu

iki adamın Yuşa b. Nun və Ka-leb b. Yefunne olduqlarını söyləmişlər

ki, bu ikisi İsrailoğulları arasından seçilən on iki nakib, yəni

nümayəndədəndirlər.

Sonra bu iki adam İsrailoğullarını Allaha güvənib söykən/dözməyə

çağırırlar: "Haydı eger möminlər sinizsə, ancaq Allaha söykən/dözün."

Allah, özünə güvənib söykən/dözənlərə yetər. Bu ifadə eyni zamanda,

onlara mənəvi peyvənd etmə və ürəkləndirmə məqsədinə istiqamətlidir.

"Dedilər ki: Ey Musa! Onlar orada olduğu müddətcə, biz oraya əsla

girmərik..." "Oraya girmərik" sözünü bir dəfə daha təkrarlayırlar.

Bununla Hz. Musanı (ə.s) israrlı dəvətlərindən, çağırış üstünə çağırış

etməkdən imtina etdirməyi, dəvətlərinin bir fayda təmin etməyəcəyini

düşünməsini məqsəd qoyurlar.

Bu ifadə, bir çox baxımdan Hz. Musanın mövqesini kiçik hesab etdik-

Maidə Surəsi 20-26 ....................................................... 493

lerini, özlərinə xatırlatdığı Rəblərinin əmrlərini və vədini ciddiyə

al/götürmədiklərini əks etdirməkdədir. Bir dəfə, sözə girişləri maraqlıdır.

Əvvəlcə, Hz. Musanın çağırışına uyğun gəlməyə dəvət edən iki adamı

xitab etməyə tənəzzül etmirlər. Sonra şərhi qısaca

kəsdirib atırlar. Halbuki bunun əvvəlində uzun şərhlərdə ol/tapılıb

səbəbləri və xüsusiyyətləri irəli sürmüşlər idi. Qarşılıqlı atışma və

cavab vermə mühitlərindən biri, başlanğıcda uzun tutduğu şərhlərini

qısaca ötürürsə bu, danışmanın darıxdırıcı/sıxıcı olmağa başladığını,

həmsöhbətin qarşı tərəfin sözlərini dinləməyi istəmədiyini

göstərər.

Sonra İsrailoğulları, ikinci dəfə təkrarladıqları "biz oraya girmərik."

sözlərini, "əsla" vurğusuyla gücləndirirlər. Ardından, cəhalətləri

bundan daha böyük, daha həyasızca bir söz sərf etmələrinə

səbəb olur. Çağırışı qəti olaraq rədd etdikdən sonra bunu

söyləyirlər: "O halda sən və Rəbbin gedin, döyüşün; biz burada oturacagız."

Bu ifadə, onların bütpərəstlər kimi Allahı insanlara bənzədənmi-

şebbihe olduqlarının açıq bir dəlilidir. Elədirlər də. Çünki uca

Allah, onların bu anlayışının bir ifadəsi olaraq belə dediklərini

açıqlamaqdadır: "İsrailogullarını dənizdən keçirdik, özlərinə

məxsus bəzi bütlərə tapınan bir qövmə rast gəldilər: Ey Musa,

dedilər, bax bunların necə tanrıları var, bizə də elə bir tanrı et!

Musa dedi: Siz həqiqətən cahil bir cəmiyyətsiniz." (Ə'RAF, 138) Bu gün

əllərində olan müqəddəs kitablarının da şahidliyiylə hələ tanrını

konkretləşdirici, insana bənzədici anlayışlarını davam etdirməkdədirlər.

"Musa: Rəbbim! Mən özümdən başqasına malik deyiləm; qardaşım

də elə. O halda bizimlə, o yoldan çıxmış cəmiyyətin arasını ayır."

Ayənin axışı göstərir ki, "Mən özümdən və qardaşımdan başqasına

malik degilim." ifadəsi, özündən və qardaşından başqasını,

təqdim etdiyi dəvətə yönəltmə gücündən məhrum olduğundan

kinayədir. Çünki o, özünü etdiyi çağırışa icra etməyə yönəltmə

gücünə sahib idi. Qardaşı Harunu da buna yönəldə bilərdi. Harun Allah

tərəfindən göndərilən bir peyğəmbər idi. Musa yaşadığı müddətcə,

494 ......................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

onun xəlifəsi idi. Buna görə Allahın əmrinə qarşı çıxmaz idi. Ya da

demək istəyirdi ki, özü ancaq öz nəfsinə və qardaşı da ancaq

öz nəfsinə hökm edə bilirdi.

Bu ifadədən məqsəd, mütləq olaraq bütün yapabilirliği mənfilə-

mak deyil. Çünki, hər şeydən əvvəl Hz. Musa bəzi insanları

iman etmək surətiylə edilən çağırışa müsbət cavab verməyə yönəltmişdi.

Qaldı ki, ayənin axışı açıq şəkildə göstərir ki, Allahdan

qorxanlardan iki adam və başqaları ona iman etmiş, çağırışına müsbət

cavab vermişlər idi. Bunları, malik olduğu kəslər arasında

saymamış olsa belə, vəziyyət dəyişməz. Çünki əmrlərinə qarşı çıxmayacaqları

açıq olan öz ailəsini və qardaşının ailəsini də zikr etməmişdir.

Bunun səbəbi, mühitin ancaq bu cür bir ifadəyə əlverişli olmasıdır.

Çünki Hz. Musa (ə.s) onları, insan fitrətinin nəzərdə tutduğu qanuni

bir işə dəvət edirdi. Təbliğ vəzifəsini əskiksiz yerinə yetirmiş, hər

müxtəlif bəhanəni boşa çıxarmışdı. Amma İsrail cəmiyyəti onun çağırışını

son dərəcə iyrənc və çirkin bir rəftarla rədd etdi. Işte belə bir atmosferdə

ancaq bunu söyləyə bilərdi: Ya Rəbbi! Mən mesajını təbliğ

etdim, bəhanələri boşa çıxardım. Mən sənin əmrini yerinə yetirmədə

ancaq öz nəfsimə hük-medebilirim. Qardaşım da elə. Biz

öhdəçiliyimizin gərəyini yerinə yetirdik. Lakin xalq, bizi çox

sərt bir tutumla rədd etdi. Bu anda onlardan ümidi kəsmiş ol/tapılırıq.

Yol kəsilmişdir. Bu düyünü sən həll et; rubbiyetinle sən, onlara

istiqamətli nemətinin tamamlanmasına, yer üzünə varis qılınmalarına

və orada xəlifəlik-öndərlik vəzifəsini yerinə yetirmələrinə gedən

yolu hazırla. Hökmü sən ver. Bizimlə bu fasiqlər birliyinin arasını

ayır.

Bu mühit, onların həmişə davam etdirdikləri Hz. Musanın

əmrlərinə qarşı çıxma ənənələrindən tamamilə fərqlidir. Bunu

deyərkən, Allahı çılpaq gözlə görmə istəklərini, buzova

tapınmalarını, şəhərin qapısından girişlərini, "hıtta" deyişlərini vs.

nəzərdə tuturuq. Ancaq bu son hadisə, İsrail cəmiyyətinin Hz. Musanın

əmrinə açıqca qarşı çıxışının ən konkret nümunəsidir. Ən kiçik bir

yumşaqlıq və uzlaşma əlaməti göstərmirlər. Əgər Hz. Musa

Maidə Surəsi 20-26 ..................................................... 495

laşma əlaməti göstərmirlər. Əgər Hz. Musa (ə.s) onları bu halda

buraxsa və əmrinə qarşı geyindikləri rəftarı görməməzlikdən gəlsə,

bütün iddiası təməldən çürümüş olardı. Bundan sonra heç bir əmrini

və qadağanını dinləməzdilər. Aralarında təsis etdiyi ictimai birliyin

dayaqları duz buz olardı.

Bu şərhlə sırasıyla bu xüsuslar ortaya çıxır:

1- Belə bir atmosfer, Hz. Musanın özünün və qardaşının

vəziyyətini Allaha ifadə etməsini tələb edirdi. Onlar Allah tərəfindən

təbliğlə vəzifələndirilmişlər idi. Özlərinə qarşı çıxmamış olsalar

belə, digər möminlərin vəziyyətlərini ifadə etmələrinə gərək yox idi.

Çünki dinin təbliği və dəvəti əsasında digər möminlərin bir funksiyas(n)ı

yox idi. Mühit, hökmü təbliğ edənin vəziyyətini ifadə etməyi tələb edirdi;

hökmü mənimsəyənin, müsbət reaksiya verənin deyil.

2- Gəlinən nöqtə, Hz. Musanın (ə.s) Rəbbinə şikayətdə ol/tapılmasını

tələb edirdi. Bu, əslində ilahi əmr və qadağanları tətbiq

barəsində Allahdan kömək istəmək idi.

3- "Qardaşım" mənasını verən "ahı" sözü, "mən" demək olan

"eni" sözünün sonundakı "ya" hərfinə matuftur. Bu səbəbdən

ifadənin mənas(n)ı budur: "Qardaşım da mənim kimi yalnız öz nəfsinə

malikdir." Yoxsa "ahı" sözü "nəfsi" sözünə matuf deyil.

Hərçənd hər iki vəziyyətdə də əldə edilən məna doğrudur; lakin

"ahı" sözünün "nəfsi" sözünə matuf olması, ayələrin axışıyla

ibarət olan/yaranan məna atmosferiylə üst-üstə düşmür. Çünki gərək Musa, gərəksə

Harun itaət və əmrlərə uyğun gəlmə baxımından nəfslərinə hökm edə bilirdilər.

Ayrıca Hz. Musa (ə.s) Hz. Haruna da bu baxımdan

hökm etmə gücünə sahib idi. Harun, yaşadıqca Hz. Musanın xəlifəsi idi.

Eyni zamanda hər ikisi, Allahın elçilərini səmimiliklə dinləyib

itaət edən səmimi möminləri də istiqamətləndirəcək mövqedə idilər.

4- "O halda bizimlə, o yoldan çıxmış cəmiyyətin arasını ayır."

Bu söz, üzərlərinə əzab endikdən sonra qaçınılmaz olan ayırma və ya

onları qövmlərindən çıxarmaları yaxud ölmələri surətiylə ayırmağa

bağlı bir qarğış deyil. Çünki Hz. Musa (ə.s) soydaşlarını,

Allahın özlərini vəd etdiyi nemətin tamamlanması mükafatını ka-

496 ............................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

zanmak üçün lazımlı olan addımları atmağa dəvət edirdi. Bu mükafat idi

ki, uca Allah onunla İsrailoğullarına minnət edirdi, özlərini

qurtardığını və yer üzündə suveren etdiklərini vurğulayırdı:

"Biz də istəyirdik o yerdə əzilənlərə lütf edək, onları öndərlər

edək, onları varis edək." (Qəsəs, 5) Bu ayədən də aydın olduğu

kimi, İsrailoğulları bu vəziyyəti Hz. Musadan (ə.s) bilirdilər: "Ey

Musa, sən bizə gəlməzdən əvvəl də, sən bizə gəldikdən sonra da

bizə işgəncə edildi." (Ə'RAF, 129)

"Artıq sən yoldan çıxmış o cəmiyyət üçün kədərlənmə." ifadəsi də

buna şahidlik etməkdədir. Çünki bu ifadədən aydın olur ki Hz. Musa,

soydaşlarının üzərinə ilahi qəzəbin enməsindən narahatlıq duy/eşidirdi.

Bu səbəbdən səhra/çöldə çaşmış gəzmə cəzasına çarpdırılmış olmalarından

ötəri kədər duy/eşitməsi gözlənilən bir şey idi.

"Allah buyurdu ki: Elə isə ora onlara qırx il qadağan edildi; yer üzündə

çaşmış çaşmış gəzəcəklər. Artıq sən yoldan çıxmış o cəmiyyət üçün

kədərlənmə." "Ora" ifadəsindəki əvəzlik "müqəddəs topraga" dönükdür. Qadağan etmədən

məqsəd, tekvini=varoluşsal qadağandır. Yəni universal

təqdir əhatəsindədir. Ayənin orijinalında keçən "yetihune" hərəkətinin

məsdəri olan "əl-tihu" sözü qarışıqlıq mənasını verər. "əl-Ard"

sözünün başındakı "əl" takısı isə, həmsöhbətlərin zehinində əvvəldən

diqqətə çarpanlaşan anlama göndərmədə var. "fela tesə"

ifadəsi Hz. Musanın soydaşlarının vəziyyətindən ötəri kədərlənməməsi

üçün edilən bir xəbərdarlıqdır. Beləcə uca Allah, Hz. Musanın dua

edərkən soydaşları üçün istifadə etdiyi, "fasıklar=yoldan çıxmışlar" xüsusiyyətini

təsdiqləmiş olur.

Bu səbəbdən nəzərdə tutulan məna budur: Müqəddəs torpaq, yəni oraya

girmək və oranı mülk əldə etmək onlara qadağan edilmişdir. Yəni, qırx il

boyunca oraya girməmələrinə hökm etdik. Ol/tapıldıqları yerdə çaşmış

çaşmış gəzəcəklər, nə mədəni bir cəmiyyət olub bir yerləşəm vahidində

iqamət edəcəklər, nə də Bədəvilər kimi kabilevi bir həyat

yaşayacaqlar. Belə bir cəzaya çarpdırıldılar deyə, yoldan çıxmış

cəmiyyət üçün kədərlənmə. Çünki onlar fasiqdirlər, yoldan çıxmışlar.

Cinayətlər/günahlarının cəzasını çəkdikləri zaman onlara kədərlənmək yaraşmaz.

Maidə Surəsi 20-26 ................................................. 497

AYƏLƏRİN HƏDİSLƏR İŞIĞINDA ŞƏRHİ

et-Dürr-ül Mensur təfsirində, İbni Əbi Xatəm Əbu Səid el-Hudridən

belə rəvayət edər: Rəsulullah əfəndimiz (s. a. a) buyurdu ki:

"İsrailoğullarından bir kimsənin xidmətçisi, miniyi və arvadı olsaydı,

o adam kral olaraq yazılardı."

Eyni əsərdə, Əbu Davudun mürsəl hədisləri yığdığı "Merasil"

adlı kitabından canlı Zeyd b. Eslemin "sizi krallar etdi." ifadəsiylə

əlaqədar olaraq belə dediyi rəvayət edilər: Rəsulullah (s. a. a) buyurdu

ki: "Bundan məqsəd, bərabər/yoldaş, ev və xidmətçi sahibi olmalarıdır."

Mən deyərəm ki: Bu iki rəvayətin xaricində, eyni mənas(n)ı ehtiva edən başqa

rəvayətlər də köçürülmüşdür. Nə var ki, ayə axışı etibarilə bu tərz

bir şərhə əlverişli deyil. Hərçənd İsrailoğulları ənənəsində, bir evi,

bir arvadı və bir xidmətçisi olan hər kəsə kral adının verilməsi və ya

beləsini kral olaraq yazmaları mümkün ola bilər; ancaq bura

açıqdır ki İsrail-oğullarının bütünü, xidmətçilərinə çatana qədər,

bu şəkildə ev, bərabər/yoldaş və xidmətçi sahibi deyil idilər. Bu səbəbdən, bu xüsusiyyətə

sahib olanlar, içlərindəki bəzi kəslər idi.

Qaldı ki bu barədə başqa cəmiyyətlər və qurşaqlar da bənzəri bir

mövqedə idilər. Ev, bərabər/yoldaş və xidmətçi sahibi olmaq bütün cəmiyyətlərdə

məşhur olan bir ənənədir, bu ənənəs(n)i olmayan bir cəmiyyət

göstərilə bilməz. Vəziyyət belə olunca, İsrailoğullarına xas bir tətbiq

olmadığı ortaya çıxır. Uca Allahın bunu nəzərdə tutaraq, onları

krallar etdiyindən danışıb minnət etməsi də mümkün deyil.

Halbuki ayənin axışı, ilahi minnətin konkret nümunələrini sərgiləməyə

istiqamətlidir.

Bu gerçək diqqətləri çəkmiş olmalı ki, bəzi rəvayətlərdə kimi

şərhlərə ehtiyac duyulmuşdur. Məsələn Katabedən belə rəvayət

edilər: "İlk dəfə xidmətçi əldə edənlər İsrailoğullarıdır." Ancaq bu qiymətləndirmə

tarixi gerçəklərlə uyğun gəlmir.

Şeyx Müfid, Emali adlı əsərində öz rəvayət zənciriylə Əbu

Həmzədən, o daİmam Misdən (ə.s) belə rəvayət edər: "Hz.

Musa (ə.s) İsrailoğullarını müqəddəs torpaqlara gətirdiyində onlara

498 ........................................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

dedi ki: 'Allahın sizə yazdıgı müqəddəs topraga girin və arxanıza

dönməyin, yoxsa hüsrana ugrarsınız.' Uca Allah, müqəddəs torpaqları

onlar üçün yazmış olmasına baxmayaraq "Onlar dedilər ki, 'Ey Musa!

Orada zorba bir qövm var. Onlar oradan çıxmadıqca, biz oraya

girmərik. Eger oradan çıxarlarsa, oraya girərik.' (Allahdan) qorxanların

içindən, Allahın özlərinə nemət verdigi iki adam dedi

ki: 'Onların üzərinə qapıdan girin. Eger oradan girsəniz, şübhəsiz

ki siz qalib gəlirsiniz. Haydı eger möminlər sinizsə, ancaq

Allaha söykən/dözün.' Dedilər ki: 'Ey Musa! Onlar orada oldugu müddətcə,

biz oraya əsla girmərik. O halda sən və Rəbbin gedin, döyüşün; biz

burada oturacagız. Musa, 'Rəbbim! Mən özümdən başqasına

malik degilim; qardaşım da elə. O halda bizimlə o yoldan çıxmış

cəmiyyətin arasını ayır' dedi.' Müqəddəs torpaqlara girməkdən qaçınınca,

Allah oranı onlara qadağan etdi. Bunun üzərinə dörd fersahlık bir

yerdə qırx il boyunca çaşmış çaşmış gəzib dayandılar. Sən yoldan

çıxmış o cəmiyyət üçün kədərlənmə."

İmam Cəfər Sadiq (ə.s) dedi ki: "Axşam olunca içlərindən biri,

səfər var, deyə səslənərdi. Bunun üzərinə bərabərlərini yükləyib

heyvanlara xüsusi bir ahəng oxuyaraq və onları dürtükleyerek təlaşla

yola qoyulardılar. Şəfəq sökənə qədər dayanmadan gedərdilər.

Bu sırada uca Allah yerə bir yumru şəklini almasını əmr edərdi.

Beləcə səhər olunca, özlərini axşam ayrıldıqları yerləşmə

yerlərində tapardılar və yolu çaşdınız, deyərdilər. Qırx il boyunca

bu minval üzrə orada gözləyib dayandılar. Üzərlərinə qüdrət halvası

və bildirçin əti endirilirdi. Yuşa b. Nun və Kaleb b. Yufenna

ilə bunların oğullarının xaricindəki hər kəs öldü. Təxminən qırx fersahlık

sahədə çaşmış bir halda dolaşıb dayanardılar. Köç etmək istədikləri

zaman paltarları və ayaqqabıları quruyaraq daş kəsilərdilər."

İmam bunları da əlavə etdi sözlərinə: "Bərabərlərində bir daş vardı.

Daşı yerə qoyduqlarında, Hz. Musa (ə.s) əsasıyla daşa vurardı və

daşdan on iki mənbə fışqırardı. Hər qəbiləyə bir mənbə düşürdü. Təkrar

yola çıxdıqlarında su daşa geri dönürdü. Daşı heyvana yükləyib

yola çıxardılar..."

Maidə Surəsi 20-26 ........................................................ 499

Mən deyərəm ki: Buna yaxın mənalar ehtiva edən rəvayətlərin sayı

olduqca çoxdur və gərək Şiə, gərəksə Sünni qaynaqlarda köçürülmüşdür.

Hədisin axışı içində, "İmam Cəfər Sadiq (ə.s) dedi ki" deyə

başlayan ifadə başqa bir rəvayətdir. Bu rəvayətlər səhra/çöldə çaşmış çaşmış

gəzdikləri sırada İsrailoğullarının yaşadıqları müxtəlif macəralara

işarə edən mənalar ehtiva edir olmaqla birlikdə, Allahın

kəlamında bunları dəstəkləyən ifadələr yoxdur. Amma

eyni zamanda, Quranla ziddiyyət təşkil edən mənalar da ehtiva etməməkdədirlər.

Hz. Musa zamanında İsrailoğullarının vəziyyəti, heyrət oyandırıcıdır,

həyatlarının hər sahəsində fövqəladə inkişaflara şahid olurlar.

Bu səbəbdən yer üzündə çaşmış çaşmış gəzmələrinin rəvayətlərdə

təsvir edildiyi kimi olması üçün heç bir qorxu yoxdur.

Təfsir-ul Ayyaşidə Mes'ade b. Sədəqədən, o daİmam Cəfər

Saydıqdan (ə.s) belə rəvayət edər: "İmama, "Allahın sizə yazdıgı

müqəddəs topraga girin." ayəsinin mənas(n)ı soruşuldu. Buyurdu ki: "Allah,

oranı onlara yazdı, sonra sildi, sonra onların uşaqlarına yazdı. Uşaqları

oraya girdilər. "Allah diledigini silər, diledigini yerində buraxar.

Ana kitab ONun qatındadır." [c. ,1 s. 904, h: 72]

Mən deyərəm ki: Bu mənada bir hədis, İsmayıl Cu'fi vasitəsilə

İmam Cəfər Sadiqdən Zürare, Hamran və Məhəmməd b. Müslim

vasitəsilə daİmam Misdən rəvayət edilmişdir. 1 Bu rivayetteİmam

(ə.s) müqəddəs torpaqların yazılmasını, Hz. Musanın (ə.s) "müqəddəs

torpağa girin" xitabına həmsöhbət olanlarla, oraya girənlər baxımından

müqayisə etmişdir. Bu səbəbdən yerlərin yazıldığı kəslər baxımından

"beda" reallaşdığı nəticəs(n)i çıxır. Bununla ayənin zahirindən

aydın olduğu şəkliylə "yazılma oraya girənlərlə əlaqədardır." mənas(n)ı

arasında bir ziddiyyət yoxdur. Hadisə budur:

Qırx il boyunca oradan məhrum buraxılırlar, sonra yenidən

ora özlərinə bəxş edilir. Çünki ayədə xitab, məna etibarilə

İsrail cəmiyyətinə istiqamətlidir. Bu baxımdan, özlərinə "giriş" yazılanlarla

şəxsən girənlər birdir. Onlar bir ümmət idilər və Allah müqəddəs top-

------

1- [Təfsir-ul Ayyaşi, c. 1, s. 304, h: 69 və 71]

500 .................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

raklara girməyi bu ümmətə yazmışdı. Sonra oraya girişləri bir müddət

qadağan edildi, ardından təkrar onlara söz mövzusu yerlərə girməyi

bəxş etdi. Kəslər baxımından bir başlanğıc söz mövzusu olsa da, ümumiyyətlə

belə bir şeydən söz edilə bilməz.

əl-Kafi adlı əsərdə, müəllif öz rəvayət zənciriylə

Əbdürrəhman b. Yeziddən, o daİmam Cəfər Sadiqdən (ə.s) belə

rəvayət edər: Resu-lullah (s. a. a) əfəndimiz buyurdu ki: "Davud Peyğəmbər

(ə.s) şənbə günü qəflətən öldü. Quşlar qanadlarıyla cənazəsinin

üzərinə kölgə etdilər. Musa İsrailoğullarının səhra/çöldə çaşmış

çaşmış gəzdikləri sırada öldü. Biri göydən belə qışqırdı: Musa

öldü! Hansı nəfs ölməyəcək ki?!" [Fürus(n)u Kafi, c. 6, s. 111-112, h: 4]

Maidə Surəsi 27-32 ..................................................... 501